#مەسرور بارزانی#، سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان لەمیانی بەشداریکردنی لە کۆبوونەوەی ئەمڕۆی پەرلەمان و لە وەڵامی پرسیاری پەرلەمانتاران ڕایگەیاند، هاتنی ئێمە بۆ پەرلەمان بۆ ئەوەیە لە یەکتر تێبگەین، ئه و پرسیارانەی ئێوە هەتانە بە ڕوونی وەڵامتان بدەینەوە و ئه و پەیوەندیە پێویستەی دامەزراوەی جێبەجێکردن و یاسا هەیه، بە شێوەیەکی یاسایی و شارستانی و دیموکراسیانە پیادەی بکەین، حەقی خۆشتانە وەڵامی پرسیارەکان بزانن.
ئێمە وەکو حکومەتی هەرێمی کوردستان لە هەمووتان زیاتر پەرۆشی ئەوەین بارودۆخی کوردستان بەره و باشتر بێت و بژێوی خەڵک باشتر بکەین، حەز دەکەین پێش ئەوەیە ئێوە لێمان ڕازی بن خەڵک لێمان ڕازی بن، ئەوەی نەکراوە دڵنیا بن پێمان نەکراوە، بەڵام دڵنیا بن لە باشترکردنی بارودۆخی کوردستان لە ئێوە زیاتر پەرۆشین.
لە وەڵامی پرسیاری پەرلەمانتارێک لەبارەی مەترسی لەسەر قەوارەی هەرێمی کوردستان. مەسرور بارزانی گوتی، گەورەترین مەترسی لەسەر قەوارەی هەرێمی کوردستان ئەوەیە خۆمان لە ناو خۆمان تەبا نەبین، قەوارەکە بە شێوەیەکی دەستووری دانی پێدانراوە، ئەرکی هەموومانە داکۆکی لەوە بکەین، خیلافی سیاسی چەند هەبێت نابێت کاریگەریی لەسەر قەوارەیە بکات، کە پێشتر خەڵکێک داوای کردووە بەشێک یان ناوچەیەک بگەڕێتەوە سەر عێراق، ئێمە دەبێت چاو لە ئەزموونێکی باشتر بکەین نەک خراپتر، ئێستا هەرێمی کوردستان لە هەموو ڕووێک لە هەموو بەشەکانی دیکەی عیراق باشتر و سەرکەوتووترە.
سەبارەت بە بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا ڕایگەیاند، مەسەلەی کۆرۆنا تەنیا لە هەرێمی کوردستان نییە و هەموو جیهانی گرتووەتەوە، هەروەها قەیرانی دارایی هەموو جیهانی گرتووەتەوە و لە دەست کەسدا نییە. بەڵام گرنگە بۆ پاراستنی ئه و قەوارەیە یەکڕیزی و یەکهەڵوێستی هەیە، بە لایەنی دەسەڵاتدار و ئۆپۆزیسیۆنە.
دەربارەی بابەتی لامەرکەزی سەرۆکی حکومەتی جەختیکردەوە، پێشتریش باسمان کردووە لامەرگەزی ئیداری بۆ شۆڕکردنەوەی دەسەڵات لە کارنامەی کابینەی نۆیەم هاتووە و لەم کابینەیە لە هەموو کابینەکانی پێش خۆی دەسەلاتی زیاتر بە پارێزگارەکان دراوە و ئەوەی کراوە بەشێکە، هێشتا کۆتایی نەهاتووە و قۆناغێکە، لە سەرەتاوە ویستوومانە بزانین لە قۆرخکردن و خراپ بەکارهێنانی دەسەڵات و گەندەڵی کۆنتڕۆڵ بکەین، بۆ ئەوەی بتوانین ئه و دەسەڵاتە کارگێڕیانەیان بۆ بگەڕێنینەوە.
مەسرور بارزانی لەبارەی خاڵە سنوورییەکان گوتی، بەداخەوە تا ئێستا ئاسەواری دوو ئیدارەی بە تەواوەتی نەسڕاوەتەوە، لەگەڵ کاک قوباد و ئەوانەی لە کابینە لەگەڵمانن هەوڵمانداوە کاڵتری بکەینەوە و هەر نەیهڵێین. خۆشم لە ڕاپۆرتەکەدا ئاماژەی بەوە کرد پێشێلی هەندێک شت دەکرێت و قاچاخچێتی هەیە، بەڵام لیژنەی پێویست پێکهێنراوە و بۆ کۆنتڕۆڵکردنی بەردەوامین و هەرگیز ڕێگەبەوە نادەین بەردەوام بێت و قەبووڵی ناکەین، بەڵام ئێمە نامانەوێت لە ئەنجامی ئه و ڕێکارانەی دەگرینەبەر بۆ چارەسەرکردنی کێشەکە، نەبێتە کێشەی دیکەی سیاسی و ئەمنی و ئاسایشی، دەبێ ئەوە لەبەر چاوبگرین.
سەبارەت بە مووچەی فەرمانبەران سەرۆکی حکومەت ئاماژەی بەوەدا، بودجە لەسەر بنەمای داهات ئامادە دەکرێت، داهاتی ئێمە یەکێکیان نەوتە، ئەوەی دیکە داهاتی ناوخۆییە و ئەوەی دیکە حکومەتی عێراق، بەداخەوە لە زۆر قۆناغ حکومەتی هەرێم شایستەی نەناردووە، لە دوو قۆناغیشدا نرخی نەوت زۆر دابەزی، لە کابینەی پێشووش تووشی سێ قەیران بووین، ئێستاش سێ قەیران، پێشتر دابەزینی نرخی نەوت، #داعش#، نەناردنی بودجە. ئێستاش پەتای کۆرۆنا، دابەزینی نرخی نەوت و نەناردنی بودجەیە لەلایەن حکومەت، ئەگەر داهاتێکی چەسپاو نەبێت، ناتوانرێت بودجە ئامادە بکرێت، هەر کاتێکیش دڵنیا بین کە دەتوانین بودجە ئامادە بکەین و پێوەی پابەند دەبین، بێگومان ئامادەی دەکەین و ڕەوانەی پەرلەمانی دەکەین.
سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان دەربارەی ناوچە دابڕێنراوەکان و نەهێشتنی تەعریب ڕایگەیاند، بە هیچ شێوەیەک ئه و هەنگاوانەمان قەبووڵ نەبووە و داواکارییەکیشم لە پەرلەمانتارانی بەڕێز هەیە، زۆرجار حکومەتی فیدرالی و هەندێک لایەنیش دەیانەوێت ئێمە بە لاڕێدا بەرن، کە پێیانوایە کێشەی ئێمە تەنیا بودجە و مووچەیە، کێشەی ئێمە زۆر لەوە گەورەترە، یەکێک لەوانە ناوچە دابڕێندراوەکان، ناسنامەی نەتەوەیی، خاک و شتی زۆر گرنگترە، بودجەش یەکێکە له و شتانە، دەیانەوێ به و مەسەلەیە ئەوانەی دیکەمان لەبیر ببەنەوە، بەڵام بە درێژایی مێژوو و چەند ساڵی ڕابردووش کار لەسەر ئەوە کراوە، تاکو ئێستا لەگەڵ حکومەتی عێراق لەسەر خەت بووین و بابەتی گۆڕینی دیموگرافیا و تەعریبی ناوچە کوردستانییەکان ڕابیگرێت و شەوی ڕابڕدووش قسەم لەگەڵ سەرۆک وەزیرانی عێراق کردووە و کاک قوبادیش کە سەرۆکایەتی شاندی هەرێمی کوردستان دەکات بۆ بەغدا و برادەرانی دیکەی ئێمە و وەزیری تایبەتمان هەیە بۆ بەغدا، قسەی زۆر لەسەر ئه و حاڵەتە کراوە، دوو هەنگاومان پێشبینی کردووە بۆ ئه و ناوچانە، یەکێکیان دابینکردنی ئەمنیەتە له و شوێنانە کە دابڕێنراون، بۆ ئەوەی ئه و ناوچانە کە هەم هێزە عێراقییەکان وەکو پێویست بوونییان نییە و پێشمەرگەش لەوێ نین بوونەتە مۆڵگەیەک بۆ ترساندن و تۆقاندنی کورد و غەیرە کوردیش له و ناوچانە، دوێنێش کۆبوونەوەیەکی ترمان هەبووە، داوامان کردووە هەماهەنگی لەنێوان هێزی پێشمەرگە و هێزەکانی دیکەی عێراق بکرێت بۆ دابینکردنی ئاسایش و ئەمنیەت له و ناوچانە.
خاڵی دووەم، بۆ چارەسەرکردنی ئه و کێشانە تەنیا و تەنیا جێبەجێکردنی ماددەی 140، کە پێشنیاز کراوە و داکۆکی لە جێبەجێکردنی دەکەین و لەسەر ئه و بابەتە لهسەر خەتین و ئەوانە نەیانگوتووە نایکەین، هەست دەکەین له و حکومەتە نیەتی باشتر هەبێت.
لە وەڵامی پرسیارێکی دیکە لەبارەی هەلیکار بۆ یەکەمەکان مەسرور بارزانی گوتی، ئێمە ئەگەر واز لە موزایەدات بێنین و هەستکردن بە بەرپرسیارێتی وەڵامی ئه و پرسیارە بدەینەوە، ئایا حکومەت بە دامەزراندن هەر کەسێک داوای ئیش و کار بکات داوای دامەزراندن بکات سەرکەوتوو دەبێت؟ ئەمە لە هیچ سیستمێکی پێشکەوتووی ئابووری دونیا دابنێی ئەگەر چاوی خەڵک لە حکومەت هەبێت، بەڵێ خەڵکی شایستە و زیرەک هەیە و پێویستن دابمەزرێن، ئینجا یەکەمەکانن یان هەر چۆنێکن، بەڵام پێویستن، نەک بۆ موزایەدات و ڕازیکردن و خۆشیرینکردن، مرۆڤ ئەگەر هەست بە برپرسیارێتی بکات دەبێت بەرامبەر بە هەموو خەڵکی کوردستان بکات، نەک چین و توێژێک یان شتێکی سیاسی بێت، کە هەندێک برادەر دەیانەوێت خۆیان لێ بکەن بە خاوەن. ئەگەر هەلیکار، بەتایبەتی لە کەرتی تایبەت و کەرتی تێکەڵاو و گشتی، ئەگەر له و شوێنانە هەلیکار بدۆزینەوە خەڵک پێویست ناکات چاوی لە حکومەت بێت دایمەزرێنێت، زۆرجار وەک نموونە ئەوەم هێناوەتەوە، ئەگەر ئەندازیارێک کە لەوانەیە بە پێی پسپۆری خۆی مانگانە 5 ملیۆن دینار وەکو مووچە هەبێت، بەڵام لە فەرمانگەیەکی حکومەت بە ملیۆنێک ڕازی دەبێت، چونکە هەلیکار نییە، ئەگەر حکومەت بیر لە هەلیکار بکاتەوە ئەوە دەتوانین بەره و قۆناغێکی باشتر و سەرکەوتووتر بڕۆین، چونکە له و کاتە ئه و ئەندازیارە 5 ملیۆن دینارەکەی خۆشیی لە کەرتی تایبەت وەردەگرێت، ئه و کات لە بڕی باج بڕە پارەیەکیش بۆ حکومەت و خەڵک بگەڕێنێتەوە.
سەرۆکی حکومەتی ڕاشیگەیاند، تکاتان لێدەکەم ئەگەر دەتانەوێ پشتیوانی خەڵک بکەن، یارمەتی حکومەت بدەن بۆ جێبەجێکردنی ئه و پرۆسەیەی دەستیپێکردووە، بۆ زیادکردنی کەرتی تایبەت و سیاسەتی تێکەڵکردنی کەرتی گشتی و تایبەت بە سەرپەرشتی حکومەت. ئەگەر ئەوە بکەین، بێگومان پێویستی بە دامەزراندن لەلایەن حکومەت یەکجار کەمدەبێتەوە، هەر کاتێکیش حکومەت بتوانێت مووچەی فەرمانبەری زیاتر دابین بکات، دەرگای دامەزراندن دەکاتەوە.
مەسرور بارزانی ڕایگەیاند، حکومەت بە هیچ شێوەیەک پێی خۆش نییە دەست بۆ مووچەی هیچ فەرمانبەرێک ببات و کەمی بکاتەوە، ئەوەی هەیە خۆگونجاندنە لەگەڵ بودجەی بەردەست، حکومەت ئه و بودجەیەی پێویستی بووە، لەبەر دەستی بووە، خەرجییەکانی حکومەت بۆ نزمترین ئاست کەمکراوەتەوە، تەنیا شتە پێویستەکان خەرجی بۆ دابین کردووە، بۆ ئەوەی بتوانین زۆرترین بودجەی و میزانیەی بەردەست بۆ مووچە بەکاربهێنین، تا مانگی 4، بەشە بودجە بۆ هەرێم نێردرا، بەڵام له و کاتەوە ئه و بەشە دووبارە نەنێردرا و ئینجا کەمکرایەوە بۆ 400 ملیار دینار، مانگی 5 و 6 و 7یش، حکومەتی عێراق یەک دیناریشی نەنارد، سەرەڕای ئەوەش حکومەتی هەرێم به و بڕە پارەیە بە پلانێک مووچەکان بدات، لە ئەنجامدا گەیشتینە ئەوەی لە 600 ملیۆن دۆلار مووچەی زیاتر لەوە بەردەست بێت بۆ ئەوەی بیکەینە مووچە و دابەشی بکەین، پێشتریش وەک وەزیری دارایی باسی کردووە، تەنیا بۆ دابینکردنی مووچە 750 ملیۆن دۆلار پێویست بووە، لەکاتێکدا ئێمە 600 ملیۆن دۆلار بۆ لەبەر دەست بووە، هاتووین هەموو خەرجیاتی حکومەتە کەمان کردووەتەوە بۆ ئەوەی بتوانین مووچە بدەین، نەمانویستووە مووچە کەمبکرێتەوە، من لە ئێوە زیاتر حەز دەکەم مووچەی فەرمانبەرانی ئەم حکومەتە و هاووڵاتیان وەکو خۆی و لەکاتی خۆی بدرێت، بەڵام کە نەتبێت دەتوانین چی بکەین؟ ئه و برادەرانی باسی دەکەین فەرموون با بیدەین، منیش زۆر حەز دەکەم، بەڵام چۆن و سەرچاوەی داهاتەکەم پێ نیشان بدەن. ئێوە دەڵێن داهاتی ناوخۆ، با ئەوەتان پێبڵێم لە سەرەتا دەستبەکاربوونی کابینە توانیمان داهاتی ناوخۆ بە ڕێژەیەکی بەرچاو زیاد بکەین، بەڵام ڕێک دوای ئەوە تووشی دوو قەیران بووین، کە کۆرۆنا هات، جارێ کێشەیەکی گەورەی تەندروستییە، لەگەڵ ئەوەش کێشەیەکی گەورەی ئابووری دروستکرد، هەم کارکردنی ناوخۆیی و داهاتی ناوخۆ کەمکرایەوە، هەم خواست لەسەر نەوت کەمبووهوە ، له و کاتیش حکومەتی عێراق بودجەکەی ڕاگرت، واتا لە یەک کاتدا سێ کێشەی هاتنە پێش، لەگەڵ ئەوەشدا ئەگەر ئه و چاکسازیانەی ئێمە کردوومانە نەبایە، لەوانەیە ئەوەی ئێستاش هەیە ئەوەشمان بە دەستەوە نەبا و نەمانتوانیبا دابینی بکەین، کە دەڵێن بە گوێرەی بودجەی بەردەست واتای ئەوەیە بڕیارمان نەداوە 21% یا 18%، بەڵکو سبەی بتوانین بودجەی زیاترمان بێتە بەردەست به و ڕێژەیە مووچە زیاد دەکەینەوە، هیوادارین بتوانین لەکاتێکدا نزیکدا ئه و کێشانە چارەسەر بکەین، پەرۆشی ئێمەش بۆ ڕێککەوتن لەگەڵ حکومەتی عێراق بۆ جێبەکێردنی ئەرکە یاساییەکانی خۆیان و شایستە داراییەکانی هەرێم ئەوەیە، زۆر دەڵێن بەدیلی ئێوە چییە بۆ حکومەتی عێراق، ئێمە بە شێکین له و حکومەتە، من نامەوێ بچمە ناو هەندێک وردەکاری کە بابەتی کۆبوونەوەی ئەمڕۆی ئێمە نییە، تا ئێمە بەشێک بین لە عێراق داوا دەکەین عێراق ئەرکە یاسایی و دەستوورییەکانی خۆی بەرامبەر بە هەرێمی کوردستان جێبەجێ بکات، ئەگەر عێراق تووشی قەیرانی دارایی بووه، دەبێت ئێوە بەڕێز لە جیاتی ئەوەی پەنجەی تۆمەت و ڕەخنە بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان درێژ بکەن، داواتان لێدەکەم وەکو نوێنەری خەڵکی کوردستان ئەم داوایە ئاراستەی حکومەتی عێراق بکەین کە بۆچی لە ساڵانی ڕابردوو مووچەی هەرێمی کوردستانیان نەناردووه؟ بۆچی لە ساڵی 2020یش مووچەی مانگەکانی 5 و 6 و 7یان نەناردووە؟ ئەگەر حکومەت و پەرلەمانی بەغداش بزانن هەرێمی کوردستان یەکدەنگ و یەکهەڵوێستە لەسەر داواکاری و ماف و شایستە داراییەکانی خەڵکی خۆی، دڵنیام کاریگەریی زیاتریش دەبێت بۆ وەڵامدانەوە و جێبەجێکردنی پابەندییەکانی خۆیان بەرامبەر بە هەرێم. داوا دەکەم دواتر کاک قوباد و کاک شێخ ئاوات لەسەر مووچە و بودجە تێبینییەکانی خۆیان بخەنەڕوو.
سەبارەت بە گەشبینی بە ڕێککەوتن لەگەڵ بەغدا، مەسرور بارزانی ڕایگەیاند، بەڵێ، ئێمە گەشبینین و هەمووجاریش هەوڵمانداوە ڕێکبکەوین و گەیشتووینەتە قۆناغی پێشکەوتوو، بەڵام ئەوە هەڵەی ئێمە نەبووە ئەنجامی گفتوگۆکان جێبەجێ نەکراون، حکومەتی عێراق سەقامگیری تێدا نەبووە و گۆڕاوە و کێشەی سیاسی و ئابووری هەبوو، حکومەتی عێراق بووە نەهاتووەتە پێش، بە پێچەوانەوە ئێمە وەک حکومەتی هەرێم بە زیادەوە ئەوەی لەسەر شانی بووە کردوومانە، بۆ ئەوەی بگەینە ڕێککەوتنێکی دروست لەسەر بنەمای دەستوور، ئامادەش نین تەنازول لە هیچ مافێکی دەستووری خەڵکی کوردستان بکەین.
دەربارەی چاکسازی سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان گوتی، من لە ڕاپۆرتەکەم باسی بەشێکم کرد، لەوێدا ئاماژەم بەوەکرد، ڕاپۆرتێک بە داتا و زانیاری دەدەینە پەرلەمان و بەردەستی ئێوە، ئێستا زەحمەتە هیچ دیاری بکەین، چونکە پرۆسەیەکی بەردەوامە، بەهیچ شێوەیەک کۆڵنادەین لە پرۆسەکە، هەندێکی بەرچاوە و ڕوونە، بۆ نموونە کارەبا، پێشتر 7 بۆ 8 ئەوپەڕی 11 سەعات کارەبامان هەبووە، له و کابینەیە، خەرجی کەمتری حکومەت، داهاتی زیاتری کارەبا بۆ حکومەت، سیستمێکی باشتریش ئێستا وا خەریکین بخەینە کار، توانیومانە بتوانین 21 سەعات کارەبا دابین بکەین، ئەوە بە خەرجی زیاتر نەبووە، بەڵکو خەرجیش گەڕێنراوەتەوە و کەمتری تێچووە.
سەبارەت بە فرۆشتنی نەوت و داهاتی حکومەت، مەسرور بارزانی ڕایگەیاند، ئەمە کابینەی نۆیەمە ، هەشت کابینە پێش ئێمە بەرپرسیار بوون بەرامبەر بە بەڕێوەبردنی ئەم مەلەفە، ڕاستە ئێستا وەک حکومەتێکی بەرپرسیار، تەحەمولی هەموو بەرپرسیارێتییەک لە ئەستۆ بگرین، حەز دەکەم بزانن لە دوای ساڵان ڕابردوو ماوەیەک هەبوو کوردستان بەره و بووژانەوە و گەشەیەکی ئابووری بەرچاو هەنگاوی ناوە، ئه و کاتە گلەیی نەدەکرا، خۆ به و داهاتە نەوتە دەکرا، بە داهاتی ناوخۆیی و ڕێککەوتن لەگەڵ حکومەتی بەغدا، بەڵام ئه و داهاتە بووەتە بنەمایەک بۆ پێشخستنی ژێرخانەی ئابووری، سیاسەتی چۆنیەتی مامەڵەکردن لەگەڵ نەوت جیاوازە، حکومەتی عێراق تا ئێستا یاسای نەوت و گازی پەسەند نەکردووە و هێشتا بە سیاسەتی مەرکەزی حکومەت و ڕژێمی پێشووی بەعس مامەڵە لەگەڵ ئه و مەلەفە دەکات، ئەمەش ڕێگە نادات هەرێمی کوردستان وەکو کیانێکی فیدرالی مامەڵە لەگەڵ ئه و مەلەفە بکات، تاکو ئێستاش ڕێگەیان نەداوە و دانیان بەوەدا نەناوە هەرێمی کوردستان نەوت لە بازاڕی ئازاد بفرۆشت، بەپێچەوانەوە گلەییان کردووە و ڕەخنەیان گرتووە و ڕێگریان کردووە و هەڕەشەیان لەوانە کردووە نەوتی هەرێمی کوردستان دەکڕن، ئەوەش یەکێکە له و هۆکارانەی کە نەوتی هەرێمی کوردستان بە نرخێکی کەمتر بفرۆشرێت، چونکە ڕیسکی تێدایە، ئه و کۆمپانیایەی نەوتی هەرێمی کوردستان دەکڕێت دەڵێت من دەخرێمە لیستی ڕەش و حکومەتی عێراق قەبوڵی ناکات، مەسەلەی نەقڵیشی تێدایە، بابەتێکی دیکەش کوالیتی نەوتەکەیە جیاوازە، ئەوانەی شارەزان لە بواری نەوت و گاز دەزانن، نەوتی برێنت وەکو پێوەر دادەنرێت ئەوەی کوالیتی نەوتەکەی به و ئاستە نەبێت، خۆی نەوتەکە بە کەمتر دەفرۆشرێت وەک برێنت، ئەوەی دیکەش ئه و بڕە پارەیەیە کە بۆ مەسەلەی خەرجییە، ئەوەی دیکەش ئه و ڕیسکەیە کۆمپانیاکان دەیکەن، چونکە حکومەتی عێراق ڕێگەی نەداوە هەرێمی کوردستان بە شێوەیەکی ئاسایی مامەڵە لەگەڵ ئه و پرسە بکات، پێشتریش چەندین جار هەوڵی ئەوەدراوە لەگەڵ عێراق بگەینە ڕێککەوتن، بەڵام حکومەتی عێراق پێشمەرجی قورس و ڕێگرییان داناوە کە بەهیچ شێوەیەک لە بەرژەوەندی خەڵکی کوردستاندا نەبووه.
لەبارەی قەرزەکانی سەر حکومەت، مەسرور بارزانی ئاماژەی بەوەدا، بەشێک لە قەرزەکان، برادەرێک باسی کرد، بە سوپاسەوە ئێمە پێشتریش باسمان کرد، 27 یان 28 ملیار، زۆر ڕاستە هەمووی قەرز نییە و بەشێکی پابەندی داراییە، بەشێکی حکومەتی عێراق قەرزاری ئەم خەڵکەیە، نامەوێ بگەڕێمەوە سەر خشتەکە، بەڵام باسم کرد ڕێژەکەی چەندە کە حکومەتی عێراق نەیناردووە و پابەندی خۆی جێبەجێ نەکردووە، بەڵام حکومەتی هەرێمی کوردستان وەکو حکومەتی بەرپرسیار بەرامبەر بە خەڵکی خۆی جێبەجێ کردووە کە حکومەتی عێراق نەیناردووە، بەڵام دەبێت ئێوە پەرلەمانتار لە جیاتی حکومەت و هاووڵاتیانیش ئه و شەڕە لەگەڵ حکومەتی عێراق بکەن، کە بۆچی ئه و شایستە داراییانەی خەڵکی کوردستان لەسەریانە نەیانناردووە.
سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان، دەربارەی کەمکردنەوەی خەرجی بەرهەمهێنانی نەوت ئەوەی خستەڕوو، پێداگریمان لەسەر ئەوە کردووە بە گرێبەستەکانی کۆمپانیاکانی نەوتدا بچینەوە بۆ ئەوەی خەرجییەکان کەم بکرێنەوە، بەڵام لەگەڵ کەمکردنەوەی خەرجی داهاتەکانیشی کەمدەبێتەوە، چونکە بەرهەمهێنانی نەوت کەمدەبێتەوە بە تێپەڕبوونی کات، بۆ نموونە ئەگەر لە کێڵگەیەک 100 هەزار بەرمیل نەوت بووبێت، وردە وردە دەبێتەوە 10 هەزار بەرمیل، بە تێپەڕبوونی کات ئەم شتانە گۆڕانکارییان بەسەردێت. سیستمی مامەڵەکردن لەگەڵ کۆمپانیاکانی نەوت بەشێوەیەک بووە، کۆمپانیاکانی وەبەرهێنان خۆیان لە دەرهێنانی نەوت کاریان کردووە، بەپێی گرێبەستەکانی پێشوو کە لەگەڵ حکومەت کردوویانە دەبێت پێیان بدرێتەوە، بۆیە وەک باسم کرد، ئه و بڕە پارەیەی دەگەڕێتەوە بۆ حکومەت، بە شێکی شایستەی دارایی ئه و کۆمپانیایانە کە نەوت بەرهەمدەهێنن، چونکە حکومەت هیچ پارەیەکی لە گەڕان و دۆزینەوە و دەرهێنانی نەوت خەرج نەکردووە، هەمووی لەسەر کەرتی تایبەت و کۆمپانیاکان بووە، بە ملیاران دۆلاریان خەرجکردووە، چاوەڕێی ئەوە دەکەن لەکاتی فرۆشتنی نەوت بەشێک له و پارەیان بۆ بگەڕێنرێتەوە. بۆ زانین کۆمپانیای دیلۆیت هەیە، پێداچوونەوە بۆ هەموو خەرجی و وردەکارییەکان لە دەرهێنان و چۆنیەتی فرۆشتن و سەرچاوەی داهات و داهاتەکەی ڕەوانەی کوێ دەکرێت دەخاتەڕوو، پێشتر سیستمێکی بانکی نەبووە، پاڵپشتی حکومەتی هەرێم بێت، گوشارێکی سیاسی زۆر لەسەر ئەدای حکومەتی هەرێم هەبووە لەلایەن حکومەتی فیدرالییەوە، زۆرێک لە بانکەکانیش ئامادە نەبوونە کار لەگەڵ حکومەتی هەرێم بکەن، ئینجا سیستمێکی ئاڵۆز و قورس پەیڕەوکراوە تا ئه و بڕە داهاتە بێتەوە بەردەستی حکومەت، بەڵام ئێمە له و کابینەیە داکۆکیمان کردووە بانکێکی نێودەوڵەتی فەرمی ئەمەریکی هەموو حیساباتی بانکی لەوێ هەبێت، ئێستاش هەیە و بە حەدی فلس شەفافە، بانکەکە ئەمەریکییە و دەزانێت چەند نەوت دەفرۆشرێت بە چەندە و چەند نییە، هەمووی دەچێتە ئەوێ و بە سەرپەرشتی و چاودێری نێودەوڵەتییە، ئەوان دەزانن ئەم بڕە پارەیە چەندە چۆنی بۆ کۆمپانیای بەرهەمهێنانی نەوت دەگەڕێتەوە و چەندیشی دێتەوە بۆ قاسەی وەزارەتی دارایی.
لە وەڵامی پرسیاری پەرلەمانتارێک سەبارەت بە سیمای دوو ئیدارەیی، سەرۆکی حکومەت گوتی، وەڵامی ئه و پرسیارەم دایەوە، ئێمە هیوادارین و دڵنیام کاک قوباد وەکو من و وەزیرە بەڕێزەکانیش پەرۆشی ئەوەین ئه و ئاسەوارە نەمێنێ، بەڵام با ڕاستگۆی و واقیعی بین، ئەزموونێکی تاڵ و ناخۆشمان هەبووە لە ساڵانی ڕابردوو، دەمانەوێ ئەوە بە ئەزموونێکی باشتر بگۆڕین، شت بە تەحەدا و پەلەپەل ناکرێت، ئەگەر بمانەوێت هەنگاوێک بچینە پێش دەبێت هەنگاوێک وابێت کە چەسپاو بێت، دڵنیاشم لە کاتێکی زوودا ئەوەی پێویست بێت دەیکەین بۆ ئەوەی ئه و ئاسەوارە نەمێنێت، بەتایبەتیش ئه و فەرمانگە و دائیرانەی حکومەت کە لە هەر پارێزگایەک بن پابەندی بڕیارەکانی حکومەتن، نابین لە هیچ فەرمانگەیەکی حکومەت ئاسەواری دوو ئیدارەیی پەیڕه و بکرێت، بڕیارەکان بە ئیجماع دەدرێن و لە کۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیران بە یەکەوە بڕیارەکان دەدەین و هەموو پارێزگارەکانیش پێوەی پابەندن.
لە بەشێکی دیکەی وەڵامەکان سەرۆکی حکومەت ڕایگەیاند، باوەڕ بکەن لە هەموو کەس و حکومەتێک زیاتر ئێمە هەوڵمانداوە مەسەلەی قورخاکری و نەهێشتنی گەندەڵی بە هەر شێوازێک بێت نەهێڵێن، بەڵام ئەوە ئاسان نییە، ئەوەی ئێستاش کراوە ئاسان نەبووە، ڕووبەڕووی گرفتی زۆر بووینەتەوە، هەموو کەس نەهاتووە چەپڵەمان بۆ لێبدا و دەستخۆشیمان لێ بکا لەسەر ئه و هەنگاوانەی کە هاویشتوومانە، ئەوە پرۆسەیەکی درێژخایەنە، پێویستیمان بە یارمەتی پەرلەمان و لایەنە سیاسییەکان هەیە، ئەگەر دەیانەوێ هاوکاری خەڵکی کوردستان بکەن، پاڵپشتی بەرنامەکانی حکومەت بن بۆ جێبەجێکردنی بابەتی چاکسازی.
دەربارەی بوجە مەسرور بارزانی ئاماژەی بەوەدا، باسی بودجەمان کرد بۆچی نەنێردراوە، چونکە تووشی ئه و قەیرانانە بووین، دەبێت بزانین داهاتمان چەنده، بۆ ئەوەی بتوانین خەملاندن بۆ بودجەی پێویست بکەین بۆ ساڵی داهاتوو، ئەگەر ئێمە توانیمان لەسەر بنەمایەکی چەسپاو لەگەڵ حکومەتی عێراق بگەینە ڕێککەوتنێک کە بزانین داهاتەکانمان چەندە و خەرجییەکان چۆنن ئه و کاتە دەتوانین بودجە ئامادە بکەین.
سەبارەت بە پێشنیازی پڕۆژە لە پەرلەمانەوە بۆ حکومەت سەرۆکی حکومەت ڕایگەیاند، هەندێک لە برادەران پێشنیازی ئەوەیان کردووە ئەوان کردووە کە پێشنیازی هەندێک پرۆژە دەکەن ئەگەر ئێوە (حکومەت) پاڵپشت بن، ئێمە هەموو کاتێک دەرگامان کراوەیە، بۆ پشتیگیری هەر پرۆژەیەک کە لەگەڵ کارنامە و بەرنامەی حکومەت بگونجێت، ئێمە پابەندین له و ڕۆژە بەرامبەر ئێوە سوێندم خوارد ئه و کارنامەیە جێبەجێ دەکەین، ئەگەر ئه و پرۆژانەی هەتانە بگونجێک لەگەڵ ئه و کارنامەیە ئێمە سوپاسیشتان دەکەین ئەگەر بتوانن یاریمەتیمان بدەن.
لە وەڵامی چەند پەرلەمانتارێک لەبارەی چاکسازی و مووچە مەسرور بارزانی جەخیکردەوە، حەز دەکەم باسی ئەوە بکەم، لە زۆر شوێن گوێمان لەوە دەبێت کە دەڵێ چاکسازی حکومەت بڕینی مووچە بوو؟ نەخێر بڕین و دەستکاری مووچە و خۆگونجاندن لەگەڵ بودجەی بەردەست بە هیچ شێوەیەک چاکسازی نییە، چاکسازی لە مووچەی فەرمانبەری ڕاستەقینە ناکرێت ئەوەی کە شایستەی وەرگرتنی مووچەیە دەبێت مووچەی خۆی لە کاتی خۆیدا وەربگرێت، چاکسازی له و کەسانە دەکرێت کە شایستە نین مووچە وەرگبرن، ئەوەش پرۆسەیەکە دەستپێکراوە، مەسەلەی بایۆمەتری و پێداچوونەوە بە لیستەکانە، زۆر لە وەزارەتەکانیش ڕاسپێردراون جێبەجێی بکەن و یەکلای بکەینەوە. بابەتی چاکسازی لە مووچە بە هیچ شێوەیەک لە مووچەی فەرمانبەران نییە، له و کەسانەیە کە ناشایستەن بۆ وەرگرتنی مووچە، چاکسازی لە مووچەی کەسانی ناشایستە و بندیوار خەریکین و زۆر بەچڕیش ئیشمان کردووە، وەک ئەوەش نییە کە لە ڕاپۆرتەکان دەخوێندرێتەوە یان هەندێک خەڵک باسی دەکات، هەموو شت به و شێوەیە نەبووە کە چووینەتە ناو وردەکارییەکان.
سەرۆکی حکومەت گوتیشی، حەز دەکەم ئەوەشتان بۆ باس بکەم، لە خاڵە سنوورییەکان هەوڵمانداوە پێداچوونەوەیەک بکەین، بەرنەمایەکیشمان داناوە و ئێستا خەریکین قسە دەکەین لە جێبەجێکردن دایە، زۆر لە کۆمپانیاکان لە خاڵە سنوورییەکان ئیشیان کردووە، لە هەندێک شوێنیش دەسەڵاتی حکومەت بەسەر خاڵە سنوورییەکان لاواز بووە، لیژنەیەکی حکومیمان لە ئەنجومەنی وەزیران پێکهێناوە دیراسەی ئەوە بکەین کام خزمەتگوزاری لە خاڵە سنوورییەکان پێویستن ئەوانە پۆلێن بکەین، ئەوانەی کە حکومەت خۆی دەتوانێت بیکات ئەوە خۆی دەیکات، ئەوەی دیکە پێویستە کەرتی تایبەت بیکات، بۆ نموونە بابەتی سکانەرەکان، پێشتر ئێمە زۆر داوامان دەکرد ئه و کاتە لە ئەنجومەنی ئاسایش بووم، گوتمان با حکومەت خۆی دایبنێ، بەڵام لە هەر خاڵێکی سنووری پێویستی بە 15 ملیۆن دۆلار بوو له و ئامێر و شتانە، ئه و کاتە حکومەت ئه و پارەیەی نەبوو، بۆیە پەنامان بردە بەر کەرتی تایبەت ئه و شتانە بکات، بۆ نموونە ترێلە یان بارهەڵگر و قەلابەیەک دێتە ناو هەرێم، ئەگەر ئەمە پشکنینی بۆ بکرێت جگە لەوەی مەترسی تەندروستی لەسەر ئه و کەسانە دروست دەکات کە بارەکە دادەگرێت و دادەنێتەوە، کاتی زۆر دەوێ و هەموو شتیشی پێناکرێت، جووڵەی بازرگانیش کەم دەبوو، گوتمان ئه و سکانەرە دادەنرێت ئەوەی بە دوو سێ سەعات دەکرێت بە خولەکێک دەکرێت، بەڵام لە جیاتی ئەوەی یەک بارهەڵگر بێت لە هەمان کاتدا 100 بارهەڵگر بێت، ئەوەش داهاتی حکومەت زیاد دەکات. ئینجا ئه و کەرتە تایبەتەی کە پێویستە بۆ بەردەوامبوون لە ئیش و کاری خۆیان تاکو وەبەرهێنانی خۆیان دەکەنەوە بەردەوام بن، بەشەکەی دیکە ئەوەیە گرێبەستەکانن لەگەڵ کۆمپانیاکانی دیکە کراون، ئەگەر لە جێگەی ڕەزامەندی ئێمە نەبن پێداچوونەوەیان بۆ دەکرێت، زۆریشیان گۆڕانکارییان تێدا کراوە، ئه و ڕێژە زۆرەی بۆ کۆمپانیا دانراوە، ڕێژە زۆرەکەی گەڕێنراوەتەوە بۆ حکومەت. ئیشی زۆرمان کردووە، بەڵام هێشتا تەواو نەبووە لە هەندێک شوێن ماوە.
راشیگەیاند، ئەوەی دەمێنێتەوە ڕاگرتنی دیاردەی قاچاخچێتییە، ئەوەش بڵێم دیاردەکە تەنیا لە خاڵە سنوورییە فەرمییەکان ناکرێت، لە زۆر شوێنی دیکە هەیە کە زۆریش زەحمەتە، لە هەموو دنیا باوە خەڵک قاچاخچێتی دەکەن، بیرۆکەمان هەیە کە لەگەڵ وەزارەتی پێشمەرگە و ناوخۆ کە بۆ کەمترین ڕێژە نزمی بکەینەوە، ئەوەش هەوڵ و پابەندی هەمەلایەنەی دەوێت بە تایبەتیش حکومەتی خۆجێییەکان یارمەتیدەر و وەڵامدەرەوەی حکومەتی هەرێم بن لە جێبەجێکردنی ئه و ڕێنماییانەی لە حکومەتی هەرێم دەردەچن.[1]