بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی
ئاماڎەکەرڎەی و هۊرئەوەگېڵنای: #ئەسعەد ڕەشید#
بەشۍ چل و نۊهەمە
-کەشەکۍ هۆرامانی:
پېسە مەزانمۍ، کەشەکۍ هۆرامانی بەشێنۍ جە زنجیرە کەشەکانو زاگروسی.
-ئېمە چېگەنە تەنیا باس جە کەشەکانو هۆرامانی (دیمو هۆرامانو کوردەسانی بەشو ئېراقی) کەرمۍ.
-کەشەکۍ تەوېڵۍ و بېیارۍ و زەڵمی:
گرڎشان بە (کەل) یام (کەشو هۆرامانی) ئەشناسیێنۍ، ئا کەشۍ هەر یاگێنە نامێشان هەنە، پەی نموونەی:
(داڵانی، تەخت، کەماجەڕ، نوەیجەڕ، مڵەخورد، شران، ڕەنگینە، ...هتر) بەرزیشان (2985)مەترېن، مەگنا پەشتەو دزاوەری و تەوېلۍ و زەڵمی و ئەحمەڎئاوای.
کەشەکۍ سوورێنی:
جە وەرکۆتو بانیشاریۆ دەسپەنەکەران، پەی نەوۍ و بانیبنۆکی، تاکو مەیاوان وڵەسمتە، بەرزایی ئی کەشا مەگنۊ مېیانو (1890- 2159)مەترا.
-بېجگە ئینېشا، کەشۍ تەرېما فرېنۍ، پېسە (شەمشی، دوڵان، تەتە، سەرتەڵان، ساوان، مایگەزان، وەزڵی، قژاکان، هەوارە بەرزە، ناناوېژە، ....هتر).
سەرنجە:
هۆرامان دەشتاییش نییەن، تەنیا دوۍ دەشتۍ نافراوانۍ (دزڵیەیە و دەرەوکۍ)، کە ڕووبەرو هەریۊیشان (3، 5)کم2.
چەنی چن دەشتێ تەری پېسە دەشتەو (خارگېڵانۍ، زەردەهاڵۍ، دەرەیاو، هارەمەڕیا، سەبانە).
-ئاو و هەوا و هۆرامانی:
پاگاو جوگرافی و سرووشتو هۆرامانی، کاریگەری تاییبەتتی وېش هەنش سەرو ئاو و هەواو ناوچەکەی، بەرزی کەشەکانو هۆرامانی، ۋای شۊدار مەگېران وېشان، ئانەیچ هۊکارێن پەی وارای ۋەرۋە و وارانێ فرەی، مانگەکانو (سەرداوەرز، هارگا، یەخبەڼان) فرە سەردەن، بەڵام وەرزەکا تەرینە ئاو و هەوا وەش هەن. وارای ۋەرۋە و ۋارانێ فرەی هۊکارەن پەی فرەیی هانە و سەرچەمە و دەرەکا، کە ئانېچە سەرچەمېنۍ پەی ڕۊخانێ گۊرەی بە نامۍ (ڕۊخانەو سیروانی)، باخەکۍ هۆرامانی بېجگە ئاوەو دەرەی کە دلېشارە گوزەر کەرۊن، هانە و هاناوۍ فرېشان چەنەنۍ، پەی نموونەی یاگێ پېسە تەوېلۍ زېیاتەر جە 60 هانېش چەنەنۍ.
وەهارو هۆرامانی: ۋاراناویەن، تەڕو وەش هەن، سەوزەن، بە نیگارێ فرە زەریف وېش مرمانۊ، مەولەوی واتەن:
چەمەن هام لیباس ڕەنگ سەوز پۊشان
وەرۋاو چوون ئەسرین دیڎەی من جۊشان.
خەڵکو هۆرامانی وەهارېنە بە کارو باخدارییۆ سەرقاڵېنۍ، خەریکۍ تەڵان نیایۆ و نەمام نیاینۍ.
پلەکۍ گەرمای ئینێ مېیانو (25- 35) پلانە، دار و درەخت و هانە و کارېز و چاڵە ۋەرۋەکۍ، هۆرامانشان کەرڎەن بە یاگێ هامنەهەوارەی گۆرۍ، خەڵکی جە گرڎو ناوچەکاوە سەردایش کەران، هامنەنە خەڵکو هۊرامانی خەریکۍ باخڎاری و ئاژەڵ وێکەرڎەینۍ، هەرمان و کار جە لاو هۆرامییەکاوە وەشەویسەن، دلۍ هۆرامییەکانە دوۍ پەندۍ باوېنۍ چەربارەو هامنی: تەۋەنە ڕەقەو هامنی، پەی زمسانی مشیۊ (یانی گرڎچېوێ هامنی پەی زمسانی سوودش هەن).
دیسان ماچان: مانگەو دواڼزە مانگەی (بە دلېڕاسەو هامنی ماچان، یانی چا مانگېنە هەرمانەو دواڼزە مانگا کریۊن).
پایېزو هۆرامانی:
پایېزو هۆرامانی دوور و درېژەن، گەڵاخەزانش دڵگیری و هەم خەمگینی مارۊن پەی خەڵکی، چی وەرزەنە خەڵکی خەریکو گلېرکەرڎەیۆ بەروبومەکاشانۍ و ئاردەیۆشان پەی یانەکاشان.
زمسانو هۆرامانی:
مانگەکانو (هارگا و یەخبەڼان)ی، ناوچەو هۆرانانی یەک پارچە سپی پۊشەن، پلەکۍ گەرمای نزمېباوە پەی (12- 20) پلا چېرو سفری، کار و کاسپی مدرۊن، ئاموشۊ فرە کەم مەبۊوە، ئاژەڵەکېشا دلۍ گۆڕەکاشانە مەناوە، پەوکەی مەشۊم جە هامنېنە (گزرە و ئاڵف)شان پەی کۊکریۊوە، بە تەرزێ بەشو زمسانەکەیشان کەرۊن، کە ئانەیچە ئەرکێ فرە قورس و گرانەن. بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی، نویستەی: هیدایەت گوڵپی، فاڕای پەی سەرو زوانی هۆرامی: ئەسعەد ڕەشید.[1]