دەنگی فلاپ
نویسا: #ناجح گوڵپی#
دەنگیٛ فلاپیٛ (ت، د) Flapping /d/, /t/
دەنگی فلاپ جوٙرێن جە دەنگی گیرهەنی-کوٙنسناتی کە جە هارونە مەسازیوٙنە، (دەنگی فلاپی هاروییAlveolar Flapping . کاتێو ئەندامێوی چالاکو درکنای پسەو زوانی بە خیٛرایی نزیکو هاروی سەرینی مەگنوٙوە (Alveolar ridge) تەکو وەریوە. دەنگەکە پسەو بواچی مەسویوٙ، کاڵ مەبوٙوە، دەنگێوی نەرمەن، عال زوانش نمەنیەی پوٙرە، یانی هەوای بەرشیە نمەمدروٙ بەتەمامی، پیٛسەو دەنگە ئەسڵیەکەیش، چون دەنگە ئەسڵیەکەشنە هەوا مەمدروٙ، زوان ملکوٙ هارویرە، دەنگو (ت، د) دەنگیٛ مدریٛنیٛ یا ئەوەتەقێنیٛ، ناکاوێنە هەوای مدرا بەرمشوٙ پەی بەری، کەچی دەنگە فلاپەکەنە پاسەنیەن. زوانو ئیٛمەنە ئی دووە دەنگیٛ فلاپیٛنیٛ. دەنگی فلات کاتێو مەسازیوٙنە کە بگنوٙ میانو دویٛ دەنگە بیٛگیرا-ڤاوڵا جە زوانو ئینگلیزینە، هەڵبەت لاو ئیٛمە کەمێو جیاوازەن. هەرچند ئەلفابێتی دەنگی جەهانی IPA جیاوازی میانو (Flap، Tap) نمەکەروٙ، تەنیا جە فلاپەنە زوان کوچیٛوی لار مەبوٙوە، وەلێم جە تاپەنە پاسەش سەر نمەیوٙ.
دیارکەوتو Flappingی فرەو زوانەکاو جەهانینە هەن، پسینەو (سپانی، ئینگلیزی، هەورامی...) جە ئەنجامو تلیای نوکو زوانی Tip of tongue چەنی هارو سەری بە خیٛرایی ئی دەنگە بەرمەشوٙ، پەی نمانی زوانو ئینگلیزینە دەنگو (d) و (t) هەرپاسە دەبڵ (tt, rr) پاسەشا سەرمەیوٙ. گردما لەهجەی ئەمریکیما ئەژنیەن کە دەنگو (t) یام دەبڵ (tt) چەنی مەفاڕیوٙ پەی (ت- فلاتیٛ) جە واچیٛ (water، bitty, witty). دەنگەکە جە ئەلفابێتی دەنگی جەهانینە IPA، کاتو ترانسکرپشنینە /ɾ/ منویسیوٙ. جاری چامنە هەن زوانو ئینگلیزینە (tt) پسەو دەنو (d) مەدرکیوٙ، جە واچیٛ, later/ lader butter/ badder، جاری چامنەیچ هەن ئێمەو مانا نمەتاومیٛ بدرکنمیٛش. زوانو عەرەبیچنە هەن، دەنگو (ض) مەفاڕیوٙ پەی (ڵ) پسەو واتیٛ (الارض).
دەنگو (ڎ) دایلەکتو هەورامانی-زوانو گورانینە، دەنگێوی فلاپەن، نمانو هەردوەدەنگاو (ت، د) چون وەڵیٛوزوانی-نوکوزوانی نزیکو هاروی سەرینی مەگنوٙوە، کەچی پەی دەنگو (د، ت) وەڵیٛو زوانی مەلکوٙ هاروسەریرە تەکو وەڵیٛوە، پەشتەو دداناو سەریوە. چی حاڵەتنە تەنیا چەنیەتی درکنای Manner of articulation فەرق مەکەروٙ، ئندا دەنگەکە هەر هەمان دەنگەن. دەنگی فلاپ هەمیشە گڕەن Voiced جەئەنجامو لەریای ژیکە دەنگیەکان.
نمانیٛ پەی سازیای ئی دەنگیە جە هەورامانەنە وەڵیٛ و دماشەو دەنگێوی بیٛگیر هەن، بڕێو جارێ گیرهەنەن، یام هیچ دەنگێو دماشەوە نمەیوٙ. (مەڎەو، مەڎیەو، ئەڎا، گەڎا، داڎ، ئاڎ، ئاڎیٛ) (تاتەڎ، دەسڎ، واتڎ، براکەڎ).
جا ئی دەنگە تەنیا کاتو Transcription -نویستەی دەنگی- پەی زانای درکنای واچەکیٛ مەنویسیوٙنە، وەلێم کاتو نویستەی ئاسایینە دەنگە ئەسڵیەکەش منویسیوٙنە.
مەشوٙ ئانەیچ بزانمیٛ زوانو ئیٛمە نویستەی دەنگیش نیەن، تا ئیسە نەتاوانما پەیش بسازنمیٛ، چون بڕێو دەنگیٛما هەنیٛ پەیوازەن بە نویستەی دەنگی بنویسیانیٛ، پسەو (وٛ، ڎ) کە تەنیا دەنگیٛنیٛ و فوٙنیمیٛ نیەنیٛ.
زوانو ئیٛمەنە واچێوەما نیەنە کە ماناو (فلاپ)ی پەڕو پوٙسیش بوٙ، وەلێم دەنگی فلاپ ئا دەنگەنە کە جەئەنجامو نزیکەوتەیەو زوانی کە ئەندامێوی چالاکو درکناین ئەو ئەندامێوی ناچالاکی، پسەو هاروی سەرینی کە نمەجموٙ. متاومیٛ بواچمیٛ دەنگی تەخت، خیٛرا، نەرم، کە زوانش نمەنیەی پوٙرە.[1]