ناونیشان: ڕێککەوتنی هەولێر و بەغدا؛ دەرفەتێکی دیکە بۆ دیموکراسی
نووسەر: #ڕوەیدە مستەفا#
ڕۆژی دەرچوون:#04-10-2023#
شەڕ و ململانێی نەتەوەیی و تائیفی، هێزی راستڕەوی تائیفی، ئایینی و قەومی دروستدەکات و خەڵک دەهاڕێت، بەڵام ئاشی ئەوانە دەهاڕێت مێژووی عێراقیان پڕکردووە لە خوێن و کوشتن. ئاشتی، خۆشەویستی و پێکەوەژیان پێشدەخات، ئاشتی واتا پێشڤەچوونی ئابووری و کۆمەڵایەتی.
20 ساڵ تێپەڕیوە بەسەر ئازادکردنی عێراق. بۆ یەکەم جار عێراقییەکان بە کورد و عەرەب و تورکمان و ئاشوورییەوە، بە ئێزدی و مەسیحی و موسڵمانەوە، بە سوننە و شیعەوە، بە کاکەیی و بەهائی و زەردەشتییەوە، ئەزموونێکی نوێی حکومڕانییان بینی. بەداخەوە، ئەو ئەزموونە کە دەبووایە رەنگاوڕەنگیی کۆمەڵگەی عێراقی وەک رووحی پێکەوەژیان و پێشکەوتن وەرگرتبووایە، هەرزوو رووحی تۆڵە و جیاکاری و تووندڕەوی لە هەر چوار پاچەی وڵاتەوە عێراقی رووبەڕووی رووخانێکی کۆمەڵایەتی، ئابووری، سیاسی و رووحییش کردەوە. شەڕ و ململانێی تائیفی و نەتەوەیی لە عێراق لە 20 ساڵی رابردوودا ئەنجامەکەی کوشتن، وێرانکاری، داعش، هەژاری، بێکاری، کۆچ بۆ ئەوروپا، شەڕ و ئاوارەیی بوو.
لەنێوان بەغدا و هەولێر، ململانێکان خوێناوی نەبوون، هەرچەندە لە کاتی گشتپرسیدا هەندێک پێکدادان روویاندا، بەڵام لە کۆڕبەندی هەولێر و دیداری سلێمانی من سەرۆکوەزیرانی پێشووی عێراقم بینی لەگەڵ بەڕێزان بەرهەم ساڵح، سەرۆککۆماری پێشووی عێراق و نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان پێدەکەنین. ئەمە لە خۆیدا باشە، هیوابەخشە، بەڵام بەس نییە.
لەدوای هەناردەکردنی نەوت لە 2013 لەلایەن هەولێرەوە و راگەیاندنی سەربەخۆیی ئابووری، هەردوولا زیانێکی گەورەیان بەرکەوت. هاووڵاتییانی ئێمە لە کوردستان قوربانی هەرە سەرەکی بوون. ئەو دۆخە وای کرد کۆمەڵگەی ئێمە لەگەڵ سەرکردایەتییەکەمان بکەوێتە ململانێیەکی تووندی بێمتمانەیی، بە رادەیەک هیچ کاتێک لە مێژووی عێراقدا ویستی گەلی ئێمە بۆ بەهێزکردنی پەیوەندیی لەگەڵ بەغداد هێندە بەهێز نەبووە. ئەو سیاسەتەی سەرکردایەتییەکەمان گرتیەبەر ئامانجێکی ئەوە بوو متمانەی خەڵکی زیاتر بۆ کوردستان بەهێز بکات، بەڵام بەداخەوە ئەو متمانەیەی هەشبوو گۆڕا بە بێمتمانەیی، تا رادەی بێوەلائی بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان، خۆشبەختانە، بێوەلائی بۆ حکومەت لای خەڵک هێشتا نەبووەتە بێوەلائی بۆ هەرێمی کوردستان.
لە هەفتەی رابردووەوە، قۆناخێکی نوێی پەیوەندیی نێوان بەغدا و هەولێر دەستیپێکردووە، ئەو قۆناخە وا دیارە پێشوازییەکی گەرمی لێ دەکرێ لەلایەن خەڵکی کوردستانەوە. پێویستە ئەو قۆناخە ببێتە هۆی ئەوەی پەیوەندییەکانی هەولێر و بەغدا بە ئاراستەیەکی دەستووریی هەنگاو بنێن. لە هەرێمی کوردستانەوە کارکردنی سەرکردایەتیی کورد پێکەوەیی بێ و ئەوەی خەڵک پێیوایە حکومەتی هەرێمی کوردستان تووشی شکستێکی گەورە بووە بەرامبەر بەغدا بقۆزرێتەوە و بکرێتە دەرفەت. دروستکردنی دەرفەت بە پێداچوونەوە بە سیاسەتی پێشووتر دەبێ کە زیاتر خۆی دەبینێتەوە لە بڕیاری تاکلایەنە، چ لەلایەن بەغدا، چ لەلایەن هەولێر. هەولێر گلەیییەکانی لە بەغدا رەوان، بەڵام خودی سیاسەت لە هەولێر وێنەیەکی دیکەی بەغدایە.
ئێستا دەرفەتی هەناردەکردنی نەوت لەڕێی سۆمۆوە گرنگە:
- هەرێمی کوردستان و خەڵکەکەی جارێکی دیکە دەتوانن دەرفەتی گەشەی ژیانی خۆیان بەدەستبێننەوە. شەڕی رووسیا - ئۆکرانیا وایکردوە نرخی نەوت بەرزبێتەوە. ئەمە وا دەکات هەرێمی کوردستان ببێتەوە خاوەنی چەندان ملیار دۆلار. خەڵک بۆ یەکەم جار هەناسەیەک هەڵبکێشێت و مووچەی مانگانەی لە کاتی خۆی وەربگرێ و بازاڕ ببووژێتەوە.
- چی دیکە نە بەغدا دووژمنە و نە هەولێر جیاخواز، ئەو رۆژگارە کۆتایی دێت.
- کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکان دەتوانن وەبەرهێنان بکەن لە پیشەسازیی نەوت و گاز بێئەوەی ترسی سکاڵای نێودەوڵەتییان هەبێ وەک ئەوەی لە پاریس بینیمان.
- لە کوردستاندا گەشەی دیموکراسی و کۆمەڵگەی مەدەنی دەستپێدەکاتەوە، چونکە هەبوونی ئاشتی واتا پێشکەوتنی دیموکراسی و کۆمەڵگەی مەدەنی.
لەپاڵ هەموو ئەوانەدا، دەبێ سەرکردایەتیی هەرێمی کوردستان لەگەڵ ئەمریکا و ئەوروپا پەیوەندییەکانیان بەهێز بکەنەوە، دوای ئەوەی لە چەند ساڵی رابردوودا پەیوەندییەکان بە ئاراستەیەک رۆیشتوون نە لە بەرژەوەندیی کوردستانن و نە هیی ئەمریکا.
پوختەی قسان، بەغدا و هەولێر پێدەنێنە قۆناخێکی نوێی پەیوەندییەکانیان، نابێ ئەو دەرفەتەش وەک 2003 لەدەستبچێت، بەڵکو دەبێت بەو ئاراستەیە کاربکرێت کە گەشەی ئابووری، خۆشگوزەرانی، دیموکراسی و مافی مرۆڤ پێشبکەون. [1]