لە زمانی خۆیەوە:
لە ساڵی 1299ی هەتاویدا لە ئاوایی گۆل دەوروبەری شاری #بۆکان# کەوتمە کۆشی دایک دونیاوە. بە دەنگی ئنگا!ئنگا مامان لە ئامێزی گرتم وچاوی سڕیم ونێوکی بڕیم. ئەم جارە بە پەڕۆوپاڵ دەست ولاق ولەش وئەندامی شەتەک دام. وەک زەڕنەقوتە لە نێو هێلانەی سیپاڵدا نوقمی کردم. حەوتوویەک مەلۆتکە بووم وسەری حەوتە بە فەرمانی باوکم(خودالێ خۆشبوو میرزا مەحمودی ئەفخەمەی) کە مونشی و کاربەدەستی سەردارانی بۆکان بوو ناویان نام ئیبراهیم و ئەم جار لە گرتووخانەی سیپاڵ وتیتاڵە شڕەوە خستیانمە نێو گۆڕی دارینی لانکەوە. بەدەسرازەوە و سەرسینگە هەمیسان دەست ولاقم وەکوو دیلی تاوانبار بەستراو بە دەنگ وئاهەنگی دڵنەوازی لایەلایەی دایک خرپ دەکرامە خەو. زۆرباش لێدەنووستم چونکە ئەم ئاهەنگە دڵبزوینە موسیقای گیان بوو لە قووڵایی و سەرچاوەی دڵی پڕلە بەزەیی دایکی میهرەبان وشەو نەنووستوو دەهاتە گوێمەوە.هێندیکی پێ چوو هەتا لە (خڕکانە، کۆخە ڕەشە، مەڵاشوو کەوتن، سوورێژە، مێکوتە، دریلە، هاوڵە یا خوریلکە) ڕزگاریم هات. بەڕاستی ئەمانە مڵۆزمی ساغێتی کۆرپە ساواکانن. لە چەنگی مڵۆزمی دیکەش وەکوو پەلاماردانی(ئاڵ،شەوە، مۆتە) خەلاس بووم کە ئەمانە بە قەولی مامانە قەدیمی یەکان مڵۆزمی منداڵ و ئافرەتی زەیستانن.لە ئامێز وباوەشیان دەگرتم وهەڵیان دەکوشیم.کۆچکەیان لە سەر دەکردم، بەروانکەیان لە بەرکردم بە میهرەبانی یەوە دەیان دواندم هەتاکوو بزەم بێتێ. گاگۆڵکەیان فێرکردم و ئەم چەل بۆ ئەوەی پێ ڕەوکە بم ڕەوڕەوەیان دا دەستم تا وێروێرکە و پێرۆکەبم بەهۆی ڕەوڕەوەی دارینمەوە لە داهاتوودا بتوانم لە گەڵ ڕەوڕەوەی ژیاندا، بڕۆمە بەرەوە.بەڵێ بەم جورە پێم لە ناو جەغزی ساوایەتی ترازاند. فێرە قسە بووم و دەرو ژوورم دەکرد گەیشتمە تەمەنی حەوت ساڵان بە ڕۆژدا لە گەڵ منداڵان خەریکی یاری و قومار وگەمەی ئەو سەردەمە دەبووم کە ئەوانە بوون: (بازەڵێن، جگێن، خازەڵێن، جەغزێن، مێشێن، قاپێن،زاپێن،هەلوکێن، مەزرەق داکوتان، پێلاقە خولاندنەوە،گوێ پچڕوکێن، کەوشێن، ئاش ئاشۆکە، تۆپێن، سیی باز، یەکانە، قەرێ قەرێ، کەڵەکەبڕێ، گورزێن، کەمەند، بەسەرێن) ئەم جار نایانمە بەر خوێندن وچوومە قوتابخانەی ناوەندی. ئەلف وبێتکەیان لە ڕووپەڕەیەکدا بۆ نووسیبوومەوە. لە دوایی دەستم کرد بە حێنجە و جوزوی عمە گەیشتمە مریشکە ڕەشە(سورە ازاجاانەکان تواباو) هاوڕێ وهاودرسەکانم هەروەکوو باو بوو گوێچەیان کێشام و گوتیان: (توابا مریشکە ڕەشە کەبابە بۆ ماموستا سەوابە)مریشکێکی وەک قاژووی ڕەش بە قیڕەقیڕ بە قرانێکی ئەو زەمانە کڕابوو بۆ کەبابی جەنابی ماموستا…یا خوا ببێ بە نوشی گیانی و ببێتە بەزی نێوشانی. سەرتان نەیەشێنم جوزوی عمە قوتارکرا و دوای ئەو لە خزمەت باوک و براکانم کتێبە وردیلانەکانی ئەو کاتەم خوێندن. دەستم دا قەڵەم کە فێری نووسین ببم باوک و براکانم خەتیان زۆر خۆش بوو کە شۆرەتی خەت خۆشیان هەبوو. سەرمەشقیان بۆ دادەدام کە لە بەریان بنووسمەوە بەڵام هەرچیم دەنووسییەوە هەمووی خوار و خێچ وناحەز بوو دەتگوت دەزووی ئاڵۆزە و لە خۆریشدا وەکوو گۆچانی مەشهوری مام سەفەر وابوو! هەر کاتێک خەتی منداڵیم دەکەوێتەوە بەر چاو بە خۆم نیە پێکەنین دەمگرێ. تەمەنم بوو بە دەساڵان، بڕێک خەت وسەوادم باشتر ببوو، لە نێو ئاوایەکەمان(هۆرتەکەند) پێیان دەگوتم کاک میرزا! هەرکەس میداد یا قەڵەمێکی بە خۆیدا بکردایە پێیان دەگوت کاک میرزا. ئەمنیش زۆرم پێخۆش بوو کەوایان پێدەگوتم. دەتگوت حەوت مێشم لە کونێکدا دۆزیوەتەوە کە ئەمنیش بۆ دەرکەوتنی میرزایەتیم قەڵەمێکی جوانم لە بەرۆکم دابوو. لەم سەردەمەدا زۆرمان میوانی گەورە دەهات و پیاوی بە ناوبانگ ڕووی تێدەکردین چونکە باوک وبراکانم هەموویان زانا وخاوەن قەڵەم بوون. زۆربەی شەوەکان لە خزمەتیاندا دادەنیشتم وهەرکاتێک میوانێک باسی پیاوەگەورەکانی خۆمانی دەکرد و لە شوێنەواری زانایان و ئازایەتی نەبەزەکان و هونەرو ئەدەب وخووخدەی جوانی ڕابردوانی گەلی بەرێزی کوردیان دەکۆڵێەوە زۆرم پێ خۆش بوو هەموو گیانم دەبووە گوێ بۆ بیستن. لێیان زیت دەبوومەوە و باسەکانیشم بە گوێی دڵ دەبیست. بەڵام بەداخەوە چم بۆ نەدەکرا. ئاخر بەو قەڵەمە شڕەم کە هەر بە حاڵە حاڵ سیایی گۆشتی پێ دەگیرا وبراکانم تیتاڵیان پێدەکردم چم بنووسیبایەتەوە؟ خۆ ئەم جاریش لە باسی مێژوویی ئەدەبدا تڵپاتی تەڕم تێدا نەبوو هەر کاک میرزای ئاوایی یەکەم بووم و بەس. ڕۆژگار وەک خەڕەکی تاو دراو و هەڵسووڕا و چەرخ خولی دا. ئەو ئۆگری و تینویەتی یە هەر لە دڵمدا مابوو. بەڵام بەداخەوە هەلێکم بۆ هەڵنەکەوت، چەوسانەوەی زەمانە دەرفەتی پێ نەدام هەتاوەکوو کاتی پیری و بێ هێزی لە بەر ئەوە کەکەند و کۆسپ و قۆرتی نالەباری ڕۆژگاری ناسازگار ئەوەندەی تەنگ و چەڵەمە و کەندو کڵۆ لە سەر ڕێگەی ژیان دانام و زەخت و سەختیم چێشت کە بەرگری سەرکەوتنی لێدەکردم. وەک شەوەزەنگ دەلاقەی تیشک و ڕووناکی پێگەیشتن بەم ئاواتەی لێ گرتبووم بەڵام بە یارمەتی خوا بەسەرهاتی تاڵ تاڵ نەبوو بە سەر وەدی هاتنی ئەوین وئۆگری زۆرمدا. ئەگەرچی ئاواتم لەو ماوەدا کرچ وکاڵ بوو خواشوکر ئەزموون و تەجروبەم پتر و قاڵتربوو. عیشق و ئەوینی خزمەت بە ئەدەب و پاراستنی فەرهەنگی گەلەکەم هانی دام ورەی پێدام کە بە پیریش لە گۆڕێدا بێ هەر حەلە و ئەم خزمەتە هەر بە کەڵکە و هیوام وایە بە لە بەرچاوگرتنی کەم وکوڕی و لە دەستدانەبوونی شوێنەوارەکان وشتی وا کەڵکی ڕاستەقینە و پەسەندکراوی زۆرتر لێ وەرگیرێ چاو لە کەم وکووڕی بپۆشن هەتاکوو هەل ومەرجێکی وا کە بەڵگە و شوێنەواری بەنرخ و باشتر وەدەست کەوێ و بە شانازی یەوە ئەوسا پێشکەش بکرێ. ئێستا وا باشە لەو نووسراوانەی کە بۆ چاپ و پێشکەشکردن ئامادە کراون ناو بەرین. گرینگترینی ئەونووسراوانە کتێبی (فەرهەنگ و ئەدەبی موکریانە کە لە مێژوو، جوغرافیا، ئەدەب و هونەری ناوچەی موکریان(مەهاباد، بۆکان، شنۆ، سەردەشت) و شوێنەواری زانایان و هونەرمەندانی شاری و عەشیرەتەکانی فەیزوڵڵابەگی، دێیوکری و هونەری جوانی لاوانی هونەرمەندی ئەو شارانە و لە شوێنەواری کۆنی مێژوویی ومێژینەی قەڵاکان و شێوە و ئاسەواری بەرزو دڵبزوێنی هونەران دەدوێ. مێژووی پڕ لە شانازی سەردارانی موکری(عەزیزخانی سەردار سەرۆکی هێزی ئێران لە زەمانی ناسرەدین شا) و سێ سەرداری دیکەی موکریان کە هەموویان حاکم و فەرمانڕەوای ناوچەی سابڵاغ و دەوروبەر بوون لەو نووسراوەدا جێ کراوەتەوە. جێگەی سەرنج ڕاکێشانە کە ئەم کتێبە لە 13 کتێب پێک هاتووە و هەموویان هاوڕێ لە گەڵ وێنەدایە و زۆر خەت و نەققاشی و شوێنەواری مێژوویی تێدایە کە زۆر کەس نەی دیوە. ناوی کتێبەکان کە لە 13 بەشدایە بەم جۆرەن:
1- مێژووی ئەدەبی مەهاباد
2- مێژووی ئەدەبی بۆکان
3- مێژووی ئەدەبی سەردەشت
4- مێژووی ئەدەبی شنۆ
5- سەردارانی موکریان
6- عەشیرەتی فەیزوڵڵابەگی
7- عەشیرەتی دێیوکری
8- ماموستایان و زانایان ونووسەران و هونەران
9- بنەماڵەی ئەفخەمی
10- هونەرانی تازەپێگەیشتوو
11- ئەدەبی کوردی
12- تێکەڵی بەشی بانە و خانێ
13- بەڵگەو وێنە وخەت وقەباڵەی کۆن و قەدیمی
هەروەها ئەم کتێبانەی خوارەوە ئامادەی چاپ کراون کە هەمووی بە وێنەی تایبەتی وبەڵگەی مێژوویییەوە پێشکەش دەکرێن.
1- هێرشی سمایل ئاغای سمکۆ بۆ سابلاغ.
2- شۆرشی مەلا خەلیل لە سەر کڵاو(شەپکە).
3- بنەڕەتی مەتەڵی کوردی.
4- ئەوە چیە بە هونراوەی کوردی.
5- فولکلۆر یاساوشوێن ودابی موکریان.
6- شەرعیاتی(نزووم)بە زمانی کوردی.
7- قسەی خۆشی وڵاتی خۆمان بۆ بزەی لێو.
ئەو دووکتێبەشم هەتا ئێستا چاپ و بڵاو کراونەتەوە:
1- دەمەتەقەی سۆفێ ونێری.
2- دیاری نوێ.