بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی
ئاماڎەکەرڎەی و هۊرئەوەگېڵنای: #ئەسعەد ڕەشید#
بەشۍ حەفتا و پەنجەمە
سەرنجەو ئی دوە دەسەواچەیە بڎە: (وەرە وەرە هەر بە وەرە وەرو وېتەنە وەرە)، (وەرەو ئەڎێکېن)، واچۍ (وەرە)ی چن مانێوە جیاوازۍ مەبەخشۊن:
وەرە وەرە (سەرو وۍ).
وەرە (بوەرە).
وەرە (بەچەو مەیۍ).
نموونێوە تەر: واچۍ (چەنی) جە شارەدەگاو بېیارېنە یەرۍ مانێش هەنۍ:
چەنی: لەگەڵ (چەنی کۍ ملی پەی سێرانی؟).
چەنی: (چۆن) ئامرازو پەرسۍ (چەنی ئازا نانەکەت وارد؟).
چەنی: ئالەتو دروومانی (چەنی پەی دروومانی بەکار مێ).
وەشڵەی زوانئەشناسە کوردەکۍ بە وردی چی زوانە دوڵەمەڼەیە کۊڵیێنێ و لوێنۍ بنج و بناوانش، ئاکاتە پەیشان بەرگنۍ چن قووڵ و بەرز و بۍ وېنەن.
مامۊسا (احمد نەزیری) جە کتېبو (هۆرامان دیار یادها یادبودها)نە ماچۊ: (شېوە زوانو هۆرامی وېشانێوە ئاشکەرا و دیارش هەن، بە هوکارو ئانەیچۆ، بەشێ فرەو جە شاعېرەکا جە فرەو ناوچەکانو کوردەوارینە پی زوانەیە شېعرېشان واتېنۍ و نویستېنۍ، شېعرانێ قەشەنگۍ و ڕەوانېشا پېشکەش بە وانەراشا، بە هۆرامییەکا، کەردېنۍ. گەر سەرنجە وزمۍ سەرو شېعرەکا مەولەوی، وینمۍ شېعرەکېش جە شېعرە سورانی و عەرەبی و فارسیەکا جیاوازېنۍ، ئانەیچ بە هۊ ئا واچە ساڎە و ڕەواناوە کە جە زوانی هۆرامینە هەنۍ.
جە نامیلەو (هۆرامان دەروازەی مێژوو)نە، چەربارەو کونگرەو هۆرامان ئەشناسی، ساڵەو (1379ک.)نە، (عەلی حسین فەیلی) لاپەڕە (5-6)نە ماچۊ:
(جە باسو زوانەوانینە گەر گۆرە شاعېرەکېما بە زاراوەو هۆرامی ئا شاکارېشا نەخولقنێنۍ، ئەی مەشۊم هاناشا پەی چ زاراوێ تەرو کورڎی بەردێ).
دیسان ماچۊ: (زاراوەو گۊرانی یام هۆرامی تەنها زاراوێن کە دلۍ کورڎینە پېناسێوە مەزهەبی پېسە زاراوەکاتەری هورنمەگېرۊ و سنوورش فراوانەن. پېسە مەزانمۍ ناوچەو سورانی، سورانی زوانەکۍ موسوڵمانۍ شافیعی مەزهەبېنۍ، هەرچی لەک و لوڕ و فەیلی و کەلهوڕۍ هەنۍ موسوڵمانۍ شېعە مەزهەبۍ و گۊران و قەڵخانی و ئەهلو هەقینۍ، بەڵام زوانی هۆرامی زوانو ئەدەبیاتو گرڎیشان بییەن، تەنانەت زوانو شېعرۍ و هوربەسو ئاوازو ئایینە کونەکا بېیەن کە ڕیشەشان مەگېڵۊوە پەی وەڵۍ ئیسلامی و هەڵای بەشێشا پارېزیێنۍ، ئەرۍ مەتاومۍ بواچمۍ هۆرامان زایېنگاو زوانی شېعری و کوردایەتین، شۊنە هەوارو تارېخوەکەیمانەو بە مانێوە ژیوگاو فرە هەستیارو ۋیریارا گەلەکەیمانە؟
هۆرامان یانەو ئا واچانە کە بە جوانتەرین شېوە ئاوازو یەکتاپەرەسی و پەسەڼیی سرووشتیش پەنە وچیان، زوانی هۆرامی زوانێن کە بەختەو مەنەیۆش هەنە جە گەشەکەرڎەی و دەسەڵات بەخشای بە خاوەنەکەیش بە بۍ مدرای، تاکو کاتێ زوانو ئېمە پېسە زوانو ڕامیاریی و زوانو فەلسەفەی و زوانو بازرگانی پی تەرزەو ئیسەیە تەماشە نەکریۍ، زوانی هۆرامی تەنیا زوانو شېعرۍ و ئەدەبی بېیەن، بەڵکوم زوانو ژیوایێ ڕیشەداری بۍ کە هەڵای زیڼەن.
هەر جە هەمەڎانۆ گېرەش تاکو مەیاوۊ کرماشان، لوڕستان، ئیلان، سنە، تاکو دەڤەرو موکریانی، چەولایچۆ جە هەڵەبجۆ تاکو مەیاوۊ سلېمانی و کەرکووک، تاکو چن دەیۍ وەڵۍ ئیسەی هەرچی شېعرۍ واچیێنۍگرڎ بە زوانی هۆرامی بیېنۍ، ئا مەڵبەندە پان و بەرینە کە حەشیمەتێ فرەش دلۍ وېشەنە گلېرکەرڎەبێ، جە ڕاسینە زوانو ئەدەبی و واچەیی هۆرامی بېیەن، کەچی وېشا هۆرامی زوانۍ نەبیېنۍ.
بە ڕاو من، ئانە چانەیۆ سەرچەمە گېرۊن کە زوانی ئایینی ئا جەماوەرەیە گۊران (هۆرامی) بییەن، چېگەنە شکەما نیەنە کە کورد خاوەنو ئایینو وېشانەی بېیەن، ئا ئایینەیچە سەماوی بېیەن، ئایینو کورڎی یەکتاپەرەسی بېیەن و سەرو بنەماو پەرسای خوڎای تاقانەی بېیەن، پېچەوانەو میللەتەکا تەرو ئا سەردەمەیە کە باوەڕشان بە فرە خوڎایی بېیەن، کورد تەنیا تاقە خوڎاش پەرەسان.
ئی کوردە هەرچن کەرۊن بە زوانێ یۊگېرتەی نمەیاوۊن، فرە زاراوەیی خەریکەن سەرەش چەنە شېونۊن، تاکو چن دەیێ چێوەڵی، لوڕ، لەک، جاف، سوران، هەمەوەند، کەلهوڕ، فەیلی، ...هتر، گرڎشان بە یەک زوان نویستەنشان، ئاڎیچ زوانی هۆرامی بییەن، هەرچی دلۍ مەژگیشانە بېیەن، پا زوانییە سەرو کاغەزیۆ تۊمارشان کەرڎەن، جە ڕاسینە بە زاراوەو وېشان واتەو واچشان کەرڎەن، بەڵام زوانی فەرهەنگیشان هۆرامی بېیەن، ئیسەیچ تاومۍ بواچمۍ کە سەڎان پەندۍ و مەتەڵۍ جە ناوچە جۊر بە جۊرەکانە چی سەرزەمینو کوردەوارینە، بە زوانی هۆرامینی.
ئەرۍ تۊ واچی کورد جە سەرەتاوە ئاوازەکەیچش هەر بە زوانی هۆرامی بییەبۊ؟
گەر پاسە نەبییەن، ئەی چی پەنەشان واتەن (گۊرانیی)؟، هۆرامی زوانی ستاندارد جە ویەردەنە، ئیساتۍ فرە زاراوەیی. بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی، نویستەی: هیدایەت گوڵپی، فاڕای پەی سەرو زوانی هۆرامی: ئەسعەد ڕەشید.[1]