پەڕکەردەیۆ هاڵیگایێ ئەدەبی هۆرامی
ئانامو نیشانە، نامۍ تازەترین ڕۊمانەی هۆرامیەنە، جەنویستەو مامۊسا ئیبراهیم میکە علی، دوەتۆ (352) لاپەلێ، بەسەوقاتی یاوادەسم، دماو ئانەی وانامۆ، کە بە زوانی شیرین و هۆرامی نویسیان هەرپەوکاتەی منیج پنەم خاسبێ بەهۆرامیانە، ئی چن قسامە بنۋېس، چوونکوم یۊ جەلایەنە خاسەکاو ڕۊمانی هەرمانکەردەیا سەرو زوانی، هەرچن دلێ کوردینە تارېخو ڕۊمانێ دوور نیاو گېڵۊوە پەی سەدەو ویسی و بەپاو سەرچەمەکا، یۆوەم ڕۊمانەی کوردیە بەنمێ (شوانی کورمانج یان شوانی باکور) جەنویستەو (عەرەبی شەمۆ یان عەرەب شامیلۆف) ئێرەورو ئەرمەنستانی وەڵاش کەردۆ.
نەوەرکەوتو کوردەسانیچ ڕۊانەو (پېشمەرگە)ی کە ڕەیم قازی نویستەن و ساڵەو (1961ز) جە بەغدا وەڵا کریانۆ.
جەواری کوردەسانیچ ڕمانەو (ژانی گەل) جەنویستەو مامۊسا ئیبراهیم ئەحمد کەجەساڵەو (1956ز) نویستەنش بەڵام ساڵەو (1972ز) چاپ و وەڵاکریانۆ.
بەگردی تارېخو ئی ژانرە ئەدەبیە کون نیاو تازەن، هەرپەوکاتەی هۆرامانیچەنە نەوەن، چنی ئانەی کە نەوەن بەڵام وەشبەختانەیاگێ دڵوەشین، کە هەنگامێش پەی نریەنێ و هەنگامەکێچ سەمەردارێنێ، پەی یۆوەمجاری چی یەرە چوارساڵەنە نەهۆرامانو ئەودیمێ کەگنۆ وەرکەوتو کوردەسانی، یۆوەم ڕۊمانە بەنامۍ (سیاوڕێحانە) ی سەرو دەسو مامۊسا ڕەزا بەهمەنی ئاما دلێ دنیاو ئەدەبو هۆرامانی و زوانو هۆرامی، شۆنەو ئانەیچرە ڕۊمانێوەتەرەیچش بەنامۍ (چنارەی) نویستە.
لێوتەریچۆ جەهۆرامانو ئی دیمی کەگنۆ بەشو واری کوردەسانی، پەی یۆوەمجاری هەنگامێ گۆرێ و زەریفە نریا جەلایەنوو مامۆس ئیبراهیم میکە علی، هەکە یۆوەم تەوەنەو بنەڕەتو باڵەخانەو ئی ژانرە ئەدەبیەنەشە ڕېژە کەردە کەنامێش ڕۊمانەنە، بەنامۍ ڕۊمانەو (مەولە)ی جەساڵەو (2022ز).
ئی دوە خامە سەمەردارێ تاواشا بابە ساحیبو ئاشانازییەیەو جەتارېخونە ئانەبڕیۊباڵاشارە، کەئانە ئاڎۍ بێنی ئا هاڵیگایەشا پەڕکەردۆ کە ئەدەبو هۆرامانی و زوانی هۆرامیەنە، بەدرێژای تارېخوی چەمەڕاکرێ ئانەیچ ژانرەوڕۆمانێ بێ.
+ڕۆمانەو گێجاوەو ژیوای، ئینە کە دوەم ڕۊمانەو مامۊسا ئیبراهیم میکەینە، ڕۊمانەکێم وەناوە، دەسوەشی و ئێژانەی فرەم هەن، پەی ویری جوانو فراوانیش، ئېمەی هۆرامی چنی ئانەی هەکە ئەوەڵو بنەڕەتو ئی ژانرێنە جە ئەدەبو هۆرامینە، وەشبەختانە پېسە وانەرێوە تاواچوو ئینا یاگێوە بەرزەنەو ملەگێوە عالش نیشانێ کەردەن پەی وېش، هەرچن وەختەکەشافرە جیاوازا، بەڵام پەنەوازا واچو ئەر گېڵمێوە پەی ڕۊمانە ئەوەڵینەکاو کوردیچ بەگردین، کەبنەڕەبېیەن پەی بەرهەمە زەریفوعالەکا ئیسەی، ئانەمشۊم ئېمە فرەدڵوەشێ ویاگێ شانازیمابۆ کەهەنگامەی ئەوڵینیچما پێسه ڕۊمانەی هۆرامیە ئینا ئاستێ بەرزەنە.
ڕۆمانەوگێجاوەو ژیوای، چېوێ فرێما پنەماچۊ جەڕوەوجیاوازی چینایەتی کۊمەڵایەتیوە، هەرپاسە وێنێوە گردینو ئا سەردەمەیە وزۆ وەرچەماو وانەری، پېسە ژیوای سەختی و پێوەرەژیوای و کۆبېیەیۆ هۆرامی و کوردی و عەرەبی، هەرپاسە ئاشناماکەرۊ بە تارېخو پێوەرەژیوای چی سەرو خاک و سەرزەمینەیۊ کە نامېش کوردستانا، هەرپاسە واچۆماپنە کەنەبېیەی چن سەخت وزاڵماو ئاۋیر وەرمدۆنە خەرمانو وەشەویسی و سۊزو بەینو بنیاڎەمەکا، وەجەنگ چن خراپاو میانو قەومایەتی و هاموشۆی دوور وزۆوەو بە ناچاری پابڕیاشا کەرۊ جەسیلەو ڕەحمی، یاگێ تەرۆ فەرمانڕەوایی لادەگایەکا ئاسەردەمەیە نیاشەمدۆ، سوچېوەتەرۆ ئاشناماکەرۊ بەئێشوئازاو بۍ بەش بېیەی جە زاڕۆڵەی کەخوڎای گۆرە بە جوانی ڕازیایۆ نامېش بەرۆ پەی ژیانی، هەرپاسە ئینساندۆسی جوانمان پەی ڕازەکەرۊن.
گۊشێوەتەرۆ پنەما ماچۊ کە ئی میللەتە یام ئابنیادەمێ کەچی نیشتیمانەنە مژیوا تارېخوشا پەڕا چی جۊرە ڕازاو سەرئامایا. وە ئا زاڕۆڵێ بەهەر وەساسەتێوە بېیەن کەبڕیارە جە باوانیشا، ڕوێ مێوەرۆ ڕازەی پەنهانەشا ئاشکرابۊنەو مایەوە لاو بنەچەو وېشا، یاگێوەتەریچۆ گورەی ئەڎێما پەی بەرۋزۆ کە تاۊو بواچۊ جە ڕۆمانەکێنە چارەنووس ئەڎا نیشانېش کەرۆ یام کاریگەری تەمامش هەن سەرو چارەنوسوو بنیاڎەمەکا، خۊ ئەر ئەڎاو ئا زاڕۆڵایچە بەوێنێوە کەرمۍ ئەڎاو نیشتیمانی ئانەما پنەماچۊ دەی کەوەختێ نیشتیمان نەبۊ ژیانو چارەنوسو نەتەوە و گەلیچ گنۆ چېرو ڕەحمەتو بێگانەی .
خاڵێوەتەرەنە گەورەیی ودۆڵەمەڼی زوانی هۆرامی نیشانەمدۆ کەتاومۍ بەزوانو هۆرامی جەڕۆمانەکامانە باس جە جوگرافیاو بەرو هۆرامانیچ کەرمۍ، چوونکوم مەنەیۆ زوانی و ئاستەیشۆ بەزیڼەیی ئانەن هەکە پنەش بنویسمێ، بەتایبەت ڕۊمانە یۆن چاهۆکارا.
یۆتەر جەبنەمایەکا نویستەو ڕۆمانێ هونەرو لکنایۆ ڕازەکانو کېشتەی وانەری پەی دڵێ قوڵایی ڕوەدایەکاش، کەنویسەر هەرمانۍ کەرۊ وانەری کەمەند کېش کەرۊ نمازۊ واز جەوانایۆ بارۆ هەتا مېیاونۊش مەقسەد، چوونکوم ڕارە بە چەمەڕای مازۆشۆ و بەرۊش چنی وېش هەتا ئاخر.
جەئاخر و ئۆخرو نوستەکەینە گەرەکما واچو ئی ڕۊمانە دیمێ فرێش هەنێ و فرە هۊر گېرۆ سەرش بنوییسیۆنەو قسێش سەرکریا و تەشویق کریۆ، هەتا فلیم سازەکێما ئانێ جەبوارو سینەمێنە کارکەرا متاوا چېوێ جوانش چەنە بەربارا، من پېسە هۆرامیەوەو وانەرێوەیچ دڵوەش هەناو شانازی کەرو پانەیۊ هەکە پېسە هۆرامی بېیەنمێ ساحیبو ڕۆمانێ و چېودمای ئا هاڵیگایەیچما نەمەن کە جە بوارو ئەدەبو هۆرامینە دەرکش پنەکەرېنمێ.
دەسوەشیم هەن پەی مامۊسا ئیبراهیم میکەی پەی هەرمانە عالەکېش، هومێڎو بەردەوامی و سەرکۆتەی زیاتەریش پەی موازو، پنەش ماچو مانێ نەبی چوونکوم ڕۊمانەکێ مانیایی و ڕەنجی فرەش پۆوە دیارا.
حبیب امین میکە.[1]