پەرتووکخانە پەرتووکخانە
گەڕان
  

کوردیپێدیا پڕزانیاریترین و فرەزمانترین سەرچاوەی کوردییە!


بژاردەی گەڕان




گەڕانی ورد      کیبۆرد


گەڕان
گەڕانی ورد
پەرتووکخانە
ناونامە بۆ منداڵانی کورد
کڕۆنۆلۆژیای ڕووداوەکان
سەرچاوەکان
گەڕان بەدوای ناوەڕۆکدا
گەڕان بە کرتە
شوێنپێیەکان
دڵخوازەکان
چالاکییەکان
چۆن بگەڕێم؟
بڵاوکراوەکانی کوردیپێدیا
ڤیدیۆ
درەختی پۆلەکان
بابەت بەهەڵکەوت
تۆمارکردنی بابەت
تۆماركردنی بابەتی نوێ
ناردنی وێنە
ڕاپرسی
بیروڕاکانتان
پەیوەندی
کوردیپێدیا چ زانیارییەکی پێویستە!
ستانداردەکان
ڕێساکانی بەکارهێنان
کوالیتیی بابەت
ئامرازەکان
دەربارە
ئەرشیڤوانانی کوردیپێدیا
چیمان دەربارە وتراوە!
ناوکێشکردن لە ماڵپەڕەکانتاندا
تۆمارکردن / کوژاندنەوەی ئیمێڵ
ئاماری میوانەکان
ئاماری بابەت
وەرگێڕی فۆنتەکان
گۆڕینی ڕێکەوتەکان
پشکنینی ڕێنووس
زمان و شێوەزمانی ڕووپەلەکان
کیبۆرد
لینکە پێویستەکان
ئێکستێنشنی کوردیپێدیا بۆ گووگڵ کڕۆم
کوکیز
Dark Mode
زمانەکان
کوردیی ناوەڕاست
کرمانجی
Kurmancî
هەورامی
Zazakî
English
Français
Deutsch
عربي
فارسی
Türkçe
Nederlands
Svenska
Español
Italiano
עברית
Pусский
Fins
Norsk
日本人
中国的
Հայերեն
Ελληνική
لەکی
Azərbaycanca
هەژماری من
چوونەژوورەوە
دەبمە هاوکارتان!
وشەی نهێنیت لەبیرکردووە!
گەڕان تۆمارکردنی بابەت ئامرازەکان زمانەکان هەژماری من
گەڕانی ورد
پەرتووکخانە
ناونامە بۆ منداڵانی کورد
کڕۆنۆلۆژیای ڕووداوەکان
سەرچاوەکان
گەڕان بەدوای ناوەڕۆکدا
گەڕان بە کرتە
شوێنپێیەکان
دڵخوازەکان
چالاکییەکان
چۆن بگەڕێم؟
بڵاوکراوەکانی کوردیپێدیا
ڤیدیۆ
درەختی پۆلەکان
بابەت بەهەڵکەوت
تۆماركردنی بابەتی نوێ
ناردنی وێنە
ڕاپرسی
بیروڕاکانتان
پەیوەندی
کوردیپێدیا چ زانیارییەکی پێویستە!
ستانداردەکان
ڕێساکانی بەکارهێنان
کوالیتیی بابەت
دەربارە
ئەرشیڤوانانی کوردیپێدیا
چیمان دەربارە وتراوە!
ناوکێشکردن لە ماڵپەڕەکانتاندا
تۆمارکردن / کوژاندنەوەی ئیمێڵ
ئاماری میوانەکان
ئاماری بابەت
وەرگێڕی فۆنتەکان
گۆڕینی ڕێکەوتەکان
پشکنینی ڕێنووس
زمان و شێوەزمانی ڕووپەلەکان
کیبۆرد
لینکە پێویستەکان
ئێکستێنشنی کوردیپێدیا بۆ گووگڵ کڕۆم
کوکیز
Dark Mode
کوردیی ناوەڕاست
کرمانجی
Kurmancî
هەورامی
Zazakî
English
Français
Deutsch
عربي
فارسی
Türkçe
Nederlands
Svenska
Español
Italiano
עברית
Pусский
Fins
Norsk
日本人
中国的
Հայերեն
Ελληνική
لەکی
Azərbaycanca
چوونەژوورەوە
دەبمە هاوکارتان!
وشەی نهێنیت لەبیرکردووە!
        
 kurdipedia.org 2008 - 2025
 دەربارە
 بابەت بەهەڵکەوت
 چالاکییەکانی ڕۆژی
 ڕێساکانی بەکارهێنان
 ئەرشیڤوانانی کوردیپێدیا
 بیروڕاکانتان
 دڵخوازەکان
 کڕۆنۆلۆژیای ڕووداوەکان
 چالاکییەکان - کوردیپێدیا
 یارمەتی
بابەتی نوێ
ڤیدیۆ
لوتف عەلی خانی زەند، سەرکردەیەکی ئازا و دلێری کورد
16-01-2025
شادی ئاکۆیی
ڤیدیۆ
هەورامییەکانی باکووری ئێران کێن؟
16-01-2025
شادی ئاکۆیی
ڤیدیۆ
داگیرکاریی نەرم؛ لە تاڵانکردنی خاکەوە بۆ تورکاندنی منداڵانی کورد
16-01-2025
شادی ئاکۆیی
ڤیدیۆ
ئەو ڕادیۆ کوردییەی تورکیای تۆقاند
16-01-2025
شادی ئاکۆیی
وێنە و پێناس
بەشێک لە قوتابییانی ئامادەیی پیشەسازی 30ی تەمموز لە کەرکووک ساڵی 1981
16-01-2025
زریان عەلی
وێنە و پێناس
مامۆستایانی قوتابخانەی هەڵۆ لە پێنجوێن ساڵی 1979
16-01-2025
زریان عەلی
وێنە و پێناس
تیپی تۆپی پێی نەسڕ لە خورماتوو ساڵی 1997
15-01-2025
زریان عەلی
وێنە و پێناس
منداڵانی گوندی گورگەیی شامار لە چەمچەماڵ ساڵی 1974
15-01-2025
زریان عەلی
ڤیدیۆ
ژنێکی کورد، بەربژێرە بۆ سەرۆک شارەوانی کۆڵن پارتی سەوزی ئەڵمانیا
15-01-2025
کشمیر کەریم
ڤیدیۆ
خوێندکارانی زانکۆی کۆبانێ، سرودێکیان بۆ پشتگیری قەسەدە وتووە
15-01-2025
کشمیر کەریم
ئامار
بابەت
  534,914
وێنە
  114,242
پەرتووک PDF
  20,750
فایلی پەیوەندیدار
  110,392
ڤیدیۆ
  1,887
زمان
کوردیی ناوەڕاست - Central Kurdish 
293,777
Kurmancî - Upper Kurdish (Latin) 
91,306
هەورامی - Kurdish Hawrami 
66,515
عربي - Arabic 
33,419
کرمانجی - Upper Kurdish (Arami) 
20,705
فارسی - Farsi 
11,792
English - English 
7,896
Türkçe - Turkish 
3,697
Deutsch - German 
1,846
لوڕی - Kurdish Luri 
1,690
Pусский - Russian 
1,144
Français - French 
349
Nederlands - Dutch 
131
Zazakî - Kurdish Zazaki 
91
Svenska - Swedish 
72
Polski - Polish 
56
Español - Spanish 
55
Italiano - Italian 
52
Հայերեն - Armenian 
52
لەکی - Kurdish Laki 
37
Azərbaycanca - Azerbaijani 
27
日本人 - Japanese 
21
中国的 - Chinese 
20
Norsk - Norwegian 
18
Ελληνική - Greek 
16
עברית - Hebrew 
16
Fins - Finnish 
12
Português - Portuguese 
10
Тоҷикӣ - Tajik 
9
Ozbek - Uzbek 
7
Esperanto - Esperanto 
7
Catalana - Catalana 
6
Čeština - Czech 
5
ქართველი - Georgian 
5
Srpski - Serbian 
4
Kiswahili سَوَاحِلي -  
3
Hrvatski - Croatian 
3
балгарская - Bulgarian 
2
हिन्दी - Hindi 
2
Lietuvių - Lithuanian 
2
қазақ - Kazakh 
1
Cebuano - Cebuano 
1
ترکمانی - Turkman (Arami Script) 
1
پۆل
کوردیی ناوەڕاست
وشە و دەستەواژە 
109,151
ژیاننامە 
27,143
پەرتووکخانە 
26,220
کورتەباس 
19,614
ڕێکەوت و ڕووداو (کڕۆنۆلۆژیا) 
15,154
پەند 
13,754
شوێنەکان 
12,364
شەهیدان 
11,943
کۆمەڵکوژی 
10,930
هۆنراوە 
10,504
بەڵگەنامەکان 
8,460
وێنە و پێناس 
7,702
ئامار و ڕاپرسی 
4,628
کلتوور - مەتەڵ 
3,149
ناوی کوردی 
2,571
ڤیدیۆ 
1,765
پارت و ڕێکخراوەکان 
1,473
فەرمانگەکان  
1,118
پۆلێننەکراو 
989
بڵاوکراوەکان (گۆڤار، ڕۆژنامە و ...) 
826
کلتوور - گاڵتەوگەپ 
783
کارە هونەرییەکان 
775
شوێنەوار و کۆنینە 
639
گیانلەبەرانی کوردستان 
458
ئیدیۆم 
289
یارییە کوردەوارییەکان 
279
نەخشەکان 
207
هۆز - تیرە - بنەماڵە 
188
نەریت 
160
ڕووه‌كی كورده‌واری (گژوگیا و دار) 
101
ژینگەی کوردستان 
101
خواردنی کوردی 
83
زانستە سروشتییەکان 
80
دۆزی ژن 
58
مۆزەخانە 
50
بەرهەمە کوردستانییەکان 
38
کەلوپەلی سەربازیی بەکارهاتوو لە کوردستان 
28
گەشتوگوزار 
2
کۆگای فایلەکان
MP3 
551
PDF 
32,696
MP4 
3,074
IMG 
210,815
∑   تێکڕا 
247,136
گەڕان بەدوای ناوەڕۆکدا
ژیاننامە
تەڵاخان
ژیاننامە
سووسەن ڕازانی
ژیاننامە
هەردی
وێنە و پێناس
لافاوی ڕووباری خاسە لە کەرک...
وێنە و پێناس
کۆمەڵێک لە گەنجانی شارۆچکەی...
جیهانی ڕزگاربوو لە دەسەڵاتی ئایين و قەیرانی مانا
کوردیپێدیا، زانیارییەکانی هێندە ئاسان کردووە! بەهۆی مۆبایڵەکانتانەوە زۆرتر لە نیو ملیۆن تۆمار لە گیرفانتاندایە!
پۆل: کورتەباس | زمانی بابەت: کوردیی ناوەڕاست - Central Kurdish
بەشکردن
Facebook0
Twitter0
Telegram0
LinkedIn0
WhatsApp0
Viber0
SMS0
Messenger0
E-Mail0
Copy Link0
نرخاندنی بابەت
نایاب
زۆر باشە
باش
خراپ نییە
خراپ
بۆ ناو لیستی دڵخوازەکان
ڕای خۆت دەربارەی ئەم بابەتە بنووسە!
گۆڕانکارییەکانی بابەتەکە
Metadata
RSS
گووگڵی وێنەی بابەتی هەڵبژێردراو بکە!
گووگڵی بابەتی هەڵبژێردراو بکە!
Kurmancî - Upper Kurdish (Latin)0
English - English0
عربي - Arabic0
فارسی - Farsi0
Türkçe - Turkish0
עברית - Hebrew0
Deutsch - German0
Español - Spanish0
Français - French0
Italiano - Italian0
Nederlands - Dutch0
Svenska - Swedish0
Ελληνική - Greek0
Azərbaycanca - Azerbaijani0
Catalana - Catalana0
Čeština - Czech0
Esperanto - Esperanto0
Fins - Finnish0
Hrvatski - Croatian0
Lietuvių - Lithuanian0
Norsk - Norwegian0
Ozbek - Uzbek0
Polski - Polish0
Português - Portuguese0
Pусский - Russian0
Srpski - Serbian0
балгарская - Bulgarian0
қазақ - Kazakh0
Тоҷикӣ - Tajik0
Հայերեն - Armenian0
हिन्दी - Hindi0
ქართველი - Georgian0
中国的 - Chinese0
日本人 - Japanese0
جیهانی ڕزگاربوو لە دەسەڵاتی ئایين و قەیرانی مانا
کورتەباس

جیهانی ڕزگاربوو لە دەسەڵاتی ئایين و قەیرانی مانا
کورتەباس

$جیهانی ڕزگاربوو لە دەسەڵاتی ئایین و قەیرانی مانا$
نووسینی: #عادل باخەوان#
دکتۆرا لە سۆسیۆلۆژیایدا
خوێندنەوەیەک لە قووڵایەکانی ماکس ڤێبەردا (1864-1920)
چۆن مۆدێرنیتێ بینا کرا و لە کێوە سەرچاوەی گرت؟
ئەمە ئەو پرسیارەیە کە ماکس ڤێبەر، گەورە سۆسیۆلۆگی ئەڵمانی، تەواوی سۆسیۆلۆژیاکەی خۆی بۆ تەرخان کردووە و ناوەرۆکی سەرەکیی تێز و لێکدانەوەکانی پێک دەهێنێت. ڤێبەر چەند سۆسیۆلۆگە ئەوەندەش مێژوونووسە، چەند ئابووریناسە ئەوەندەش پۆلیتۆلۆگە، ئەم “بەحرە لە علوم”، پاش تاودانی هەموو ئەو زانستانە، لە درێژەی توێژینەوەکانی لەسەر ئەو پرسیارەی سەرەوەدا ئەم دەرەنجامە دەخاتە ڕوو:
لە مێژووی بەشەریەتدا، بە تەنیا ئەورووپا، لەسەدەی شازدەیەمەوە، دەبێت بە مەیدانی گۆڕینی سرووشتی سیستەمی شارستانییەت. گەر مێژووی پێش سەدەی شازدەیەم بریتیبووبێت لە مێژووی دەستێوەردانی خوا لە کاروباری مرۆڤەکاندا، دەستێوەردانی ئاسمان لە کاروباری زەویدا، دەستێوەردانی ئایینەکان لە کاروباری تاکەکاندا، ئەوا لە سەدەی شانزەهەمەوە، ئەم سیستەمە دەگۆڕێت و دەبێت بە مێژووی دەستێوەردانی مرۆڤەکان لە کاروباری خواکاندا، دەستێوەردانی زەوی لە کاروباری ئاسماندا، دەستێوەردانی تاکەکان لە کاروباری ئایینەکاندا.
لە ڕوانگەی ئەم تێزەوە، تێزی گوزەرکردن و گۆڕینەوەی ڕۆڵەکان لەنێوان ئاسمان و زەوی و خوا و مرۆڤەکاندا، ماکس ڤێبەر دێت و کۆی پرۆسێسی مۆدێرنیتێ بە چەمکی ڕاسیۆنالیتێ پێناسەدەکات. ڕاسیۆنالیتێی مۆدێرنیتێش ڕەگوڕیشەکانی لەنێو ڕاسیۆنالیزەکردنی ئاییندا دەدۆزێتەوە. چەند ڕاسیۆنالیزەکردنی ئایین کۆتایی بە کۆمەڵگەی ترادیسیۆنێلی دامەزراو لەسەر ئایین هێنا، هێندەش بەشداری کرد لە دروستکردنی کۆمەڵگەی مۆدێرنیتێدا.
ئەمە ئەو گریمانە سەرەکیەیە کە ماکس ڤێبەر کاری لەسەر کردووە: لەڕێگەی خۆ-ڕاسیۆنالیزەکردنەوە ئایین مۆدێرنیتێی دروستکردووە. واتە ئایین بەدەستی خۆی دژە سەرسەختەکەی خۆی دروستکردووە.
” ڕاسیۆنالیتێ بریتییە لە بڵاوکردنەوەی کەرەسە ژیریانییەکان لە نێو هەموو پانتاییەکانی چالاکییە مرۆییەکاندا. واتە بۆ پێکانی ئامانجێک هەموو کەرەسە بەکارهێنراوەکان دەبێت “ڕاسیۆنالیزە” بکرێن. لێرەوە ڕاسیۆنالیتێ دەبێت بە ڕێکخستنی ژیان لەسەر بنەمای دابەشکردنی پانتاییەکان و دروستکردنی هارمۆنی لەنێوان کۆی چالاکییەکاندا. ئەمەش بێگوومان دەبێت دەرەنجامی توێژینەوە زانستیەکان لەسەر پەیوەندی نێوان مرۆڤ بە مرۆڤ و مرۆڤ بە ئامێر و مرۆڤ بە ناوەندە کۆمەڵایەتییەکانەوە بێت. “
گرنگی ئەم تێزە لەوەدایە لە زەمەنێکدا لەدایک دەبێت کە بۆچوونی هەیمەنەدار لە کۆمەڵگە ئەورووپیەکاندا بریتییە لە فڕێدانی ئایین بۆ نێو زبڵدانی مێژوو، بریتییە لە کۆتاییهاتن بە ئایین و مردنی خوا. لەکاتێکدا کە هەموو لایەک باس لە دابڕان و کۆتایی ئایین دەکەن، ڤێبەر پێماندەڵێت ئایین بەدەستی خۆی مۆدێرنیتێی دروستکردووە! ئەمەیە ئەو تێزەی کە هەموو لایەک توشی شۆکدەکات.
جیهانی ڕزگاربوو لە دەسەڵاتی ئایین
ناکرێت بەبێ تێگەشتن لە سۆسیۆلۆژیای ماکس ڤێبەر ئێمە بتوانین تێگەشتنێکی تێروتەسەل لەسەر پەیوەندیە ئاڵۆزەکانی نێوان ئایین و مۆدێرنیتێ، ئایین و ڕاسیۆنالیتێ، چوونە دەرەوە لە دەسەڵاتی ئایین و هەیمەنەی عەقل لە جیهانی نوێدا بەرهەم بهێنین. ئەو گریمانە سەرەکییەی کە ماکس ڤێبەر کاری لەسەر دەکات، دەکرێت بەم شێوەیەی خوارەوە دایبڕێژین: مێژوو بە پرۆسسی ڕاسیۆنالیزاسیۆندا گوزەریکرد کە دەکاتە پرۆسێسی داڕنینی جیهان لە ئەفسانەکان کە دەکاتە جیهانێکی ڕزگاربوو لە دەسەڵاتی ئایین.
بۆ دەستنیشانکردنی ئەم هاوکێشەیە، ڤێبەر یەکێک لە چەمکە هەرە بەناوبانگەکانی دەخاتە کار. چەمکێک کە پاش نزیکەی سەدەیەک دوای مەرگی ئەم سۆسیۆلۆگە، دەبێتەوە بە بابەتی ناوەندیی گوفتوگۆی زانستە کۆمەڵایەتیە جیهانییە کان. لە زمانە ئەڵمانییە کەی ماکس ڤێبەردا ئەم چەمکە بەم شێوەیە دەنووسرێت:
Entzauberung der Welt
پاش چەندان گوفتوگۆ و لێکدانەوە لەلایەن تایبەتمەندەکانەوە، فەرەنسیەکان بەم شێوەیە وەریان گێڕاوە:
Désenchantement du monde
لە زمانی ئینگلیزیدا بەم شێوەیەی خوارەوە وەرگێڕدراوە و چووەتە نێو زانستە کۆمەڵایەتییەکانی جیهانی ئەنگلۆفۆنەوە:
Disenchantment of the world
ئەم چەمکە گوزارشتە لە پرۆسێسی دوورکەوتنەوە لە و لۆژیک و ئەرگیومۆنتانەی ئایین و سیحر کە تەفسیر و تەئویلی جیهان دەکەن و جێگرتنەوەیانە بە لۆژیک و ئەرگیومۆنتە ڕاسیۆنێلەکان. لە جیهانی مۆدێرندا خواکان، ڕۆحەکان، شەیتانەکان و دەسەڵاتە غەیبیەکان کورسیەکانیان چۆڵدەکەن بۆ واقیعێکی ڕوتوقوت کە سەرمایەداری لە چرکەی ڕاسێۆنالیتێ ئابووریەکەیدا هۆشیاریە کامڵبوەکەیەتی. ئەو ژیریییەتەی کە سەرمایەداری بەرهەم دەهێنێت بەردەوام کلیک دەکات لەسەر:
ژمێریاری ستراتیژی
بیرۆکراسی
چوارچێوەدان بۆ شتەکان و چالاکییەکان
پێشنیازکردنی ڕێکخستنی ئەبستراکت بۆ هەموو کات و شوێنەکان
لێرەوە ڕاسیۆنالیزاسیۆن بەشداری دەکات لە دروستکردنی کولتوورێکی جیهانیدا کە کۆی مرۆڤەکان لەنێوان خۆیاندا دابەشی دەکەن. ئەم ڕاسیۆنالیزاسیۆنە لە کوێدا تێبینیدەکرێت ؟ کامانەن ئەو هێمایانەی کە دەمانبەنەوە سەر ئەم پرۆسێسە ؟
ڤێبەر پێیوایە باشترین مەیدانێک کە ڕاسیۆنالیزاسیۆن کاری تیاداکردبێت و خۆی دەرخستبێت مەیدانی ڕۆشنبیریە. ڕۆژاوا دەبێت بە سەرزەمینی لەدایکبوونی زانستە ژیریانییە کان. ڕاکێشانی هەموو مەیدانەکان بۆ نێو جیهانی زانست و میتۆدەکانی بەڵگەیە لەسەر ئەم تێزە. بایەخی ئەم مەیدانە لەوەدایە کە توانی میتۆدێکی ئەبستراکت و جیهانی وا پێشنیاربکات کە لەسەروی هەموو کات و شوێنەکانەوە بێت و مرۆڤەکان لەهەر کوێبن، بۆ خوێندنەوەی شتەکان، بەکار یبێنن.
ڕاسیۆنالیزاسیۆن هەیمەنەی بەسەر جیهانی هونەرەکانیشداکردووە، بەتایبەتی لەگەڵ دەرکەوتنی مۆسیقایەک کە بە شێوەیەکی ژیریانی لە هەرمۆنیدایە. بیناسازی وەک پرۆسێسی بەکارهێنانی پانتایی بە هەموو مانایەکەوە مەیدانێکی دیکەی دەرکەوتنی ڕاسیۆنالیتێی مۆدێرنیتێیە. سیاسەت و ئابووری دیسانەوە دوو مەیدانی گرنگن کە لەسەر بنەماکانی ڕاسیۆنالیتێ بینا کراونەتەوە. سیستەمی دروستکردنەوەی شارەکان وەک یەکەیەکی سیاسی و ئابووری لەهەمان کاتدا مەیدانێکی دیکەی دەرکەوتنی ڕاسیۆنالیتێیە. تەنانەت خودی کۆمەڵگە خۆشی لەنێو پرۆسێسی ڕاسیۆنالیزاسیۆندا نوقومدەبێت. لە پەیوەندیەکی کۆمەڵایەتی بیناکراو لەسەر زاتیەتی هەستکردن بە ئینتیما بۆ ترادیسیۆنێک، بەرەو پەیوەندیەکی کۆمەڵایەتی بیناکراو لەسەر ڕێکەوتنی ئەندامەکان لەسەر چوارچێوەیەک لە بەرژەوەندیی گشتی کۆلێکتیڤ، ستراکتۆرە کۆمەلایەتییەکانیش دەگۆرێن و خۆیان ڕاسیۆنالیزەدەکەن.
لەگەڵ گەشەکردنی ڕاسیۆنالیتێدا، کە هاوڕێیەتیکراوە لەلایەن ئاساییکردنەوەی جیهان و ئاساییکردنەوەی پەیوەندیە مرۆییەکان، “ئیونیڤێرسالیتێ”یەکش سەرهەڵدەدات و جێگا تەنگدەکات بە هەموو ئەو بەها ئایینیانەی کە مانای باڵایان بە ژیانی مرۆڤەکان دەبەخشی و پەناگەیان بوون. هەروەها لەگەڵ گەشەکردنی ڕاسیۆنالیتێدا، بیرۆکراسیەتی وجود باڵدەکێشت بەسەر هەموو مەیدانەکانی ژیاندا و یاسا و ڕێکخستنە ناکەسی و ژیریانییە کانی دەسەپێنێت بەسەر هەموو لایەکدا و لەم ڕێگایەشەوە ترادیسیۆن و هەست و سۆز دەخاتە نێوان دوو کەوانەوە.
بۆ دۆزینەوەی ڕەگوڕیشەکانی مۆدێرنیتێ، ماکس ڤێبەر کۆی مێژووی ئایینەکان دەکات بە مەیدانی توێژینەوە و پشکنین. ئەو لەکاتێکدا دەگەڕێت بەدوای پرسیاری بۆچی و چۆن ئایین بەدەستی خۆی دەرگای لەسەر ڕاسیۆنالتێ کردەوە، واتە بەدەستی خۆی دژەکەی خۆی دروست کرد، لەهەمانکاتدا پێمان دەڵێت چۆن و لەبەرچی مۆدێرنیتێ لە ڕۆژاوادا نەک لە ڕۆژهەڵاتدا دروست دەبێت و لە زەمینی کریستیانیسم بەگشتی و پرۆتیستانتیسمدا بەتایبەتی نەک لە زەمینی ئایینەکانی دیکەدا دروست دەبێت.
لێرەوە توێژینەوە لەسەر ئایین لای ڤێبەر بەشێوەیەکی سرووشتی دەبێت بە توێژینەوە لەسەر بەراوردکردنی ئایینەکان. بەپێچەوانەی دۆرکایمەوە کە بەدوای ڕگوڕیشەکانی ئاییندا دەگەڕێت، ماکس ڤێبەر دەیەوێت تێبگات لە دەرەنجامی ئیعتیقادەکان لەسەر کۆمەڵگە و مێژووی مرۆڤەکان و ئەمەش هۆکاری سەرەکی کردنەوەی دەروازەیەکە لەسەر ڕاڤەکردنی پرۆسێسەکانی (ژیریەنەکردن) لە هۆشیاری ئایینیدا.
قەیرانی مانا
هەر دابڕانێک سەرچاوەی دروستبوونی قەیرانی مانایە لە ژیانی مرۆڤەکاندا. دابڕانی وجودی ورووژێنەری پرسیار و ئیشکالیەت و قەیرانی مانایە. ئەم دابڕانەش کە باسی دەکەین زیاتر لە ئاستی وشیاریدایە تا واقیع. ڕاستە دابڕانی واقیع قەیرانی مانا لای مرۆڤەکان دروست دەکات، بەڵام هەرگیز لە ئاستی ئەو قەیرانەدا نییە کە دابڕانی وشیاری دروستی دەکات. کاتێک کە تاکێک یان گرووپێک چاوەڕوانییەکانیان، خەونەکانیان وەک ئەوەی کە هەن نایەنە دی، ئیتر پرسیار و قەیرانی مانا و هەستکردن بە بێمانایی دەست پێ دەکات.
ماکس ڤێبەر پێیوایە ئەم “هەستکردنە” سەرچاوەی هێشتنەوەی ڕژێمێکی ڕەمزی بیناکراوە لەسەر سیستەمێک لە بەها. بۆ ئەوەی ژیان مومکین بێت ئاسمانی بەهاکان کە کشاوە بەسەر مرۆڤایەتیدا دەبێت هەمیشە بەڕێکخراوەیی و دور لە فەوزا بمێنێتەوە. هەر دروستبوونی مەودایەک لەنێوان ڕژێمی یاسادانەر و پراکتیکی ڕۆژانەدا ژیان دەخاتە بارودۆخی ناجێگیریەکەوە کە دەبێت بەهۆی قەیرانی “مانا”یەک کە مرۆڤەکان ناچاردەکات بە ڕامهێنانی واقیع لەگەڵ ئەو بەهایانەدا کە سەرچاوەی باڵای بەرهەمهێنانی ماناکانن.
گەردوونی بەهاکان بایەخێکی تایبەتیان لای ماکس ڤێبەر هەیە. ئینسیجامیان لەگەڵ جیهانی کۆمەڵایەتیدا مەرجێکی سەرەتاییە بۆ دروستکردنی سیستەمی بەرهەمهێنەری ئەو نۆرمانەی کە چوارچێوەی ڕەفتاری تاک و گرووپەکان دەستنیشان دەکەن. ئەو بەهایانە، لای ماکس ڤێبەر، لە قووڵاییاندا سرووشتێکی ئایینیان هەیە و لەڕێگەی توێژینەوە لەسەر مێژووی ئایینەکانیش دەیەوێت ئەم تێزە بسەلمێنێت.
گەڕان بەدوای قەیرانی مانادا ماکس ڤێبەر ناچاردەکات بەگەڕانەوە بۆ ئیسرائیلی ئەنتیک. لە 683 ی پێش زایندا بتپەرستەکان پەلاماری یەکەم دەوڵەتی جووەکان دەدەن و لەتوپەتی دەکەن و لە بنەوە هەڵیدەوەشێننەوە و پاشان دانیشتوانی دەوڵەتەکەش “تەرحیل”دەکەن بۆ بابیلۆن.
ئەم کارەساتە گەر کەمێک زیاتر قووڵ بووبووایەتەوە، دەیتوانی کۆتایی بە جودایسم بێنێت و ئیمزای مردنی بکات و گەلی جولەکە فڕێبداتە نێو پەراوێزە لەبیرچووەکانی مێژووەوە. جووەکان لە خۆیان دەپرسی: باشە چۆن گەلێکی وەک ئێمە، کە لەنێو هەموو گەلانی دنیادا خوا هەڵی بژاردووە، لەلایەن ئیمپراتۆریەتێکی بتپەرستەوە نەک هەر سووکایەتی پێ دەکرێت و دەوڵەتەکەی لەناو دەبرێت، بەڵکووو یەک بە یەکیشیان ناچار بە “تەرحیل” دەکرێت؟
لە چرکەساتی پرسیارێکی ئاوادایە کە کۆی ئیمپراتۆریەتی “مانا” لای جووەکان دەلەرزێت و وەک بەفر هەرەس دەهێنێت و دەبێت بەسەرەتای گەڕان بەدوای دۆزینەوەی وەڵامە ڕاسیۆنێلەکاندا. پرسیارکردن لە شکست جووەکان دەگەیەنێتە ئەو “تیۆدۆسیا”یەی کە لەسەر ئەم گوتارەی خوارەوە دامەزراوە:
“هەرچەند خراپەکاران هەیمەنەیان کردووە بەسەر جیهاندا، بەڵام خوا خۆی بەتەنها حوکمی دەکات! کاتێک ئیسرائیل کە هەڵبژاردەی خوایە شکست دێنێت، لەبەر ئەوەیە کە وەفادار نەبوو بۆ تەورات کە گرێبەستی نێوان خوا و جووەکانە. کە ئەوان لە یاسای خوا لایاندا، ئیتر خوا بابیلۆنییە کانی بەکارهێنا بۆ ئەوەی سزایان بدات. بۆئەوەی ئیسرائیل سەرلەنوێ ببێتەوە بە خاوەنی خاکی پیرۆز و دەسەڵات دەبێت تەوبە بکات و بگەڕێتەوە بۆلای خوا“
چۆن و کەی ئەم جۆرە حاڵەتانە دەبن بە سەرچاوەی بەرهەمهێنەری ڕاسیۆنالیتێ ؟ ڤێبەر پێیوایە بایەخی ئەم جۆرە حاڵەتانە لەوەدایە کە ڕێکخستنێکی گونجاو لەنێوان بۆچەونەکان و فاکتەکاندا فەرزدەکات بەسەر هەموو لایەکدا. ڕەسەنایەتی ئەم ڕێکخستنەش لەوەدایە کە بەشێوەیەکی دیالێکتیکانە، لەنێو خۆیدا و لە یەککاتدا “سەلماندن” و “پێچەوانەکەشی” پێکەوە کۆدەکاتەوە.
لە جیهانبینی پێغەمبەرەکاندا هەموو شتێک مانایەکی هەیە، تەنانەت خراپەش، سزای تاوانێک هەڵگری هەمان لۆژیکی چاکەیە، چونکە لە کۆتاییدا مەبەستی باڵای سزای تاوانبارێک لەپێناوی چاکەدایە. ئامانج لە م چوارچێوەیە لە ڕێکخستن بریتییە لە مانابەخشین تەنانەت بە و شتانەش کە لە سیستەمی بەهای هەیمەنەدارەکاندا وا دەردەکەون بێ مانان.
چەند مەدلوول ببەخشین بە و شتانەی کە مەدلوولیان نییە، چەند پێویستیی کشانی “گونجان” بەسەر مەیدانەکانی دیکەدا خۆی فەرزکات، ئەوەندەش بازاڕی بەهاکان گەرم دەبێت و پرسیاری جێبەجێکردنیان گەورە دەبێت. چەند حاڵەتەکان دووبارە ببنەوە، ئەوەندەش ڕاسیۆنالیزاسیۆنی جیهان قووڵ دەبێتەوە، بە و مانایەی کە بەهاکان زیاتر خۆیان دەکەن بە واقیعەکاندا. چەند ڕێکخستنی بەها دروستکارەکان خۆیان ڕاسیۆنالیزەبکە، ئەوەندەش بەریەکەوتنی نۆرم و واقیع فراوانتر دەبێت. چەند تاکەکان لە حیرمان نزیک ببنەوە، هێندەش داواکاری گەشەکردنی ڕاسیۆنالیتێ بەهێزتر دەبێت.
بەڵام ڕاسیۆنالیتێ چییە و چۆن کار دەکات؟
ماکس ڤێبەر پێی وایە ئەم چەمکە خۆی لە خۆیدا بەهایەک نییە، بەڵکوو چوارچێوەیەکی ڕێکخستنی ئەو بەهایانەیە کە کردەی ڕاسیۆنالیزاسیۆن ڕۆژ لە دوای ڕۆژ بڵاویان دەکاتەوە. سنوورەکانی ڕاسیۆنالیتێ فۆرم تێپەڕ ناکەن و هیچ پەیوەندیەکیان بە جەوهەرگەراییەوە نییە، واتە ڕاسیۆنالیتێ دۆخێکی فۆرمگەرایە نەک جەوهەرگەرا. لە سۆسیۆلۆژیای ماکس ڤێبەردا ڕاسیۆنالیزاسیۆن بە سێ پرۆسێس کار دەکات:
لە پرۆسێسی یەکەمدا کار دەکات لەسەر ڕوونکردنەوەی ڕۆشنبیرانەی بەهاکان و ئاشکراکردنی بناغە فیکریەکانیان، چ لەسەر ئاستی مێتافیزیک چ لەسەر ئاستی تیۆلۆژیک.
لە پرۆسێسی دووهەمدا کاردەکات لەسەر ئەو ڕفتارانەی کە دەبن بە ئاوێنەی دەرخستنی بەهاکان، بەبێ حسابکردن بۆئەوەی کە ئایا لەلایەن کۆمەڵگەوە یان کولتورێکی دیاریکراوەوە فەرزکراوان یان نا.
لە پرۆسێسی سێیەمدا بەهاکان وەک چالاکی و زیندویەتی پراگماتیکانە، نەک بە تەنیا ڕەمزی، مامەڵەیان لەگەڵدا دەکرێت. واتە بەهاکان لێرەدا دەبن بە مۆدێلێک لە ژیان و جیهانبینییە کی ڕەهای گەردوون.
لەڕێگەی ئەم سێ پرۆسێسەوە ماکس ڤێبەر تێوریەکی سۆسیۆلۆژی لەسەر چۆنییە تی کارکردنی بەهاکان دادەمەزرێنێت کە دەکرێت بەم شێوەیەی خوارەوە بیناسێنین:
بەهاکان، کە هەمیشە گشتی و ئەبستراکتن، خالقی ئەو نۆرمانەن کە لە چرکەی خەلقبونیانەوە و لەنێو دۆخە جیاوازەکاندا خالقەکانیان (بەهاکان) وەردەگێڕنە سەر پراکتیک. لە دۆخێکی تایبەتدا، کاتێک گرووپێک لە مرۆڤەکان سزای ڕەفتارێک دەدەن، ئیدی لە و چرکەیەدا بوونی نۆرمێک لە نۆرمەکان و لە پشت ئەویشەوە بوونی بەهایەک لەبەهاکان دەردەکەوێت و چوارچێوەیەکی وجودی وەردەگرێت.
لێرەوە ڕاسیۆنالیزاسیۆن ڕاستەوخۆ پەیوەست دەبێتەوە بە ڕەفتارەکان و هۆشیاریەکانەوە. ئەمەش دیسانەوە ڤێبەر دەباتەوە سەر ئایین. ئەو پێیوایە بەهاکان، لەڕێگەی تاقانەیی و مێژوەکەیانەوە، هەڵگری سرووشتێکی ئایینین و کێڵگەی کارکردنیان بە پلەی یەکەم خودی ئایینە.
هەموو ئەوانەی کە لە بێ مانایدا دەژین، ئایین دەتوانێت پڕ مانایان بکات. هەموو ئەوانەی لە گومان و ڕاڕای و بچووکیدا دەژین، ئایین دڵنیایان دەکاتەوە و یەقینیان پێ دەبەخشێت و فێری گەورەبوونیان دەکات. وەڵامەکانی ئایین ڕێز و شەرەف بۆ مرۆڤەکان دەگێڕێتەوە و لەنێو دۆخ و هەلومەرجە سەختەکاندا بەهێزیان دەکات. تەنانەت لە چرکەی هەژاری و کڵۆڵی مرۆڤەکانیشدا ئایین دێت و زنجیرەیەک لە بەڵگە و بەهانە دەخاتە بەردەستیان و مانا بە هەژاری و کڵۆڵییەکانیشان دەبەخشێت.
بەپێچەوانەی مارکسەوە، ماکس ڤێبەر پێی وانییە کە ئایین چەکی دەستی چینی هەیمەنەدارانبێت بۆ چەوساندنەوە و خەڵەتاندن و فێڵلێکردنی چینی هەیمەنەلەسەرکراوەکان. بەپێچەوانەی مارکسەوە، ڤێبەر پێی وا نییە کە ئایین کەرەسەی قەناعەتکردنی چینی هەیمەنەلەسەرکراوەکان بێت بۆ قبووڵکردنی هەیمەنەی چینی هەیمەنەداران. ڤێبەر پێی وایە ئایین خۆی لە خۆیدا کەرەسەیەکی داهێنراوی دەسەڵات نییە بۆ ئەوەی بە ئارەزی خۆی بەکاری بهێنێت، بەڵکوو سەرچاوە لە “پێویستیەکەوە” دەگرێت کە شەرعییەت دەدات بە “بوون”ی هەر مرۆڤێک و لە هەرێمەکانی بێ-مانای ڕزگاری دەکات.
ئەم “پێویستیە” لای ئەکتەری ئایینی به”نهێنی” دەمێنێتەوە، چونکە ئەو بە ڕادەیەک لەنێو پرۆسێسی مانا بەخشین بەژیانیدا ونبووە توانای ئەوەی نییە مەودایەک لەنێوان خۆی و کردەکانیدا دروستبکات و هەوڵی تێگەشتن بدات لەوەی کە دەیکات. وشیاری ئەو وشیاریەکی سەرگەرمکراوە بە پرۆسێسی مانا دروستکردنەوە نەک بە ڕامان لە خودی ماناکان. ئەم “نهێنییە ” لەبەرانبەر خود و ئەوانیدیکەشدا مەرجێکی سەرەکیە بۆ ئەوەی ئایین بتوانێت وەک شەرعیەت بەخش کاربکات.
مارکس پێی وایە “مانا”بەخشین بە واقیعی ئاماده، دورکەوتنەوەیە لە چەکی ڕەخنەگترن لە واقیع وەک ئەوەی کە هەیە، درێژکردنەوەی واقیعی کوشندە و تاڵی مرۆڤەکانە، شەرعییەت بەخشینە بە نایەکسانی و نادادپەروەری. بەڵام ڤێبەر پێیوایە، بەپێچەوانەوە، بۆ ئەوەی بژین، مرۆڤەکان پێویستیان بە درێژکردنەوەی تەمەنی بەها و تەمەنی مانا هەیە وبەبێ ئەم حاڵەتەش مرۆڤەکان ناتوانن ژیانێکی شەرفمەندانە بژین. مارکس ئەرزشێکی زۆر کەم بە “مانا” دەبەخشێت و پێیوایە هیچ نییە کەرەسەی فێڵکردنی ئایدۆلۆژیا نەبێت.
لە سۆسیۆلۆژیای ماکس ڤێبەردا تەنیا دوو ڕێگە هەیە بۆ ئەوەی مرۆڤێک بتوانێت خۆی لە گەردوونی بێ-مانابوون ڕزگاربکات.
ڕێگەی یەکەم بریتییە لە توانەوە لە مانای باڵادا کە ئایینەکان ناوی دەنێن خوداوەند، ئاوێتەبوون بە وجودی ئەو و ڕەنگدانەوە لە ئەودا بەڕادەیەک کە ئیتر بستێک پانتایی لە بێ-مانایی لە ژیانی مرۆڤێکدا نامێنێتەوە.
ڕێگەی دوهەمیش کە تەواو پێچەوانەی ڕێگەی یەکەمە، بریتییە لە چوونە دەرەوە لە “قەلەقی وجودی” کە بەفەرەنسی دەبێت بە (L’angoisse existentielle).
ئەم دوو ڕێگەیە کە مرۆڤەکان بەرەو ڕزگاربوون لە هەرێمەکانی بێ-مانایی دەبەن، بەشێوەیەکی ڕادیکاڵانە لێکجاوازن و بەردەوام یەکتری دوردەخەنەوە. لە بەردەم ئەم دوو ڕێگەیەدا ڕێگەی سێیەم و چارەسەری سێیەم بوونی نییە. مەبەست لە ڕێگەی سێیەمێکە کە وا لە مرۆڤەکان دەکات کە ئیتر بەدوای مانادا نەگەڕێن و ڕێکخستنی ڕەفتارەکانیان لەگەڵ بەهاکاندا بەلاوە گرنگ نەبێت. لەبیرمان نەچێت کە ئامانجی سەرەکی لە مانا بەخشین بە شتەکان و ژیان بریتییە لە پڕکردنەوەی بۆشاییە وجودیەکان و ئەو مەودا سەختانەی کە لەنێوان چاوەڕوانییە کان و واقیعدا هەیە. ئەوانەی نایانەوێت جیهان وەک ناجێگری و ناگونجاوی و نایەکسانی و زەبروزەنگ و نادادپەروەری ببینن (وەک ئەوەی کە لە واقیعداهەیە) بەردەوام پێویستیان بە چارەسەرێکی ڕادیکاڵانە هەیە. ماکس ڤێبەر ئەم پێویستیە وەک پێویستی ڕزگاربوون دەسنیشان دەکات.
پێشتر ئاماژەمان پێ دا کە ئەم پێویستیە لە پەیوەندی ڕاستەوخۆدایە لەگەڵ ڕێز و شەرەف و شەرعەیەتبەخشینی تاکە کەسەکاندا و گونجاندنە لەگەڵ بەها ڕەهاکاندا کە لە ململانێی بەردەوامدان لەگەڵ فەوزا و ناجێگیری جیهاندا.
ڤێبەر هەمیشە پرسیاری ڕزگاربوون دەبەستێتەوە بە خودی جیهانەوە و لای ئەو ئەم پرسیارە تەنها لە چرکەی پەیوەندی بە جیهانەوە دەکرێت. لێرەوە چەمکی جیهان دەبێت بەناوەندی پرسیاری ڕزگاربوون. تەنها ئەو کاتە ڕزگاربوون دەبێت بە شتێکی مومکین کە هەموو شتەکانی دیکەی جیهان بخرێنە نێو پرۆسێسی ڕێژەییەوە…ماکس ڤێبەر پێمان دەڵێت: بەهاکان ناواقیعین، بەڵام بێ ئەوان ژیان هیچ ڕێزێکی نییە و سوک و ڕیسوایە.
بۆ کۆتاییهێنان بە بەریەکەوتنە وجودیەکان، ئێمە لەبەردەم دوو هەڵبژاردەداین: یان پشتکردنە هەموو ئەو ململانێیانەی کە لەم بەریەکەوتنە وجودیانەوە دروستدەبن (بەهاکان دژ بە فەوزای جیهان) یان دەستێوەردانی ئەکتیڤانە بۆ گونجاندنی هەلومەرجی جیهان لەگەڵ بەهاکاندا.
لە سۆسیۆلۆژیای ڤێبەردا مرۆڤەکان بۆ پارێزگاریکردن لە ڕێز و شەرەفی مرۆییان تەنها لەبەردەم ئەم دوو ستراتیژیەتەدان. ئەم دوو ستراتیژیەتەش دوو تیپ لە ئاییندارین کە لەسەر ئیمەنەنس و ترانساندانس خۆیان دادەمەزرێنن. لە چرکەی ئیمەنەنسدا مانا لەنێو زەمەنێکی درێژدا دەدۆزرێتەوە، بەڵام لە چرکەی ترانساندانسدا مانا لەنێو نا-زەمەندایە. لێرەوە ترانسادانس و ئیمەنەنس وەک دوو مۆدێلی جیاوازی ڕادیکاڵانە لە مانا دەردەکەون. باشترین مەیدانێک کە ڤێبەر ئەم جیاوازیەی تیادا تێبینیدەکات مەیدانی دینداریە.
لە بودیسمدا، لە چرکەی ڕوبەڕوبونەوە لەگەڵ خراپە یاخود نادادپەروەریدا، مرۆڤەکان دێن و لەڕێگەی ترانسمیگرەیشن-جیابونەوەی ڕۆحەوە مانا دروستدەکەن: مرۆڤێک کە هەست بە ئازاردەکات لەبەر ئەوەیە کە ڕۆحی هێندە پاک نییە تا بگاتە ئاستی “تەناسوخ-Réincarnation” واتە تێکەڵبوونی ڕۆح بە جەستەیەکی دیکە پاش مردنی خاوەنەکەی. ڕاستە ئازارچەشتن شتێکی باشنییە، بەڵام لەهەمانکاتدا شتێکی پێویستە بۆ ئامادەکردنی ڕۆح. کاتێک ڕۆح، لە زەمەنێکی درێژدا کە بە پێوەری مرۆڤەکان ناپێورێت، دەگاتە ئاستێکی بەرز لەگەشەکردن کردەی ئازارچەشتن کۆتاییپێدێت، بەڵام بۆ گەشتن بەم ئاستە، مرۆڤەکان دەبێت بە تونێلی نەفیکردنی ژیاندا تێپەڕن، نەفیکردنێک کە هەلومەرجی پچڕانی پەیوەندییەکانی نێوان کۆمەڵگە و جەستە ئامادە دەکات. لەم ماوەیەشدا مرۆڤ خۆی لەگەڵ ئەو هەلومەرجەدا ڕادەهێنێت و خۆی دەسپێرێت بە جۆرێک لە پاسیڤیتێ.
لە ئایینە تەوحیدیەکاندا خراپە و نادادپەروەری دوو شتی قبوڵکراونین و لە جیهانی ئێرەدا ڕاستدەکرێنەوە و دواناخرێن بۆ جیهانێکی دیکە. لە ئایینە تەوحیدیەکاندا چەمکی “خەلق” تەواو جیایە لە چەمکی “تەناسوخ”ی بودیستەکان. چەمکی “خەلق” دەمانباتەوە سەر لێکجابونەوەی ڕادیاکاڵانەی هەردوو گەردونی “خالق” و “مەخلوق” لەیەکتری و تەنها پردێک کە ئەم دوو گەردونە بەیەکەوە دەبەستێتەوە ئەو تێکساتانەن کە لەڕێگەی “وەحی”یەوە هاتوون و بەڕونی باس لە پڕۆژە خواستگەراکەی خالق و پڕۆژە ئەخلاقیەکەی مەخلوق لەسەر زەویدا دەکەن.
تەواو بەپێچەوانەی بودیسمەوە، لە ئایینە تەوحیدیەکاندا خراپە وەک بەرانبەرە دژکەی خواستی خوداوەند پێناسەدەکرێت و مرۆڤەکان بەتەنها لێی بەرپرسیارن و دەبێت هەر خۆشیان ململانێی لەگەڵدابکەن و لەناویبەرن. بەپێی ئایینە تەوحیدیەکان، جیهانی مەخلوق دەبێت وەڵامی داواکاریەکانی خواستی خالق بداتەوە کە خۆی لە “حاکمیەتی” خوا لەسەر زەویدا کورتدەکاتەوە. لەکاتێکدا بودیسم مرۆڤەکان بەرەو جۆرێک لە قەدەریەت و خۆبەدەستەوەدان دەبات، ئایینە تەوحیدیەکان خۆیان وەردەگێڕنە سەر ئایینی شۆڕشگێڕ و دەبن بە سەرچاوەی کردەی شۆڕشگێڕانە بۆ گۆڕنی جیهان و دروستکردنەوەی لەسەر خەیاڵدانێکی دیکە.
ئەم مۆدێلە لە ڕاڤەکردن تیشکدەخاتە سەر کۆی تیۆریە کۆمەڵناسیەکەی ماکس ڤێبەر، بەتایبەتی تیپۆلۆژیاکەی کە لەسەر بنەمای ئیدیالتیپ دامەزراوە. ئیدیالتیپ بریتییە لە بیناکردنێکی تیۆریانەی بەکارهێنراو وەک چوارچێوەی فیکر و چوارچێوەی ڕاڤەکردنی کۆمەڵگە. سۆسیۆلۆگ کەسێکە کە بەردەوام پێویستی بە تیۆریەک لەسەر فاکتی کۆمەڵایەتی هەیە بۆ ئەوەی بتوانێت لەسەر واقیعە کۆمەڵایەتییەکان کاربکات. کۆمەڵگە وەک درەخت و وەک شاخ بوونی نییە : بەپێچەوانەوە، کۆمەڵگە تەنها نوێنەرایەتیکردنێکی “ڕۆپرێزەنتەیشن” ڕەمزیە، کردەیەکی تەجریدیانەی ڕۆشنبیرانەی بیناکراوە لەسەر کۆمەڵێک دیاردە و داتای واقیعی.
لەم سەرچاوەیەوە، بۆتێگەشتن لە کۆمەڵگە، سۆسیۆلۆگ دێت و لەڕێگەی فرەیی ئەو ڕەگەزانەی کە لەبەردەستیایەتی و ئەو تێبینیانەی کە کۆیکردونەتەوە و وەک یەکەیەکی گونجاوی ملکەچ بە بنەمای ڕاسیۆنالیتێ ڕێکیخستوون، ئیدیالتیپێک دروستدەکات.
ئەم گریمانەیە، لە تیۆری ماکس ڤێبەردا، وەک مەرجێکی پێویست مامەڵەی لەگەڵدا دەکرێت، چونکە گەر لێکۆڵینەوەی بابەتەکان تەنها لێکۆڵینەوە بن لەسەر ئەو شتانەی کە بەڕێکەوت دێن و دروست دەبن و پاشان گوزەردەکەن و جارێکی دیکە دروستنابنەوە و بە ئێرەدا تێناپەڕنەوە و یەکجار دێن و بۆ یەکجاری ئاوادەبن، لە هەلومەرجێکی ئاوادا لێکۆڵینەوە هیچ مانایەکی نامێنێت و بەهاکانی خۆی لەدەستدەدات. تەنها ئەو شتانە بابەتی زانستن کە دوبارەدەبنەوە و بەردەوامن. سۆسیۆلۆگێک کە بە ئیدیالتیپەوە لەگەڵ ئەم واقیعەدا ڕوبەڕودەبێتەوە پڕچەکە بۆ شەڕکردنی تێگەشتن. بێگومان لە ساتەوەختەکانی کردەی لێکۆڵینەوەدا هەلومەرجی ئەوەی لەبەردەستدایە کە ئیدیالتیپەکەی لە سەنگی مەحەک بدات و سەرلەنوێ دایبڕێژێتەوە و دەستکاریبکات. بۆنموونە دوانەی “ترانساندنس-ئیمەنەنس” ئیدیالتیپێکی ڤێبەریە بۆ تێگەشتن لە فاکتی ئایینی، بەڵام ئیدیالتیپێکی زیادەڕەویتیاکراوی بارکراوە لە چەندین مەدلول کە ڕەنگە لە واقیعدا بوونیان نەبێت. بۆنموونە چەند “خۆبەدەستەوەدان” لە بودیسمدا هەیە هێندەش لە ئایینە تەوحیدیەکاندا هەیە، هەروەها چەند شۆڕشگێڕی لە ئایینە تەوحیدیەکاندا هەیە ئەوەندەش لە بودیسمدا هەیە.
ماکس ڤێبەر ئەو زانایەیە کە بەدوای چۆنییە تی دروستبوون و کارکردنی ڕاسیۆنالیتێی جیهانی مۆدێرندا دەگەڕێت و لە کۆتاییدا دەگاتە ئەم دەرەنجامە: ئەو ئایینانەی کە عیباداتیان ڕێکخستوە و لەلایەن پیاوێکی ئایینییە وە بەڕێوەدەبرێن (مەبەست لە و پیاوانەیە کە پرۆفیشنالی موقەدەسن) هۆکاری گرنگ و بنەڕەتی ڕاسیۆنالیزاسیۆن و کردەی گۆڕانی کۆمەڵایەتی و هەنگاونان بەرەو مۆدێرنیتێن. پیاوی ئایینی دەبێت گوتارێک بەرهەمبهێنێت کە یەکەیکی گونجاوبێت گەرنا دەکەوێتە ژێر گومانی باوەڕدارەکانەوە. یەکەیەکی گونجاوی ڕاسیۆنێل یەکسانە بە بەدەزگاییکردنی گوتار و پراکتیکەکان، یەکسانە بە دوبارەبونەوەیان و دەربازبوون لە ڕێکەوت، یەکسانە بە ڕێکخستنیان و پلەبەندکردنیان. ئەمەش سەرەتایەکی گرنگی دروستبون و سەرهەڵدان و پاشان بڵابونەوەی بیرۆکراتیەتە لە جیهانی نوێدا. [1]

کوردیپێدیا بەرپرس نییە لە ناوەڕۆکی ئەم تۆمارە و خاوەنەکەی لێی بەرپرسیارە. کوردیپێدیا بە مەبەستی ئەرشیڤکردن تۆماری کردووە.
ئەم بابەتە 746 جار بینراوە
ڕای خۆت دەربارەی ئەم بابەتە بنووسە!
هاشتاگ
سەرچاوەکان
[1] ماڵپەڕ | کوردیی ناوەڕاست | ماڵپەڕی کوردڕاوم - 16-08-2020
بابەتە پەیوەستکراوەکان: 3
1. ژیاننامە عادل باخەوان
2. ژیاننامە Adel Bakhawan
1. ڕێکەوت و ڕووداو (کڕۆنۆلۆژیا) 16-08-2020
زمانی بابەت: کوردیی ناوەڕاست
ڕۆژی دەرچوون: 16-08-2020 (5 ساڵ)
پۆلێنی ناوەڕۆک: فەلسەفە / هزر
جۆری دۆکومێنت: زمانی یەکەم
زمان - شێوەزار: کرمانجیی ناوەڕاست
وڵات - هەرێم: باشووری کوردستان
تایبەتمەندییە تەکنیکییەکان
کوالیتیی بابەت: 92%
92%
ئەم بابەتە لەلایەن: ( هومام تاهیر )ەوە لە: 20-11-2022 تۆمارکراوە
ئەم بابەتە لەلایەن: ( ئاراس ئیلنجاغی )ەوە لە: 20-11-2022 پێداچوونەوەی بۆکراوە و ئازادکراوە
ئەم بابەتە بۆ دواجار لەلایەن: ( ڕۆژگار کەرکووکی )ەوە لە: 05-04-2024 باشترکراوە
ناونیشانی بابەت
ئەم بابەتە 746 جار بینراوە
QR Code
کوردیپێدیا پڕزانیاریترین و فرەزمانترین سەرچاوەی کوردییە!
شوێنەوار و کۆنینە
گۆڕدخمە سان ڕۆستەم
ژیاننامە
هەردی
وێنە و پێناس
کۆمەڵێک گەنجی مەڵکەندی لە سەدەی بیستەمدا
ژیاننامە
خاکاو دڵشاد
پەرتووکخانە
فەیلی-نامە (وەشانی 1)
پەرتووکخانە
مەتەڵنامە (وەشانی 2، بەشی 1 لە 2 )
ژیاننامە
غەزاڵە حدوودی
ژیاننامە
پڕشنگ توانا
کورتەباس
ئەندامێکی ئەنجوومەنی پیرانی بەریتانیا: دەبێت مافی گەلی کورد پارێزراو بێت
وێنە و پێناس
سێ هاونیشتمانی شارۆچکەی خورماتوو نەورۆزی ساڵی 1996
پەرتووکخانە
ڕۆڵی دیپلۆماسیەتی پەرلەمانی لەسەر پێگەی هەرێمی کوردستان لەدوای ساڵی 2005 خولی پێنجەمی پەرلەمانی کوردستان بەنمونە
ژیاننامە
ئاواز حەسەن
ژیاننامە
سەباح حاجی
ژیاننامە
عەلی شایان
ژیاننامە
سووسەن ڕازانی
کورتەباس
دەربارەی دیوانی؛ تەشی بەختم خۆشەویستیت بۆ دەڕێسێ 01
پەرتووکخانە
ڕێگای ئاوریشمی نوێ؛ هەنگاوەکانی چین بۆ دروستکردنی هەژموون
پەرتووکخانە
کاریگەریی پرسە ناوخۆییەکان لەسەر سیاسەتی دەرەوەی ئێران
وێنە و پێناس
ئاهەنگی ئامادەیی باعەدرێ ساڵی 2000
پەرتووکخانە
ژینانامە - وەشانی 2
ژیاننامە
میهرداد ئیزەدی
شوێنەوار و کۆنینە
پردی کەڵهۆرت
پەرتووکخانە
قوتابخانەی هۆزەکان لە ئەستەنبوڵ
پەرتووکخانە
بەستی شەرغە لە دوای ئەنفالی چوار
شوێنەوار و کۆنینە
نەخشی بەردینی ئەشکەوتی سەلمان، یان پەرەستگای تاریشا
شوێنەوار و کۆنینە
قەڵای میرزا
وێنە و پێناس
گەشت و دڵخۆشی هاوڵاتییان بەبۆنەی چەژنی نەورۆز لە سەیرانگای دوکان ساڵی 1984
پەرتووکخانە
ڕۆڵی ڕووداوەکانی شنگال لە پێشخستنی دۆزی کورد
شوێنەوار و کۆنینە
پردی قەڵاتاسیان
وێنە و پێناس
دوو گەنجی شارۆچکەی خورماتوو ساڵی 1994
ژیاننامە
بەهمەن حاجی
کورتەباس
فریال کراڵ: پرۆسەی ئاشتی لە تورکیا لە بەرژەوەندیی کورد و ئابووریی ناوچەکەدایە
کورتەباس
سەید محەمەدی سەفایی.. بۆچی لە زیکری تەکێی شێخانەوە چووە کۆڕی سترانبێژان؟
پەرتووکخانە
زمانی کورد، بگونجێنە بۆ 0 و 1
کورتەباس
هۆبەی تۆماری شێرپەنجەی پارێزگای سلێمانی ئاماری ساڵی 2024ی بۆ نەخۆشی شێرپەنجە بڵاوکردەوە

ڕۆژەڤ
ژیاننامە
تەڵاخان
06-03-2014
هاوڕێ باخەوان
تەڵاخان
ژیاننامە
سووسەن ڕازانی
12-01-2025
سروشت بەکر
سووسەن ڕازانی
ژیاننامە
هەردی
14-01-2025
ڕۆژگار کەرکووکی
هەردی
وێنە و پێناس
لافاوی ڕووباری خاسە لە کەرکووک ساڵی 1964
15-01-2025
زریان عەلی
لافاوی ڕووباری خاسە لە کەرکووک ساڵی 1964
وێنە و پێناس
کۆمەڵێک لە گەنجانی شارۆچکەی شنگال ساڵی 1975
15-01-2025
زریان عەلی
کۆمەڵێک لە گەنجانی شارۆچکەی شنگال ساڵی 1975
 چالاکییەکانی ڕۆژی
بابەتی نوێ
ڤیدیۆ
لوتف عەلی خانی زەند، سەرکردەیەکی ئازا و دلێری کورد
16-01-2025
شادی ئاکۆیی
ڤیدیۆ
هەورامییەکانی باکووری ئێران کێن؟
16-01-2025
شادی ئاکۆیی
ڤیدیۆ
داگیرکاریی نەرم؛ لە تاڵانکردنی خاکەوە بۆ تورکاندنی منداڵانی کورد
16-01-2025
شادی ئاکۆیی
ڤیدیۆ
ئەو ڕادیۆ کوردییەی تورکیای تۆقاند
16-01-2025
شادی ئاکۆیی
وێنە و پێناس
بەشێک لە قوتابییانی ئامادەیی پیشەسازی 30ی تەمموز لە کەرکووک ساڵی 1981
16-01-2025
زریان عەلی
وێنە و پێناس
مامۆستایانی قوتابخانەی هەڵۆ لە پێنجوێن ساڵی 1979
16-01-2025
زریان عەلی
وێنە و پێناس
تیپی تۆپی پێی نەسڕ لە خورماتوو ساڵی 1997
15-01-2025
زریان عەلی
وێنە و پێناس
منداڵانی گوندی گورگەیی شامار لە چەمچەماڵ ساڵی 1974
15-01-2025
زریان عەلی
ڤیدیۆ
ژنێکی کورد، بەربژێرە بۆ سەرۆک شارەوانی کۆڵن پارتی سەوزی ئەڵمانیا
15-01-2025
کشمیر کەریم
ڤیدیۆ
خوێندکارانی زانکۆی کۆبانێ، سرودێکیان بۆ پشتگیری قەسەدە وتووە
15-01-2025
کشمیر کەریم
ئامار
بابەت
  534,914
وێنە
  114,242
پەرتووک PDF
  20,750
فایلی پەیوەندیدار
  110,392
ڤیدیۆ
  1,887
زمان
کوردیی ناوەڕاست - Central Kurdish 
293,777
Kurmancî - Upper Kurdish (Latin) 
91,306
هەورامی - Kurdish Hawrami 
66,515
عربي - Arabic 
33,419
کرمانجی - Upper Kurdish (Arami) 
20,705
فارسی - Farsi 
11,792
English - English 
7,896
Türkçe - Turkish 
3,697
Deutsch - German 
1,846
لوڕی - Kurdish Luri 
1,690
Pусский - Russian 
1,144
Français - French 
349
Nederlands - Dutch 
131
Zazakî - Kurdish Zazaki 
91
Svenska - Swedish 
72
Polski - Polish 
56
Español - Spanish 
55
Italiano - Italian 
52
Հայերեն - Armenian 
52
لەکی - Kurdish Laki 
37
Azərbaycanca - Azerbaijani 
27
日本人 - Japanese 
21
中国的 - Chinese 
20
Norsk - Norwegian 
18
Ελληνική - Greek 
16
עברית - Hebrew 
16
Fins - Finnish 
12
Português - Portuguese 
10
Тоҷикӣ - Tajik 
9
Ozbek - Uzbek 
7
Esperanto - Esperanto 
7
Catalana - Catalana 
6
Čeština - Czech 
5
ქართველი - Georgian 
5
Srpski - Serbian 
4
Kiswahili سَوَاحِلي -  
3
Hrvatski - Croatian 
3
балгарская - Bulgarian 
2
हिन्दी - Hindi 
2
Lietuvių - Lithuanian 
2
қазақ - Kazakh 
1
Cebuano - Cebuano 
1
ترکمانی - Turkman (Arami Script) 
1
پۆل
کوردیی ناوەڕاست
وشە و دەستەواژە 
109,151
ژیاننامە 
27,143
پەرتووکخانە 
26,220
کورتەباس 
19,614
ڕێکەوت و ڕووداو (کڕۆنۆلۆژیا) 
15,154
پەند 
13,754
شوێنەکان 
12,364
شەهیدان 
11,943
کۆمەڵکوژی 
10,930
هۆنراوە 
10,504
بەڵگەنامەکان 
8,460
وێنە و پێناس 
7,702
ئامار و ڕاپرسی 
4,628
کلتوور - مەتەڵ 
3,149
ناوی کوردی 
2,571
ڤیدیۆ 
1,765
پارت و ڕێکخراوەکان 
1,473
فەرمانگەکان  
1,118
پۆلێننەکراو 
989
بڵاوکراوەکان (گۆڤار، ڕۆژنامە و ...) 
826
کلتوور - گاڵتەوگەپ 
783
کارە هونەرییەکان 
775
شوێنەوار و کۆنینە 
639
گیانلەبەرانی کوردستان 
458
ئیدیۆم 
289
یارییە کوردەوارییەکان 
279
نەخشەکان 
207
هۆز - تیرە - بنەماڵە 
188
نەریت 
160
ڕووه‌كی كورده‌واری (گژوگیا و دار) 
101
ژینگەی کوردستان 
101
خواردنی کوردی 
83
زانستە سروشتییەکان 
80
دۆزی ژن 
58
مۆزەخانە 
50
بەرهەمە کوردستانییەکان 
38
کەلوپەلی سەربازیی بەکارهاتوو لە کوردستان 
28
گەشتوگوزار 
2
کۆگای فایلەکان
MP3 
551
PDF 
32,696
MP4 
3,074
IMG 
210,815
∑   تێکڕا 
247,136
گەڕان بەدوای ناوەڕۆکدا
کوردیپێدیا پڕزانیاریترین و فرەزمانترین سەرچاوەی کوردییە!
شوێنەوار و کۆنینە
گۆڕدخمە سان ڕۆستەم
ژیاننامە
هەردی
وێنە و پێناس
کۆمەڵێک گەنجی مەڵکەندی لە سەدەی بیستەمدا
ژیاننامە
خاکاو دڵشاد
پەرتووکخانە
فەیلی-نامە (وەشانی 1)
پەرتووکخانە
مەتەڵنامە (وەشانی 2، بەشی 1 لە 2 )
ژیاننامە
غەزاڵە حدوودی
ژیاننامە
پڕشنگ توانا
کورتەباس
ئەندامێکی ئەنجوومەنی پیرانی بەریتانیا: دەبێت مافی گەلی کورد پارێزراو بێت
وێنە و پێناس
سێ هاونیشتمانی شارۆچکەی خورماتوو نەورۆزی ساڵی 1996
پەرتووکخانە
ڕۆڵی دیپلۆماسیەتی پەرلەمانی لەسەر پێگەی هەرێمی کوردستان لەدوای ساڵی 2005 خولی پێنجەمی پەرلەمانی کوردستان بەنمونە
ژیاننامە
ئاواز حەسەن
ژیاننامە
سەباح حاجی
ژیاننامە
عەلی شایان
ژیاننامە
سووسەن ڕازانی
کورتەباس
دەربارەی دیوانی؛ تەشی بەختم خۆشەویستیت بۆ دەڕێسێ 01
پەرتووکخانە
ڕێگای ئاوریشمی نوێ؛ هەنگاوەکانی چین بۆ دروستکردنی هەژموون
پەرتووکخانە
کاریگەریی پرسە ناوخۆییەکان لەسەر سیاسەتی دەرەوەی ئێران
وێنە و پێناس
ئاهەنگی ئامادەیی باعەدرێ ساڵی 2000
پەرتووکخانە
ژینانامە - وەشانی 2
ژیاننامە
میهرداد ئیزەدی
شوێنەوار و کۆنینە
پردی کەڵهۆرت
پەرتووکخانە
قوتابخانەی هۆزەکان لە ئەستەنبوڵ
پەرتووکخانە
بەستی شەرغە لە دوای ئەنفالی چوار
شوێنەوار و کۆنینە
نەخشی بەردینی ئەشکەوتی سەلمان، یان پەرەستگای تاریشا
شوێنەوار و کۆنینە
قەڵای میرزا
وێنە و پێناس
گەشت و دڵخۆشی هاوڵاتییان بەبۆنەی چەژنی نەورۆز لە سەیرانگای دوکان ساڵی 1984
پەرتووکخانە
ڕۆڵی ڕووداوەکانی شنگال لە پێشخستنی دۆزی کورد
شوێنەوار و کۆنینە
پردی قەڵاتاسیان
وێنە و پێناس
دوو گەنجی شارۆچکەی خورماتوو ساڵی 1994
ژیاننامە
بەهمەن حاجی
کورتەباس
فریال کراڵ: پرۆسەی ئاشتی لە تورکیا لە بەرژەوەندیی کورد و ئابووریی ناوچەکەدایە
کورتەباس
سەید محەمەدی سەفایی.. بۆچی لە زیکری تەکێی شێخانەوە چووە کۆڕی سترانبێژان؟
پەرتووکخانە
زمانی کورد، بگونجێنە بۆ 0 و 1
کورتەباس
هۆبەی تۆماری شێرپەنجەی پارێزگای سلێمانی ئاماری ساڵی 2024ی بۆ نەخۆشی شێرپەنجە بڵاوکردەوە

Kurdipedia.org (2008 - 2025) version: 16.17
| پەیوەندی | CSS3 | HTML5

| کاتی ئافراندنی لاپەڕە: 1.39 چرکە!