=KTML_Bold=پەیوەندی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و هەرێمی کوردستان: کۆشش لەپێناو هاوبەشیدا=KTML_End=
نووسینی: #سەردار عەزیز#
وەرگێڕانی: زانا کەریم
=KTML_Bold=بەشی یەکەم=KTML_End=
لەگەڵ ئەوەشدا کە دیپلۆماسی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لە گۆڕانکاریی بەردەوامدایە و جێی متمانە نییە و ملکەچە بۆ چەقبوستوویی حیزبی، کەچی کوردەکانی ئێراق بەردەوام بایەخێکی بەرچاویان لەلایەن حکومەتی فیدراڵییەوە پێدەدرێت. ئەمریکا سەرقاڵی بنیادنانی کونسوڵخانەیەکە لە هەولێر بە بڕی 800 ملیۆن دۆلاری ئەمریکی، کە گەورەترین کونسوڵخانەی ئەمریکایە لە جیهاندا. زۆر کەس ئەم هەنگاوە وەک پابەندبوونێکی ڕوون و ڕاشکاوی ئەمریکا لەپێناو دابینکردنی ئاساییش بۆ کوردەکان دەبینن. وێڕای ئەمەش، پەیوەندی ئەمریکا لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان پەیوەندیییەکی ڕیزپەڕ و نائاساییە لەنێوان زلهێزێک و بکەرێکی نادەوڵەتیدا. پەیوەندییەکە نوقمی ئاڵۆزیی و هەڵە تێگەیشتن و بەرژەوەندییە دژبەیەکەکانە. بۆچوونی جیاواز و ناکۆک بەیەک لەبارەی پەیوەندییەکانی کورد و ئەمریکاوە لە ئارادان، هەندێک ڕەشبینانە و لە میانی داڕشتنەوەی گوتەزاکەی بێنجامین فرانکلینەوە کە دەڵێت “هیچ شتێک لەم جیهانەدا شوێنی دڵنیایی نییە، مردن و باج و ناپاکی ئەمریکا نەبێت لە کورد” لە پەیوەندییەکە دەڕوانن و چێوەبەندی دەکەن. هەندێک گەشبینترن، پەیوەندییەکە وەک گواستنەوەیەک لە پەیوەندییەکی دیفاکتۆوە بۆ پەیوەندییەکی دامەزراوەیی یان بەدامەزراوەییکراو وەسف دەکەن، بەتایبەتیش لە دوای 2005 ەوە تا ئێستا.
ئەم دوو بۆچوونە، بەرەنجامی بەرژەوەندی چڕی بەرە نەیارەکانن لە پەیوەندییەکەدا. زیادەڕۆییەکی بەرچاو لە بۆچوونی هەردوو بەرەکەدا هەیە، چونکە ڕاستییەکە دەکەوێتە شوێنێک کە تا ڕادەیەک ناوەڕاستی هەردوو بۆچوونەکەیە. لە 2005 ەوە، پەیوەندییەکە دەتوانرێت وەک هەوڵێکی سەرنەکەوتوو لەپێناو هاوبەشیدا هەژمار بکرێت. وێڕای هەوڵە بەردەوامەکانی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی، کەچی پەیوەندی ئەمریکا-کوردستان نەبووەتە هاوبەشییەکی سەقامگیر و دامەزراوەیی.
داواکاری ئەمریکا بۆ چاکسازی، لەگەڵ بەرژەوەندی تایبەتیی دەسەڵاتدارە خۆجێییەکانی هەرێمی کوردستان دا بەریەک دەکەوێت. ئەم پەڕەباسە ئەوە ئاشکرا دەکات کەوا دەسەڵاتدارانی کورد نەیانتوانی لەپێناو پتەوکردنی پەیوەندییەکەدا چاکسازی لە خۆیاندا بکەن. لەگەڵ گۆڕانی پەیکەری هێزی جیهانی و دەرکەوتنی پرسی تر لە ئاسۆوە بۆ ویلایەتە یەکگرتووەکان، کە ڕەنگە ئەمەی دووەمیان، واتە دەرکەوتنی پرسی نوێ بۆ ئەمریکا، کەشێک بڕەخسێنێت هاندەر نەبێت بۆ درێژەدان بە هاوبەشییەکە، یان هاوبەشییەکە بگۆڕێت بۆ پەیوەندییەکی تایبەت (ad hoc)، کاتیی، کوورتخایەن. پاشهاتەکانی نوشوست یان کۆتاییهاتنی پەیوەندیی هەرێمی کوردستان و ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، لە چوارچێوەی باشووری کوردستان دا قەتیس نامێنێتەوە.
=KTML_Bold=بۆچی پەیوەندییەکە گرنگە؟=KTML_End=
پەیوەندی ئەمریکا-کوردستان گرنگە لەبەر چەند هۆکارێک، لەنێویاندا:
1-لەبەر ئەوەی پەیوەندی ئەمریکا-کوردستان هەمیشە لەگەڵ پرسە ناوچەییەکان و تاڕادەیەکی کەمتریش لەگەڵ پرسە نێودەوڵەتییەکاندا تێهەڵکێش بووە، سرووشتی پەیوەندییەکە ڕاستەوخۆ کاریگەریی لەسەر هاوسەنگی هێزی هەرێمیی دەبێت. باشووری کوردستان تاکە جێگایە لە ئێراق دا کە ئەمریکا بتوانێت ئازادانە تێیدا هەڵسووڕێت. ئەم سەقامگیرییە حکومەتی هەرێمی کوردستانی کردووەتە دەروازەی سەرەکیش بۆ ناوچە کوردییەکان، لە باکووری خۆرهەڵاتی سووریا (ڕۆژاڤای کوردستان). بەم پێیە، وەرچەرخان لە پەیوەندیی ئەمریکا-حکومەتی هەرێمی کوردستان کاریگەریی لەسەر ئێراق، پەیوەندی ئەمریکا-سووریا، و ئامادەگیی ئەمریکا لە شام (Levant) دا دەبێت.ئەگەر کوردستان وەک سەقامگیرترین ناوچەی ئێراق دابنرێت، کە زۆرێک لە ئێراقییەکان تێیدا نیشتەجێن و لە پشووەکاندا سەردانی دەکەن، ئەوا هەر گۆڕانکارییەکی سەرەکیی لە پەیوەندییەکانی ئەمریکا-کوردستان دا کاریگەرییەکی بەرچاوی دەبێت لەسەر ئێراق و شکستخواردووتری دەکات.
پەیوەندییەکە ڕاستەوخۆ کاریگەریی لەسەر ئاییندەی سیستەمی سیاسی ئێراق دادەنێت. پرسی چاکسازی دەستووریی لە ئێراق دا، ناوە ناوە دەکەوێتە ڕۆژەڤەوە و لە ئێستاشدا باس لە نزیکبوونەوەی وادەی هەموارکردنی دەستوور دەکرێت. سرووشتی پەیوەندی ئەمریکا-کوردستان کاریگەریی لەسەر سرووشتی چاکسازی دەستووریی و سیستەمی سیاسی ئێراق دادەنێت، لەنێو ئەوانەشدا پرسی فیدراڵیزم، حکومەتی پەڕڵەمانی، لە سەرووی هەمووشیانەوە ڕۆڵی ئایین.
2-بەبێ پاڵپشتی ئەمریکا، حکومەتی هەرێمی کوردستان بەهۆی فشاری ناوخۆیی و هەرێمییەوە لاواز دەبێت. ئەمەش ئیشتیهای هێزە هەرێمییەکان بۆ فراوانکردنی ئامادەگیی خۆیان و پارچەپارچەکردنی زیاتری هەرێمەکە دەکاتەوە، هەروەها سەردەکێشێت بۆ سەرەولێژبوونەوەی ئازادی سیاسی، بەها دیموکراسییەکان، بنەماکانی مافی مرۆڤ لە باشووری کوردستان دا. ئەوەی ئەمریکا لە کوردستان پەیوەست بە بواری سەربازی و ئابووری و حوکمڕانی و بووارەکانی دی هەوڵی ئەنجامدانی دەدات، بە نەتەوەسازی دادەنرێت. بە وتەی نوح فێڵدمان، ئامانج لێی درووستکردنی نەتەوەیەکە، کەوا بتوانێت و بیەوێت هاوکاری ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی بکات لە بەڕێوەبردن و هاوسەنگکردنی ماتە قەیرانەکان (potential crises)ی ناوچەکەدا. ئەو ئاڵەنگارییانەی کە ڕووبەڕووی ئەم پێواژۆیە دەبێتەوە، هەروەها ئەگەری شکستهێنانی پێواژۆکە، بە شێوەیەکی کاریگەر کۆتایی بە پێواژۆی نەتەوەسازیدەهێنێت، کە ئەمریکا لە دوای جەنگی ساردەوە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دا وەڕێی خستووە. هەروەها ئەمە شکستی دیموکراسی لیبڕاڵیش لە ناوچەکەدا دەنوێنێت.لە ڕووی هاوکاری ئاساییشیی و بنیاتنانی سەربازییەوە (بکەرە دەرەکییەکان یاخود لایەنە دەرەکییەکان ڕاهێنان بە هێزە ئاساییشییەکان دەکەن و تەیاریان دەکەن لە خاکی وڵاتێکی دیکەدا)، چاکسازی لە هێزەکانی پێشمەرگەدا مۆدێلێکە لە چوارچێوەی دیاردەیەکی گەورەتردا، کە هەوڵدەدات نەزمێک (ڕێکییەک)ی ئاشنا و مانایەکی لۆجیکی درووست بکات و بەهۆیەوە بتوانرێت سیاسەتەکان جێبەجێ بکرێت، پەیوەندییەکان پێکبهێنرێت و جیۆپۆلەتیکی گەورەتر گەڵاڵە بکرێت. بنبەستی ئەمە، کاریگەریی لەسەر پارادایمی “بنیاتنانی سەربازیی” ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا دەبێت.
=KTML_Bold=پێش داگیرکردنی ئێراق لەلایەن ئەمریکاوە=KTML_End=
پەیوەندی ئەمریکایی-کوردی لە چوارچێوەی ئێراق و لە چوارچێوەیەکی بەرفراوانتری ناوچەییدا ڕوودەدات، بۆیە ئەمریکا و وڵاتانی دراوسێی ئێراق هەمیشە پێویستن بۆ پەیوەندییەکە. پەیوەندی ئەمریکایی-ئێراقی دوای کودەتاکەی #14-07-1958# تێکچوو. واشنتۆن “ترسا پێشهاتی خراپتر ڕووبدات، ئەویش کۆتاییپێهێنانی تەواوەتی نفوزی ڕۆژاوا بوو لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا”. ئەم ڕاستیینە نوێیە پاشخانی پەیوەندیی ئەمەیکایی-کوردیی شێوەبەند کرد. کۆبوونەوەیەک کە لە ڕێککەوتی 23 ی تەمموزی 1973 و لە واشنتۆنی پایتەخت ئەنجامدرا، یارمەتیمان دەدات بۆ تێگەیشتن لە پەیوەندیی ئەمریکایی-کوردیی لە سەردەمی جەنگی سارد دا.
لە کۆبوونەوەکەدا، کیسینجەر دەڵێت: “دەمانەوێت کورد هەر بەشی ئەوەندە هێزی هەبێت، کە ببێتە برینێکی کراوە لە ئێراق دا”. ئەم پەیوەندییە تاکوو ڕێککەوتننامەی جەزائیری 1975 بەردەوام بوو. ڕێککەوتننامەی جەزائیر بووە ساتێکی وەرچەرخان لە مێژووی سیاسی کوردی دا. ڕێککەوتننامەکە جووڵانەوەی کوردی کۆتاییپێهێنا، جیهانبینی دەستەبژێری کوردی شێوەبەندکرد و پارتی دیموکراتی کوردستانی کرد بە چەند بەشێکەوە. هەروەها ئەم قۆناغە سەرەتای سەرکردایەتیکردنی پارتی دیموکراتی کوردستان بوو لەلایەن مەسعود بارزانییەوە. بروس ڕیدل، توێژەر لە پەیمانگای بروکینگز، کە لە ساڵانی نەوەدەکاندا لەگەڵ کوردەکان کاری کردووە، دەڵێت: “ئەزموونی 1975مەسعود بارزانی تووشی تراومایەکی گەورە کردبوو”. لە دوای کارەساتی 1975 ەوە جارێکی دیکە بارزانی متمانەی بە ئەمریکاییەکان نەکردەوە.
شەڕی کەنداو و پاشهاتەکانی شەڕەکە، کاریگەریی لەسەر پەیوەندی ئەمریکایی-کوردیی هەبوو، بەتایبەتیی دوای ئەوەی ئەنجوومەنی ئاساییش لە نەتەوە یەکگرتووەکان، ڕێگەی بە هەوڵی فریاگوزاری مرۆیی بۆ کوردەکانی ئێراق دا. پاشان ئۆپەراسیۆنی دابینکردنی حەوانەوە هاتە ئارا. سەرباری پاراستنی ئاسمانی، ئەمریکا بەردەوام نێوەندگیری لە شەڕی براکوژی کوردیشدا دەکرد، تاکوو بوو بە نێوەندگیری ڕێککەوتنی واشنتۆن لە 1998، ئەمە تا داگیرکردنی ئێراق لەلایەن ئەمریکاوە لە 2003 دا بەردەوام بوو. ئەم ڕابردووە پڕ لە ڕووداوە، تاکوو ئەمڕۆ بە چەندین شێوازی جیاواز، کاریگەریی لەسەر پەیوەندییەکە هەبووە.
=KTML_Bold=هاوپەیمانێتی دوای 2003=KTML_End=
ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی گەیشتوونەتە ئەو بەرەنجامەی کە ئەو ئاڵەنگارییانەی بەشێوەیەکی بەرفراوان ڕووبەڕووی ناوچەکە بوونەتەوە (وەک تیرۆریزم، شکستخواردنی دەوڵەتەکان) پێناچێت بەم زووانە چارەسەر بکرێن. شەڕ لە ئۆکرانیا و هەڵکشانی چین، دنەی ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی دەدات تاکوو هەوڵەکانیان لەپێناو بەڕێوەبردنی پرسەکانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، لە ڕێگەی هاوپەیمانە هەرێمیی و خۆجێییەکانیانەوە، زیاتر چڕ بکەنەوە. سیاسەتمەدارانی کورد ئاگایان لە گۆڕانکاریی ئەولەویەتەکانی ئێستای ئەمریکا لەگەڵ چین و ئۆکرانیا هەیە، بەڵام دەڵێن: “ئەوە بەو واتایە نایەت کە ئەمریکا شتەکان بە بێبایەخ وەردەگرێت” لە ئێراق و خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا. تەواوی ناوچەکە لە کوورتخایاندا بە ناجێگیری دەمێنێتەوە و لە قەیران بەدوور نابێت. کوردەکانی ئێراقیش ئاگایان لەم ڕاستییە هەیە و وەک نیشانەی پێویستی ئەمریکا پێیان، تەنانەت ئەگەر دژایەتی چاکسازییەکانیش بکەن، دەیخوێننەوە.
لە کاتی قەیرانەکاندا، هەبوونی هاوبەشێکی خۆجێیی لەسەر زەوی بۆ پەیوەندیکردن و هەماهەنگی، کاریگەرترین ڕێگایە بەلای ئەمریکاوە بۆ بەرەنگاربوونەوەی قەیرانەکان، ئەمە واقیعی مامەڵەکردنە لەگەڵ کوردەکان. سەرباری ئەم هۆکارانە، دژایەتی ناوخۆیی لە ئەمریکا بەرانبەر بە شەڕ، ئارەزووی دوورکەوتنەوە لە بوونی سەرباز لەسەر زەوی، بارگرانکردنی زیاد لە پێویستی ئەمریکا و لە هەمووش گرنگتر، دەرکەوتنی هێزی دیکە و سەرهەڵدانی قەیرانی دیکە، هەموویان بەشدارن لە دۆخی ئێستای پەیوەندییەکانی ئەمریکا-باشووری کوردستان.
هەروەها ئەمریکا هەوڵ دەدات هاوبەشییەک لەگەڵ کوردانی ئێراق پێکبهێنێت، ئەویش بە مەبەستی کەمکردنەوەی زیانی مرۆیی و تێچووی دارایی، لە هەمانکاتدا، پاراستنی پەیوەندییەکانی و ئامادەگی خۆشی لە ناوچەکەدا، وەک چۆن لە ئێستادا لە ڕێگەی “هاوپەیمانی جیهانی بۆ تێکشکاندنی داعش”ەوە ئەنجام دەدرێت. بوونیادنانی هاوبەشیی یەکێکە لە ئامانجە بنەڕەتییەکانی سیاسەتی هەرێمایەتی ئەمریکا. ستیڤ بیتنەر ، لە نووسینگەی کاروباری ڕۆژهەڵاتی نزیک لە وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا، دەڵێت: ئەمریکا “پابەندە” بە کارکردن لەگەڵ هاوبەشەکانی لەپێناو پێشخستنی بەرژەوەندییە هاوبەشەکان و هاوبەشییە سەربازییەکان لە ناوچەکەدا. بە وتەی بیتنەر، ڕەوشی سەربازییانەی ئەمریکا پەرەدەگرێت بۆ ئەوەی سێرە لەسەر بەرگردی (الردع)، بەهێزکردنی توانای هاوبەشەکان، بەرەنگاربوونەوەی هەڕەشە تیرۆریستییەکان و دەستەبەرکردنی بازرگانی ئازاد بگرێت.هاوبەشی نێوان ئەمریکا و هەرێمی باشووری کوردستان هاریکارییەکی بێوێنەیە لەنێوان زلهێزێک و بکەرێکی خواردەوڵەتدا (sub-state actor). ئەم هاوبەشییە بەهۆی مێژوو هەروەها ئاستی بەشداریکردن و ئاستی هاریکاریی هاوبەشییەکەوە جێگەی سەرنجە. پەیوەندی ئەمریکا-هەرێمی باشووری کوردستان لە هەمبەر ئەم پاشخانەدا خەریکە شێوە دەگرێت. هەرێمی باشووری کوردستان بۆ بەدیهێنانی ئەم ئامانجە (ئامانجی هاوبەشایەتیی)، پێویستە چەندین پێکهاتە و دامەزراوە پەرەپێبدات و چاکسازیی بەرچاو لە حوکمڕانیدا جێبەجێ بکات. چاکسازیی لە هێزەکانی پێشمەرگەدا، لامەرکەزی بەبێ لێکترازان، هەروەها فراوانکردنی کەرتی وزە دوور لە چاودێری و دەسەڵاتی ناوەند، ئەو کەرتە سەرەکیانەن کە نوێنەرایەتی سوپا و ئابووری (غاز) و حکومەت دەکەن.ئەگەر حکومەتی هەرێمی کوردستان ئەو چاکسازیانە ئەنجام نەدات، ئەوە دەبێتە بارگرانییەک بۆ ئەمەریکا، چونکە ئەمریکا دەیەوێت حکومەتی هەرێم کاریگەریی لەسەر دراوسێکان و ناوچەکەش هەبێت. هاوبەشیی هەم لایەنی نەرمی هەیە و هەم لایەنی ڕەق. ئەمریکا و حکومەتی هەرێمی کوردستان بەناچاریی و بەشێوەیەکی ئینتیقائی مامەڵە لەگەڵ لایەنە بەهاییەکانی هاوبەشییەکە (لایەنی نەرمی پەیوەندییەکە) دا دەکەن. ئەمەش لە کۆتاییدا، وەک بیلال وەهاب، ناتان ڤاگنەر و هاوڕێکانیان لە پەیمانگای واشنتۆن گوزارشتی لێدەکەن، زیان بە هەموو توخمەکانی دیکەی هاوبەشییەکە دەگەیەنێت.
بەرپرسانی ئەمریکایی، بە مەبەستی پاراستنی ئەم هاوبەشییە و فشارکردن بۆ ئەنجامدانی چاکسازی، بەشێوەیەکی بەردەوام سەردانی هەولێری پایتەختی هەرێمی کوردستان دەکەن. لەگەڵ ئەوەشدا، هاوبەشییەکە لەگەڵ چەندین ئاڵەنگاریدا ڕووبەڕووە. ئەمریکا پێیوایە ئەم ئاڵەنگارییانە توانای هەرێمی باشووری کوردستان بۆ گێڕانی ڕۆڵی هاوبەشێتیی لاواز دەکات. ئاڵەنگارییەکان خۆیان لە یەکنەبوونی ناوماڵی کورد، پێگەی قانوونی هێزە چەکدارەکان، سرووشتی پەیوەندی لەگەڵ ناوەند (بەغدا) و سیاسەتە ئابوورییەکاندا، دەبیننەوە. ئەم پرسانە لە خوارەوە بە دوورودرێژیی باس دەکرێن.
=KTML_Bold=پێویستبوون بە چاکسازی سیاسی لە حکومەتی هەرێمی کوردستان دا=KTML_End=
لە 1992ەوە پارتی دیموکراتی کوردستان و یەکێتیی نیشتمانی کوردستان وەک دوولایەن، بەڕێوەبردنی حکومەتی هەرێمی کوردستانیان مۆنۆپۆڵکردووە. ئەمەش هەمیشە هاوپەیمانییەکی ئاڵۆز بووە، بیرۆکەی بنەڕەتی ئەوە بووە کە هەردوولا پەیوەندییەکانیان لە ڕێگەی حوکمڕانی هاوبەشەوە، لە دۆخێکی دوای شەڕی ناوخۆدا جێگیر بکەن و بە دامەزراوەیی بکەن. پاشماوەی برینەکانی شەڕی ناوخۆ و دابەشبوونی نێوان جەلالیی، کە ئاماژە بوو بۆ لایەنگرانی جەلال تاڵەبانی و مەلایی، کە ئاماژە بوو بۆ لایەنگرانی مەلا مستەفا بارزانی، بوو بە دوو درزی گەورە و بە دیموکراسیکردنیش هێندەی دی دەمی درزەکانی فراوانتر کرد.بە درێژایی ساڵانی نەوەدەکان، بە چاودێری ئەمریکا، گفتوگۆکانی ئاشتی لەنێوان یەکێتیی و پارتی دا بەردەوام بوو، بۆ ئەوەی فشاریان لێ بکات سەرنجیان زیاتر لەسەر حوکمڕانی بێت، نەک جیاوازییە حزبییەکان. ناکۆکی ئێستای نێوان پارتی و یەکێتیی، ڕەگێکی قووڵی لە شەڕی براکوژی کورد دا هەیە، شەڕێک کە لە حەفتاکانی سەدەی ڕابردوودا دەستی پێ کرد و لە ساڵانی نەوەدەکانیشدا بەردەوام بوو. ئەم شەڕە، بە پێچەوانەی شەڕە ناوخۆییەکانی دیکەوە هیچ پەیوەندییەکی بە مۆدێرنیزەکردنەوە نەبوو، بەڵکوو شەڕی دەستبەسەرداگرتنی سەرچاوەکان و شەڕی نوێنەرایەتی بوو.بەهۆی چەند گۆڕانکارییەکەوە لەناوخۆی هەر دوو حیزبەکەدا، ناکۆکییەکانی نێوان پارتی و یەکێتیی گەورەتر بووە. دیارترینی ئەو گۆڕانکارییانە چوونەدواوە، یاخود نەمانی سەرکردە کۆنەکان (مردنی جەلال تاڵەبانی) و جێگرتنەوەیانە لەلایەن سەرکردە لاواز و بێ ئەزموونەکانەوە؛ هەروەها وەرچەرخانێکی بەرچاو لە پەیکەری هەردوو حیزبەکەدا ڕوویداوە و لە حیزبی مەکتەب سیاسییەوە گۆڕاون بۆ حیزبی بنەماڵەیی. نەوەی نوێی سەرکردەکانی هەردوو حزب، شێلگیرانە کار بۆ سەلماندنی خۆیان دەکەن، لە ڕێگەی ئینکارکردنی یەکدیەوە. دابەشبوونی ناوماڵی کورد، کاریگەرییەکی بەرچاوی لەسەر پەیوەندییەکانی ئەمریکا لەگەڵ کوردەکان هەیە. کوردانی دابەشبوو کەمتر کاریگەرن لە ناوچەکەدا؛ ئەوان وزەی ئەمریکا لەو ناوچانەدا بە خەرج دەدەن کە لە چەقی ئەرکەکانی ئەمریکادا نییە. لە سەرووی هەمووشیەوە، دابەشبوونەکە بوار بۆ هێزە دەرەکییەکانی، وەک ئێران و تورکیا و ئەجێنداکانیان دەڕەخسێنێت. بۆ دەربڕینی ناڕەزایی خۆیان لەو دابەشبوونە، دیپلۆماتکارانی ئەمەریکا خۆیان لە گەشتکردن بۆ سلێمانی، کە قەڵای یەکێتییە، دەبوێرن و لە جیاتی ئەوە بەرپرسانی یەکێتیی نیشتمانیی، بە مەبەستی کۆبوونەوە، بانگ دەکەن بۆ هەولێر. کاتێک برێت مەکگۆرک ڕێکخەری کۆشکی سپی بۆ خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و باکووری ئەفریقا سەردانی ناوچەکەی کرد، لە هەولێر لەگەڵ بافڵ جەلال تاڵەبانی، سەرۆکی یەکێتیی کۆبووەوە. لە تشرینی یەکەمی 2022 ەوە، یەکێتیی بایکۆتی کۆبوونەوەکانی ئەنجوومەنی وەزیرانی حکومەتی هەرێمی کوردستانی کردووە. بەگوێرەی میدیا ناوخۆییەکان، بە هۆکاری شەخسی یان بەهۆی هەڵبژاردنەکانەوە، هیچ چانسێک نییە بۆ گەڕانەوەی یەکێتیی بۆ کۆبوونەوەکانی حکومەت، پێش هەڵبژاردنەکانی مانگی ئۆکتۆبەر. گرنگی پرسە کەسییەکان و پرسی بازنەکانی هەڵبژاردن، بە یەکەوە شەتەک دراون. یەکێتیی بەردەوامە لە بایکۆت بۆ ئەوەی نیشانی دەنگدەرانی خۆی بدات کە لە بەرانبەر فشارەکانی پارتی دیموکراتی کوردستان دا خۆڕاگرانە وەستاوە -کارێک کە ڕەگ و ڕیشەی قووڵی لە شەڕی براکوژی کوردیدا هەیە.ئەمریکا سەرەڕای هەوڵەکانی، شکستی خواردووە لە چارەسەرکردنی ئەو پرسە سەرەکیانەدا کە کوردستانیان دابەش کردووە، بەدیاریکراویش پرسی بەدامەزراوەییکردن و پرسی بە کلتوربوونی شەڕی ناوخۆ. هەوڵەکانی ئاشتی و دیموکراتیزەکردنیش تەنیا ئەم دامەزراوانەی بەهێزتر کردەوە، چونکە پاراستنی کلتوری شەڕی ناوخۆ بووە بە شتێکی بنەڕەتی بۆ دابەشبوونی سیاسی و سازدانی کۆمەڵایەتی. لەگەڵ هاتنی پارە (داهات)ی سامانە سرووشتییەکانیشدا، کلتوری شەڕی ناوخۆ بەردەوام بوو، چونکە حیزبەکان پێویستیان بەوە بوو کە دامودەزگاکانی حکومەت بەلاوازی بمێننەوە، بۆ ئەوەی کەڵک لە پارەی نەوت وەربگرن. ئەمە باو و ئاساییە: وڵاتانی دەوڵەمەند بە نەوت هاندەرێکی کەمتریان هەیە بۆ بنیاتنانی تواناکانی دەوڵەت -ئەوەی لە سیاسەتدا بە نەخۆشی هۆڵەندی ناسراوە. ئەم دابەشبوونە ڕاستەوخۆ کاریگەریی لەسەر بوارە چارەنووسسازەکانی دی، وەک چاکسازیی لە هێزەکانی پێشمەرگە و چاکسازی ئابووریش هەیە.ئەم دابەشبوونە ناوخۆییە، لە کۆتاییدا ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی دەگەیەنێتە ئەو بڕوایەی کەوا دوو حیزبەکە ناتوانن بەسەر عەقڵیەتی شەڕی ناوخۆ، حیکایەتەکان (Narrative)، بەرژەوەندییەکان و وەدوایخۆخستنی دەنگدەران دا زاڵ بن. [1]
=KTML_Bold=سەرچاوەکان=KTML_End=
Feldman, Noah. 2004. What We Owe Iraq: War and the Ethics of Nation Building. Princeton University Press.
Simone Tholens & Abdullah Al-Jabassini (2023): (Re)ordering the Mediterranean: The Evolution of Security Assistance as an International Practice, Mediterranean Politics, DOI: 10.1080/13629395.2023.2183658
Kreig, Andereas. 2016. Externalizing the Burden of War: The Obama Doctrine and US Foreign Policy in the Middle East. International Affairs 92:1 (2016).
Phone Interview with Bilal Wahab, KRG Watcher at the Washington Institute January 2023.
Beston Husen Arif and Tunku Mohar Mokhtar 2022. The Kurdish Civil War (1994-1998) and its Consequences for the Governing System in the Kurdistan Region of Iraq Asian Affairs. Vol. 53, Issue. 3.