بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی
ئاماڎەکەرڎەی و هۊرئەوەگېڵنای: #ئەسعەد ڕەشید#
بەشۍ حەفتا و یەرەمە
هەریاگێ کە پەی کشتوکاڵی شیێ، خەلە و یەوۍ و زەڕاتە و دیمیلە و هەرزن و گاڵ و نۋەی و میژوې و ماش و مەرەزە و تەڕەکاڵش چەنە کەرېنۍ، بە دەسکارو وېشان ئاساوی ئاویشان وەشکەرڎەن و هەرچېوێ کە ئەشیێ هاڕیێ، هاڕانشاو نانشا چەنە وەشکەرڎەن.
جە مەرەزو بزۍ و پەژمو مەیۍ، چوخەڕانک و جاجم و مۆجە و مازڵوخە و گڵېمە و قاڵیۍ و بەڕۍشان وەشکەرڎەن، جە موو بزۍ وەرېسەشا وەشکەردېنە، بە ئامېرو (جېکەنۍ) لۊکەشا شیی کەرڎەنۆ، بە ئامېرو (خەڕەک)ی ڕیستەنشا، ئۊسا جۊڵا ڕېسەکەش چنیەن و پارچە قوماشێش چەنە وەشکەرڎەن کە پەنەشا واتەن (هەڵاوۍ)، جە گیۋاوە جیاوازەکا ڕەنگېشا گېرتېنێ و هەڵاوەکېشا ڕەنگە کەردېنە، دماتەر بە دەسو جلۋرازەکا ۋراستەنشان.
جە لۊکەی نەیشا ڕېسێنە، سەرە کڵاشېشا پەنە چنیېنە، کە جوانتەرین و خاستەرین پاپۊشا پەی ژەن و پیای، پەی گۆرە و گولانەی، پېسە واتەنشا (کڵاشۍ تەوېڵەیا و مانگەشەوەو خوڎای)، وەڵینێ دوورش هەن، وینمۍ کڵاشەکۍ پاو پیرشالیاری کە (950) نۊسەڎ و پەنجا ساڵۍ تەمەنشانە، ئیسەیچ مەنېنۍ، جە پۊسو گاوۍ دوۍ جۊرۍ پاڵێشا وەشېکەردېنۍ پەی کاتو تەڕی و تووشی، پەنەشا واتېنۍ (کالۍ) و (پاڵێ یەمەنیۍ).
چڼەها کاردی و خەنجەرۍ جوانېشا بە دەسو ئۊسا وېمانەکا وەشکەردېنۍ، کە دەسەکېشا جە شاخۍ حەیوانی یام جە دارۍ ناوچەکەی بیېنۍ، جە خوڵۍ و هەڕەو خاکەکەیشا جۊرەها قاپ و قاچاخشا وەشکەرڎەن، جە داری کاسە و چەمچەشا تاشان، وېشا جۊرەها دەوێشا جە گژوگیۋاوی گېرتېنێ، شېخەکېشا شارەزێ تەمامۍ بیېنۍ جە چارەو نەوەشییەکانە.
وەرزە گەرمەکانە دلۍ باخەکانە، یام هەوارەکانە ژیوێنۍ، تریفەو مانگەشەوۍ و ۋرشەو هەسارا، شەوېنە چراویشا بیېنۍ، وەرزو سەردا و سۊڵەیچەنە، دارۍ (وەهارە بڕە)ی وشکۍ دلۍ هارگێنە هەم گەرمی و هەم ڕۊشناییشان بەخشان، هیچ پەنەۋازیێشان بە چاکەت و پاڵتاوی و شەبقۍ بېگانەی نەبیېنە، فەرەنجی و پەسەک و کەڕەکشا پۊشان، مازیشا گەرم بېیەنۆ، گورەۋۍ و پووزەوانۍ جە بەڼو پەژمی، چنیێ دەسو پەنجەو وېشان قاچېشان جە سەردای پارېزنێنۍ، کڵاوەی چنیێ وېشان کەردېنە سەرەشان، ئیتر منەتەو خەڵکیش پەی چېش؟ پېسە مەڵڵا حەسەنو دزڵیۍ فەرماوان:
پێم خۆشە نانی جۆ ڕەشی عەباڵ
دۆینەی خەجیجە و فاتە و جەمینە
کالە و کڵاشی ساختەی هۆرامان
نایدەم بە قۆنەرەی، چەرمی مەکینە
مروڤ کە چڼەها میوۍ بە تامۍ تەڕۍ جە وەهار و هامنەنە، وشککریێ جە پایېز و زمسانەنە وەردەسشەنە بان، چەنی کەڵکەڵەو نوقڵ و جکلیتا کەرۊن؟ کە ئاردە تفی و کوتە و لەپارۍ چەربۍ و شیرینۍ جە تفا و مەژگەی، یام قەزوانیش بان، کەی ویر جە کېک و لوقمی کەرۊوە، ناوچێوە پا شکڵە دوڵەمەڼ جە گژوگیۋاۋی، بەرهەمو دارودرەختی، سەرچەمەو ئاوۍ سازگارۍ، گرانی و بەڵا و وشکەساڵی هەرگیز چۊکېش پەنە نمەڎارە.
من چېگەنە وچانێ مڎەو، با بزانمۍ ئاغای (احمد نەزیری) چی بارۆ چېش ماچۊن:
ساڵەهای ساڵەن کە هۆرامییەکۍ ڕاوەبەری ژیوای وېشان کەران، دەسشان یاوان بە ژیوای (وېوەسی) تەمام، پەنەۋازیشان بە چېوهای بەرو وېشان نەبېیەن، ویرو هۊشو هۆرامییەکا یاوان ئەڼازێ کە وېشان تاوانشا ئامېرە بەرهەم ئاورەکا پەی وېشان وەشکەران، پەی نموونەی پۊشاکی هامنەو زماسانەشان، جە لۊکەی و پەمووی و پەژمی وەشکەرڎەن، بە ئامېرە دەسکەرڎەکانو وېشان ڕېسێنېشا و چنیېنېشا و ۋراستېنېشا، کە هیچ کات ئاتاجیشان بە خەڵکانی تەری نەبېیەن.
پېویسەن ڕوۊشنشکەرمێ، کا باو و دەستوورۍ شایی پیرشالیاری، گرڎ ساڵێ جە هۆرامان، مانگەو (بەهمەن)ی ملۊ ڕاوە، ئیسەیچ بە عەینو یاساو دەستوور و هەزار ساڵەی، بە عەینو پۊشاکی (چۊخەڕانک و فەرەنجی) کە جە زەمانو پیرینە بیېنۍ، یاڎکریۊوە، جەژنەو شاڎیی و هۊرپڕای، ئی پېخامە سەنگینەو شارەسانی هەزاران ساڵەو ئا خەڵکەیە، پەنەمان ماچۊن کە گولانەتەرین کەمی (خەلەل) چا بارۆ ڕوەش نەڎێنە.
مەشۊم ۋچیۊن کە مەردمی بە لیاقەو چەنەئاماو هۆرامانی، بە هۊکارو ئا هونەر و تەواانایی و ئەندېشە قووڵەیۆ کە بېیەنش، وېش جە کۊت و بەڼو گرڎ جۊرە وابەسییەیێ ڕەها کەرڎەن و سرووشتو بەرزو وېش بە پارچە شېعرێ بە شېوە زوانی سۆرانی وستەن وەرچەم:
کڵاش و قاچی خۆم، چۆخە لەبەرما کڵاوی دەسچنی خۆمە لە سەرما
کڵاش و قاچی خۆم، هەنگاوی خۆمە کڵاوی کەس ئیتر ناچێ بە سەرما
بە دڵما دڕکی منەت نەچوە، چوونکا بە دەسما چوو لەگەڵ نەخشی هونەرما
بە دەستی خۆم بیتەنم نەوگ و جەواڵم خوری بیفەم ببێ بیدەم بە سەرما
کە مەوج و جاوگ و جاجم بڕێسم دە ناڕێسم لە کردارو ئەو سەرما
ئەوەی وا چۆخە بۆ مام گورگ ئەڕێسێ مەحاڵە چۆخەی ئەو ناچێ بە بەرما
وەزیفەم بۆ وەزیفەس، پەس وەزیفەس وەزیفەی چەس ئەقیڕێنی بە سەرما
کە ڕێگای ڕەفعی تەکلیفە ژیانم چ ترسم بێ لە قازانج و زەرەرما
ئەگەر هەر قوژبن و ڕێم لێ بگیرێت خەفەت ناخۆم نەما ڕێگە لە بەرما
مەگەر من چیم زیادە لەو هەژارە دەساچێنێ بە برسی و سارد و سەرما
لە ژێر چەتری قەناعەت دادەنیشم کەس ئیتر سێبەری نایە بە سەرما
ئەگەر سات و زەمانی مردنم هات جگە لە دووگەز کەفەن چی وا لە بەرما
شوکور ئەو دوو گەزەش دەسکاری خۆمە کەوای خۆمە لە گۆڕیشا لە بەرما
کە سفرەی خوا لە سەر پانی زەوینە نە هەرگیز توورەکە ناکەم بە سەرما
دەی شەرتە لای تەنوورا هەڵنەتووتێم لەبەر نانی عەرەق ناکەم لە شەرما.
بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی، نویستەی: هیدایەت گوڵپی، فاڕای پەی سەرو زوانی هۆرامی: ئەسعەد ڕەشید.[1]