بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی
ئاماڎەکەرڎەی و هۊرئەوەگېڵنای: #ئەسعەد ڕەشید#
بەشۍ هەشتا و چوارەمە
کاکڵەو ۋەزۍ خوراکێ بەسوودەن، فرەیچ لەزەتییەن، پېسە ۋەرچایی مەۋریۊن و پەی وەشکەرڎەی (گېتەمەژگا، کۊلېرە بە کاکڵا، بنەهارگا)ی بەکارمێ، هەم مەکەراش دلۍ چن ۋاردێۋە پېسە (یەکاوە سیاۋە= قوبڵی بە ترش، گیپۍ، کفتە شۊربێ، کۊبۍ، کۊلیچۍ).
زانستیانە سەلەمیان، چەربی کاکڵەو ۋەزۍ جە گرڎو چەربییەکا تەری خاستەرەن، چوونکوم ڕېژەو (کولیستروڵ)ی دلۍ ۋنېنە وەزنۊرە، ساڵانە بڕێ فرە کاکڵەو ۋەزۍ مەبریۊن پەی شارە گۆرەکا پەی ۋرەتەی.
هۆرامان بە ڕەنگینی سرووشتەکەیش، بە ئاو و هەوا سازگارەکەیش، بەهەشتێ سەرزەمینیەن، دلېشەنە دارو ۋەزۍ بەشێ دیارو ئا بەهەشتەینە، دارێ ڕەگ پتەوی چەقیان، باڵای بەرزو لق و پۊپی پەخشان، گەڵای سۆزکاڵی دڵبەر، یاگۍ داخېنە دمای جەنگە ۋېرانکەرەکاو گېرتەرەی دەگایەکا هۆرامانی، باخەکېچ بېنازێ کۆتۍ و دارۋەزەکېچ بۍ ساحیب، بەڵام شوکر پەی خوڎای، دمای مدرای جەنگی و خېزیاکەو ساڵەو (1991ز.)، فرەو دەگایەکانو هۆرامانی ئاوەڎاانۍ کریێوە، خاوەن باخەکۍ ساڵانە هەزارەها نەمامۍ تازېشا نیێ، ئانەیچ ئیشارەتێن پەی ئیرادێوە گۆرەی کە ئینا ناخو هۆرامییەکانە پەی ئاوەڎانی و پېڎاکەرڎەی سەرچەمەو ژیوای.
2-دارو تفۍ:
دارو تفۍ پانتایێ فرەش دلۍ باخەکانو هۆرامانینە داگیرکەرڎەن، بەرەکەیچش هەر پەنەش ماچان (تفی)، تەمەنش فرەن، ۋەرگەو نەوەشییەکا و حەشەرە زەرەربەخشەکا مەگېرۊن، تەنیا مەگەر حەشەرەو (چاڵهۊرکەنەی = الحفارات) پېسە بەڵا و ئافاتێ زەرەرشان ۋەنە مڎۊن، ئڼا ۋەرگەو سەردا و گەرما و تەژنەی گېران، دمای دارو ۋەزۍ ئېژایێ ئابووری فرەش هەن. دارو تفۍ جە ڕاو (تۊم)یۆ سۆزە بۊن، سەرەتاو ڕسایش پەنەش ماچان (تفڵۍ)، گەر یاگۍ وېشانە مەناوە زڕۍ بەرمشان، مەجبوور فاڕاشاوە پەی یاگێ تەریی و بە جۊرە تفێ خاسۍ پېوەڼشان کەران، کاتێ باڵاکەران لق و پۊپشان پەخشان کەرانو سەی وەشکەران، ڕەگەکېچشان ۋەزارە قووڵایی زەمینی و ۋەڵێ باوە، نیشتەرەی و ۋتەی چېرو سەیەو دار تفېنە پەی تەندرووسی و لەش سووکی خاسەن. دارو تفۍ پایېزېنە گەڵاش ڕېزۊو زمسانېچەنە متە بۊن، سەرەتاو وەهارینە مەژیوۊۋەو گەڵێ ناسکۍ بەرکەرۊن، کە خاستەرین ئالیکەن پەی (بزڵە و ۋەرەی ئەرەبەسیای)، دمایی ۋەرە ۋەرە گەڵێکېش قایېمۍ بان.
بەرهەموو دارو تفۍ جە هۆرامان چن جۊرېن (تفە تارانیۍ، تفە کۊمەدەرەیۍ، تفە خاڵودیۍ یام تفە خاڵڵۍ، بېپېشۍ، تفە قادریۍ، سوورە تفی). چی ساڵا دماینیچەنە جورێ تەر وەڵێ بییێ پەنەشان واچېنۍ (تفە کوولەکۍ)، هەرچن دڼەکېشا گۆرۍ بېنۍ، بەڵام بۍ شیلۍ و بۍ لەزەتۍ بېنۍ، بەرو دارو تفۍ سەرەتا سۆزەن، هۆرامییەکۍ پەنەش ماچان (کۊڵنجە)، کاتێ بە تەمامی مەیاوۊن، ئیتر شیرین بۊن (تفە تەڕۍ)، کە ۋاردێوە بەلەزەتەن، بە کەرڎەو شۊکنایۆ لقەکاش، تفەکۍ ڕېزارە زەمین، فرەو جاری چېرو لقە شۊکیاکێنە (گڵېمە، مازڵۊخە، مشکییە، نایلۊن) مەیاوارەو تفەکا گلېرۍ مەکەراۋە.
ساڵانە وەرزو وەهارینە خاوەن باخەکۍ بنەو دار تفەکا پاککەراوە، گژوگیۋاوەکەی بەرکېشان یام درووناش، ئینجا بە گەلکاری و بە بەکارئاوەردەی (گزی بارەکڵە)ی بنەو تفەکا گزی مڎانو پاکشان مەکەراۋە، یەکەم بەرو تفا کەم شیرېنېنۍ و پەنەشان ماچا (کڵوش)، کاتێ ۋشکۍ باۋە ڕەنگەشا سیاوەنە، وەرزو زمسانینە تېکەڵشان چەنی ئالیکی پەی ئاژەڵی و بەرزە ۋڵاخی کەران، کە خۊراکی بەسوودەن، دمای ئانەی بەری یەکەم تەمامیۊ، ئیتر بەری دوەمەنە تامو تفەکا شیرینەن، کاتێ وشکۍ باوە ڕەنگەشان مەیلەو زەردەنە.
دمای خاس یاوای تفەکا، تەکناشاو بە (گەلو تفۆ چنیەی) کۊشان مەکەراوە، پەی ۋشکۆکەرڎەیشان بەراشان پەی دلۍ (ساناڵۍ) دلۍ باخەکانە، ڕوۋانە دوۍ یام یەرۍ جار دەسېشا ۋزانەو ئی دیمو ئۆ دیمشان کەران، دمای ۋشک بییەیۆ کەراشان دلۍ گونیاو بەراشاوە پەی دەگێ.
بەعزێ جە خاوەن باخەکا بە هەر مەڵامەتێ بۊن، وېشان تەواناو چنیەیۆ تفەکاشان نېیەنە، بە ئیجار مڎاشان بە خەڵکی تەری بە (سەیەکۆ چنیەی= سێ یەک). بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی، نویستەی: هیدایەت گوڵپی، فاڕای پەی سەرو زوانی هۆرامی: ئەسعەد ڕەشید.[1]