بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی
ئاماڎەکەرڎەی و هۊرئەوەگېڵنای: #ئەسعەد ڕەشید#
بەشۍ حەفتا و یەکەمە
ژەنەی هۆرامییە، ڕوە وەشەو زوان شیرینەو میهرەبانەنە، چەنی ئانەی کە تەمامو نیشانەکا ژەنېش (انوثە) چەنەنۍ، فرە دیندارەو خوڎاتەرسەنە، ئاڼەیچ بە حەیا و ئاوەڕو شەرەف دوسەنە، زیرەکەو ۋریا و گورج و گوڵە و خاوەن سەلېقەو یانەدارەو بە وەفانە.
بە گرڎو ماناکا، هامسەرەو ژیوای مېردەکەیشەنەو فرەیچ گۊشدارەشەنە، نەرم و نیانەو قەت یاخییە نمەبۊن، ئەرکو سەرو شانەو وېش مزانۊو جابەجاش کەرۊن، مانییانەشناسەو ئارامەو بە سەبرەنە، هەرمانکەرڎەینە وەڕەسە نمەبۊن، شان بە شانو پیای کارشکەرڎەن، بېجگە یانەڎاری و شۊت دایی و زاروڵە وێکەرڎەی، ئەرکۍ هامسەرەکەیش، چڼەها کارۍ تەرۍ کەرۊن، ئینەیچ نەک بە زۊر، بەڵکوم بە حەزو ئارەزو وېش.
ئا هەرمانۍ کەرۊشان فرۍ و جۊراوجۊرېنۍ، چانېشاچە: (لەتەرە ڕېسای، کە مۆجە و جاجم و گڵېمە و چۊخەڕانک و مازڵۊخە و شەل و کەژوو وەرېسەش پەنە وەشکەران. قاڵی کەرڎەی، پرچکە گېرتەیۆ، گۊرەوە چنیەی، هەڵیزە وەشکەرڎەی، پووزەوانە گېرتەیۆ).
گیۋاو ڕنیەی، گزیدای و بارەکڵە کېشتەی بنەو تفا دلۍ باخی، تف چنیەیۆ، وشککەرڎەیۆ بەرهەمەکا باخی، ئاماولوای دلۍ باخی، شەتڵ چەقنای و ئاودای، پاچەکۊڵەو بژار، ئاژەڵ و حێوان دۊشای، وەشکەرڎەی (ماس، دۊ، پەنیرە، سیراجی، کەرۍ، کەشکی)، گۆڕ ماڵای و گیۋاو ئاردەی، خېزنای سوبەی و گەرمکەرڎەی یانەی، ئاماو لوای پەی کەشی و باخی و دەشتۍ پەی دەمۆ لوای لۊکەڼی و گیۋاوکەڼی و هیتیاری، پەی دلۍ گەلەی و حەیوانی و دۊشایش، ئینۍ گرڎ هەرمان و کارو ژەنۍ هۆرامیۍ بیېنۍ، سەرەڕاو ئا گرڎ هەرمانا، فرەوجاری ڕوانە چڼەها کونۍ یام سەتڵە ئاویش هانەنە بە سەرو شانا بەردېنێ پەی یانەی، ئیتر مەشۊم کۍ ئەچی کۊششکەرۍ زېیاتەرە بۊن.
پاڵو ئا گرڎ مەینەتییە جۊراوجۊرانە، ژەنی هۆرامانی دۆرێ عال و دەسێ باڵاش بېیەن جە چارەکەرڎەی بارو ژیوای و کەڼ و کوسپە کومەڵایەتیەکانە، گېرە جە کاری تەندروسی و دەواکەری و ڕامیارینە، تەنانەت جە حوکمداریچەنە، چڼەها ژەنی گۆرۍ و نامڎارۍ و زانێشا چەنە هۊرکەوتېنۍ، کە تاریخ شاهېڎەن.
دلۍ نامیلۍ (هۆرامان دەروازەی تارېخ)نە، مامۊسا (موحەمەد ساڵح ئیبراهیمی) ئەشناسیا بە (شەپۆل)، چېرو نامونیشانو (ژن لە هۆراماندا) پی جۊرە نویستەنش:
سەرو دیمو سکێ فرە کۊنېوە، نەخشو ژەنێ نامڎارۍ جە ناوچەو هۆرامانی بە ناامۍ (ئاداد) هۊرکنیێنە، پاسە بەرکەوتەن کە ئا ژەنۍ فەرماندارەو هۆرامانی و چواردەوریش بیېنە، وەرو ئانەیە سکەکېش بە نامۍ وېشۆ دێنەوەنە، دیمەکەی تەرش (ئاداد) بە ئەلف و بای ئارامی نویسیان.
ئانەیچ چېوێ غەریب نېیەن لاو ئا کەساوە هەکە مزانا ژەنی هۆرامانی، وەڵۍ پېڎابییەی ئیسلامی و دماییچ، زەمەنێنە کە چی دنیێنە ژەنی مافشان نەبېیەن، جە هۆرامان ژەنی مافو دەنگدای و هۊرچنیەیش بېیەن، چوونکوم شان بە شانو پیای کارشکەرڎەن جە یانە و باخ و دەرو دەشتەنە، پېسە پیای مافش بییەن.
دیسان مامۊسا شەپۆل عەینو نامیلېنە ماچۊ: سەردەمو خەلیفە (مەئموون کوڕو هارونە ڕەشیڎی)نە، خەڵکو هۆرامانی هەڵای موسوڵمانۍ نەبیېبېنۍ، بە حکومەتو عەباسیەکا ساڵانە دېنۍ، چا سەردەمەنە خانمێ فەرماندارەو هۆرامانی بیېنە، بە داخۆ! چوونکوم نویستەو سەرو سکەکۍ تېکشییەن، تەنیا ساڵەو (230ک.) دیارەن، کە ساڵەو دایوەنەو سکەکېن.
ساڵەو (442مانگی) بە دماوە نامۍ (ساتراب) سانەکۍ هۆرامانی تاکو سەردەمو پەهلەوی ئامێنە، چاماوەنە جاربەجار چن ژەنێ پېسە سانی جە هۆرامانو تەخت و لهۊنی نامېشان ئامێنە:
1.خاتو هۊریزاد سانە:
دمای کوشییای ئەسکەڼەرسانو هۆرامانی، ساڵەو (1225مانگی)یە، دەسەڵات وەرگېرۊنە، فەرمانڕەواو ناوچەکانو هۆرامانی و ساڵێ زېیاتەر سەرو ناوچەکانو (کەمەرە، ڕەزاو، شامیان)ی سانیی و حکومەتڎاری کەرۊن، دمایی دەسەڵاتو سانیی وېش تەسلیمو (محەمەد بەگ)ی مېردیش کەرۊن.
2.خاتو مونیرە سانە:
زېیاتەر جە ساڵێ فەرمانڕەواو سانیی لهۊنی کەرۊن، جیاتی (قادر بەگو عومەر بەگ)ی، (کاتێ کۊچی دمایین کەرۊن) حوکومڕانی و سانیی کەرۊن، چن جارێ دلۍ کتېبەکانە جیاتی مونیرە سانۍ، مەنیجە سانە نویسیێنە، کە هەردوۍ یۊنۍ، چن ژەنێتەر پېسە: خاتوو مینا (کناچۍ ڕۊسەم سانی)، ئامینەخانە (کناچۍ ئەفراسیاو بەگی)، ئاسیە خانە (کناچۍ مەحمووڎ خانو دزڵیۍ)، ....هتر. ژەنی نامڎارۍ هۆرامانی بیېنۍ.
تاریخ ماچۊ: جەنگو دەربەن دزڵیېنە، هۆرامانو دزڵیۍ و تەخت و ڕەزاوی، جەنگو فەرهاد میرزاینە، ژەنی هۆرامانی شان بە شانو پیاکاشا گژیېنۍ و وەرگیری جە ناوچەکەیشان کەرېنۍ، تلۍ تلکەرېنێ ملو سوپاکېشەرە و واچېنۍ:ئەسکەڼەر نەتاواش هۆرامانی گېرۊ، فەرهاد میرزا تۊ چېشەنی. بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی، نویستەی: هیدایەت گوڵپی، فاڕای پەی سەرو زوانی هۆرامی: ئەسعەد ڕەشید.[1]