بەر ویروو مۆنادۆلۆژی
نویستەی: #سابیر عەزیزی#
بڕێ کاتۍ جە ڕۊتوو ژیوای ئاسایینە زەین و ڕۊحت پېسە واچی قۆفڵ کەرۊ، ئی لا و ئۆلاتەنە هیچ ئامراز و کەرەسێ و کتېبێ نییا پەناش پەی بەری، کەمێ جە قورسایی وتەماوی خەجاڵەتیت پڕنۆوە. ڕېک چی ماوەنە ئا حاڵەتمە بې. فێنکایی مۆنادۆلۆژی تەقەش دا بەرەو ئەندیشێم، باوەشێ ڕۊجیار و فرێحەش متەرە دەشتەو ڕۊحیم.
وینگای تازە و نەخت بە نێسبەتوو دیای پەی مرۊڤی و جەهانی و تەحلیل و ڕەخنە چی ڕاسەوە
باس سەرو هونەری داهێنەرانە و ئەدەبېیاتی ئاوانگاردی، شێعرێ تازێ کورڎی، هەر جە سوارە تاکو
بەرەو چواری (لاپەڕەو9ی)... گەشییانېوە، حەزاویانە وەشم ئاما.
باسو خەلقی و بەردەی ڕاوە، ستاتیکا و فرە ڕەهەندی و پلۆرالیزم، هونەر چېشا؟ و ئەدەبېیات کامەنە؟
پێو نارێنا دەسش چەنە کېشوو، بە جید بڕیانې وەنەش تاکو دما لاپەڕەم واناوە.
وێپابییەی، یام ئۆتۆنۆمی بییەی دەقی هونەریی، چاگەنە دەقی هونەریی بە پاڵپشتی مۆنادۆلۆژیەوە
تاوۆ پېسە وېش بۊ و نەگنۊ چېرو چەترەو مامەڵەی و بیزنیسی پېسە کاڵای. فرەتەر ئانەم پەنە وەش
بێ دەقی هونەری یەکڕاس، قسێ و بانگەوازە نمەکەرۊ بەڵکوو ڕەسالەتش ئانەن ئاستۊ ڕۊشنویری و ئەندیشەو گلێرکای ختلێ و هانی مدۆ.
هونەری ئاردەینە بە هونەرێ واچیۆ: چالاک و ئافڕاندنش بۊ، هونەری ئاسایی تێکەڵا بە براوردی ساکار و سادە و سووک. عامەپەسەند.
شێعرەو سەردەمی تاوانش بە گرڎی تێکەڵەو بانگەوازوو وەڵکەوتەی و پېشڕەوی بۊ.
جە درېژەنە، باسو ڕۆتوو داکاری، تکانە و هەڵمەتەکې بە جووڵێوە ئەرېنی و پەنەوازە لەیەک
دریۊوە. فرەتەر سەرو بەرەو چواری تەرکیز کریان. خاڵە ئەرینیەکاو ئی بەرەیە دلې دەقینە ڕەدیف کریا
و وەرچەمېنێ: تەکەسوور جە فۆرم و زوانەنە، قەرز گېرتەی جە تکنیکوو ژانرە هونەریەکا، ڕەهایی زوانی،
فاڕایۆ ناوەرۆک و دلېگیروو شێعرێ جە شاخەوە پەی شاری و...
یۊ جە خاڵە ئەرینیێ ئەدەبی وەڵکەوتەی بە عام و شیعرە تاییبەتتتەر، دیاری نەبییەی مەبەستی
تاییبەتت و قۆرخ کریان، یانې مشۊم وانەر جە وانای و مۆتالێحەی پرۆسەیی یاوۆ پا قەناعەتەی، شێعرە
شعارە نېیەنە، بانگەوازێ تاییبەتت نییا و... بەڵکوو مەبەستێ پوختە و نەخت جە شێعرەنە بە شاریاوەیی
هەن، مشۊم کەشف و بېزیۊوە، ئېنسانی وانەر کاتارێ یاوا ئا قەناعەتە ئێتر گۆڕانکاری و فاڕیای جە
گرڎو جمگێ ژیوایشەنە ڕوە مدا. باسێتەر گرنگ و دیار، جیاوازی ڕەخنەی و شیکارین، شیکاری
فرەتەر بە بەش بەش کەرڎەی و ئامادە و ونارای، پەی ڕەخنەی مەبەستا. ونارای باسێ سەرو وانەری؛
چالاک ، کوشندە و ئاسایی. باسو پێوەندی ڕەخنەی و نەقدی چەنی وانەری، بەڕاسی ئێرتێبات و
تێکەڵیە جەوهەری و زاتین.
باسێتەر فرە مۆهێم و کاریگەرا، باسو لەزەت و چێژ جە شیعرەنە بە تاییبەتت چی سەردەمەنە، هەرچی
شیعرەو ئېمە پاڵ بدۆ بە ڕۆتی جەهانی و یۆنیڤیرساڵیەوە، مەبەستی لۆکاڵی و مەحاڵیێ کەم ڕەنگ و
نادیارێنێ، ئینە پەی تێپەڕ کەرڎەی حەزە ئەتنیکیەکا زەرووری و پەنەوازا و تاوۆ خاڵێ پۆزیتیڤە و تکانێ هۊشییارانێ بۊ.
پېسە خاڵەو نەرینی ئی کتېبەیە؛ جە دیمانەکەنە تەنیا تەرکیز و بۊڵت کەرڎەی، سەرو شێعرێ
ئاوانگاردێ سۆرانی کریۆ و بەش بەش کەرڎەی ئەچی بازنەنە قەتیس مەنۆوە. ئێتر شێعرەی تازەی
هۆرامییە، کەلهۆری، کرمانجی و ... لاش چەوە نمەکریۊ. جە درېژەیچەنە نامې ئا کەسا ڕۆتی تارېخی
ئی چەمکینە حزوور و بەشداریشا کەرڎەن پېسە: حەسەنیانی، شێخلئیسلامی، و... نامېشا نمەبریۊ.
سەرکۆتەی پەی کاکە حەمەی.[1]