بەپێی ئاماری وەزارەتی کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاو، لە 10 ساڵی ڕابردوودا بەهۆی ئاگرکەوتنەوە، ملیۆنێک و 30 هەزار و 873 دۆنم دارستان و پاوان لە هەرێمی کوردستان سووتاون، زیاتر لە 50%ی ئەو ڕووبەرە سووتاوەش لە سنووری پارێزگای #سلێمانی# بووە.
بەپێی داتاکان زۆرترین ڕووبەری سووتاو لە ساڵانی 2010 و 2015 و 2016 تۆمارکراوە، بە جۆرێک لە ساڵی 2010دا زیاترلە 184 هەزار دۆنم، لە ساڵی 2015دا زیاتر لە 314 هەزار دۆنم و ساڵی 2016 زیاتر لە 165 هەزار دۆنم دارستان و پاوان سووتاوە.
هەرچەندە لە دوو ساڵی ڕابردوودا سووتانی دارستان و پاوان، بە بەراورد بە ساڵانی پێشتر کەمێک کەمتربووەتەوە، بەڵام هێشتا ڕووبەری سووتانی ساڵانەی دارستانەکان بە هەزاران دۆنمە، بە جۆرێک لە ساڵی ڕابردوو 36 هەزار و 478 دۆنم دارستان و پاوان سووتاون: (15 هەزار و 583 دۆنم دارستانی سروشتی و 1.013 دۆنم دارستانی دەستکرد)، ئەوەی دیکەش پاوان بووە.
زۆرترین ئەو دارانەی ساڵی ڕابردوو سووتاون بریتیبوونە لە دارمازوو، بەڕوو، قەزوان، #سنە#وبەر، کالیپتۆس و گێوژ.
حوسێن حەمەکەریم، گوتەبێژ و بەڕێوەبەری گشتیی باخداری و دارستان و پاوان لە وەزارەتی کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاو بە (تۆڕی میدیایی ڕووداو)ی گوت: هەرێمی کوردستان هاوینێکی وشک و درێژ و گەرمی هەیە کە ڕاددەی شێ تێیدا زۆر دادەبەزێت، بەم هۆیەشەوە زۆرترین ئاگرکەوتنەوە لەم وەرزەدا ڕوودەدات.
پێشتر دارستانەکان لەلایەن وەزارەتی کشتوکاڵ پاکدەکرانەوە و ئاگربڕیان بۆ دروستدەکرا، بەڵام لەم ساڵانەی دواییدا بەهۆی قەیرانی داراییەوە، حکومەت وەک پێویست نەیتوانیوە بودجە بۆ هەڵمەتی پاککردنەوە و دروستکردنی ئاگربڕ بۆ دارستان و پاوانەکان دابین بکات، بۆیە بەهۆی ئاگرکەوتنەوەکان لە چەند ساڵی ڕابردوودا ڕووبەرێکی زۆر لە دارستانی دەستکرد و سروشتی سووتاون.
حوسێن حەمەکەریم، دەڵێت: ئەمساڵ بەهۆی کۆرۆنا و قەدەخەی هاتووچۆ و دابیننەکردنی بودجە نەمانتوانیوە لەکاتی خۆی هەڵمەتی پاککردنەوە و هەڵپاچین و دروستکردنی ئاگربڕ لەناو دارستانەکان ئەنجام بدەین، بۆیە گژوگیا و پووشێکی زۆر لەنێو دارستانەکاندا هەیە، لەوانەیە لە ئەنجامی هەر ئاگرکەوتنەوەیەک، بە سەدان دۆنم لە دارستانەکان بسووتێن.
لە سنووری پارێزگای #هەڵەبجە# چیای شەمێران کە هاوسنوورە لەگەڵ ڕۆژهەڵاتی کوردستان، مەترسی سووتانی لەسەرە، لە پارێزگای #هەولێر# چیای سەفین، لە پارێزگای دهۆک چیای زاوا، لە پارێزگای سلێمانیش چیای گۆیژە و ئەزمەر مەترسیی ئاگرکەوتنەوەیان لەسەرە.
حوسێن حەمەکەریم، دەڵێت: هەر بودجەیەکمان بۆ دابینبکرێت، کار بۆ پاککردنەوە و دروستکردنی ئاگربڕ لەو چیایانە دەکەین، چونکە گەشتیارێکی زۆر بۆیان دەچن.
رۆژی #05-06-2020# ئاگر لە دارستانی دەستکردی دڵۆپە بەربوو، بەوهۆیەوە بە هەزاران داری دارستانەکە سووتان. حوسێن حەمەکەریم دەڵێت: ئەگەر پێشوەختە دارستانەکە پاککرابایەوە و ئاگربڕی بۆ دروستکرابا، بێگومان زیانی سووتانی دارستانەکە زۆر کەمتر دەبوو.
هۆکارەکانی ئاگرکەوتنەوە زۆرن، بەڵام بەپێی لێکۆڵینەوەکان دەرکەوتووە بەشی زۆری ئاگرکەوتنەوەکان بەهۆی کەمتەرخەمی، دەستی ئەنقەست، پاشماوەی ئاگری شوان و گەشتیاران و تۆپبارانەکانی ئێران و بۆردوومانی فرۆکە جەنگییەکانی تورکیا ڕوودەدەن.
دڵدار عەبدوڵڵا مەلازادە، بەڕێوەبەری دارستان لە وەزارەتی کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاو، دەڵێت: بەهۆی قەیرانی دارایی لە ساڵی 2014 وە وەک پێویست بودجەمان بۆ دابین نەکراوە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا لە ڕێگەی ئەو بودجە کەمەی کە ساڵانە دابینکراوە و بەهاوکاری ڕێکخراوی GIZ ی ئەڵمانی و ئیدارەی پارێزگاکان توانیوومانە هەندێ کاری وەک ئاگربڕ و هەڵپاچین و کیڵانی ژێر دارەکان و دروێنەی گژوگیا بکەین، ئەمەش زیانی ئاگرکەوتنەکانی کەمترکردووەتەوە، بەڵام ئەمساڵ بەهۆی نەبوونی بودجەوە تائێستا هیچمان نەکردووە، بۆیە سەرجەم دارستانەکان مەترسیی ئاگرکەوتنەوەیان لەسەرە.
قەدەخەی هاتووچۆ کە بەهۆی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆناوە بووە، بە خێر بۆ دارستان و پاوانەکانی هەرێمی کوردستان شکاوەتەوە. دڵدار عەبدوڵڵا دەڵێت: ئەمساڵ بەهۆی قەدەخەی هاتووچۆوە هاووڵاتییان کەمتر بۆ سەیران چوونەتە نێو دارستانەکان، بۆیە بەهاری ئەمسال بە بەراورد بە بەهاری ساڵانی ڕابردوو زیانی ئاگرکەوتنەوەکان زۆر نەبوون، بەڵام بەهۆی بوونی گژوگیایەکی زۆر لەناو دارستانەکان و ئەنجامنەدانی ئاگربڕ دڵنیاین لەهەر ئاگرکەوتنەوەیەک زیانێکی زۆر زیاتر لە ساڵانی ڕابردوو بەر دارستانەکان دەکەوێت و کارەساتێکی ژینگەیی ڕوودەدات.
بەپێی یاسای ژمارە 10ی ساڵی 2012 یاسای دارستان، هەروەها ڕێنمایی ژمارە 8ی ساڵی 2013، سزای دارایی و بەندکردن بەسەر ئەو کەسانە دەسەپێندرێت کە دەبنە هۆی ئاگرکەوتنەوە و سووتانی دارستان و پاوان.
بۆ نموونە لە ساڵی 2018 لە کۆی 166 دۆسیەی سووتانی دارستان و پاوان تەنیا 40 دۆسیە لە دادگاکان یەکلایی کراونەتەوە، لەو 40 دۆسیەیەدا، تەنیا 5 ملیۆن و 130 هەزار دینار لە سەرپێچیکاران وەرگیراوە.
دڵدار عەبدوڵڵا، دەڵێت: کێشەی سەرەکی ئێمە ئەوەیە زۆربەی هۆکاری ئاگرکەوتنەوەکان نادیارن، چونکە پاشماوەی هۆکاری ئاگرکەوتنەوەکە لەناوچووە یان بکەری ئاگرەکە لە شوێنەکە نەماوە، بۆیە سزا داراییەکان وەک پێویست نین.
دڵدار عەبدوڵڵا پێیوایە سزای دارایی سەرپێچیکاران هەرگیز زیانی سووتانی دارستانەکان قەرەبوو ناکاتەوە، چونکە بەهۆی ئاگرکەوتنەوە جاری وا هەبووە دارێک سووتاوە کە تەمەنی 100 ساڵ بووە، یان ڕووبەرێک لە دارستانێکی دەستکرد سووتاوە کە بە پارەیەکی زۆر و ماندووبوونی دەیانساڵ بەرهەم هاتووە، ئەمە جگە لەو زیانە ژینگەییانەی بە ئاو و خاکی ناوچەکە دەگات.
لە ئەنجامی چەند ئاگرگەوتنەوەیەک ئەمساڵ لە دارستانەکانی کۆیە، خانزاد، خەبات، چیای سەفین، کەسنەزان لە سنووری پارێزگای هەولێر تا ئێستا زیاتر لە 478 دۆنم دارستان و پاوان سووتاون.
عەبدولغەفور تاهیر ڕەشید، بەڕێوەبەری دارستان و پاوانی هەولێر، دەڵێت: پێشتر لە ڕێگەی ئەو بودجە کەمەی بۆمان دابیندەکرا لە مانگی ئادارەوە ئاگربڕمان بۆ دارستانەکانی خەبات، #دیبەگە#، بێستانە، بنەسڵاوە، کەسنەزان، خانزاد، بەستۆڕە، پیرمام، کۆڕێ و سەفین دروست دەکرد، بەڵام ئەمساڵ بەهۆی نەبوونی بودجەوە تائێستا نەمانتوانیوە ئەو کارە بکەین.
ئەمساڵ گەشتیاران بەهۆی قەدەخەی هاتووچۆوە کەمتر چوونە دەرەوە، بەمەش گژوگیایەکی زۆر لە نێو دارستانەکان ڕووا، کە ئێستا بووەتە پووش و پەڵاش.
عەبدولغەفور تاهیر دەڵێت: بەهۆی زۆر بوونی گژوگیا لە دارستانی کەسنەزان، لە ماوەی دوو هەفتەدا حەوت جار ئاگر لە دارستانەکە بەربوو، زیاتر لە 90 دۆنم دارستان و 310 دۆنم پاوان سووتا.
بۆ ڕێگری لە سووتانی دارستانەکانی هەولێر، ماوەیەک لەمەوبەر بەڕێوەبەرایەتی دارستان و پاوانی هەولێر نووسراوێکی ئاراستەی پارێزگاری هەولێر کرد، داوای دابینکردنی 24 ملیۆن دیناری کرد، بەڵام عەبدولغەفور تاهیر دەڵێت تەنیا 6 ملیۆن و 200 هەزار دیناریان بۆ تەرخانکرا، کە بە بڕوای ئەو پارەیەکی زۆر کەمە.
لە سنووری پارێزگای سلێمانی زیاتر لە سێ ملیۆن دۆنم پاوان، نزیکەی 570 هەزار و 496 دۆنم دارستانی سروشتی و 15هەزار و 980 دۆنم دارستانی دەستکرد هەن.
بەپێی داتاکان لە 10 ساڵی ڕابردوودا، زیاتر لە 518 هەزار دۆنم دارستان و ڕەز و باخ و پاوان لە سنووری پارێزگای سلێمانی سووتاوە، کە دەکاتە نزیکەی 50%ی کۆی ڕووبەری سووتاو لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان.
عەبدوڵڵا ئەحمەد عەزیز، بەڕێوەبەری دارستان و پاوانی سلێمانی، گوتی: بەهۆی نەبوونی بودجە کەمتر لە 10%ی ساڵی ڕابردوو کاری پاککردنەوە وهەڵپاچین و ئاگربڕمان بۆ دارستانەکان کردووە، ئەم کارانەش بە ماندووبوونی کرێکار و کارمەندانی خۆمان کراوە، چونکە هیچ بودجەیەکمان بۆ تەرخان نەکراوە.
عەبدوڵڵا ئەحمەد دەڵێت بەهۆی پاکنەکردنەوە و دروستنەکردنی ئاگربڕ مەترسیی سووتان لەسەر لە هەموو دارستانەکانی سنووری پارێزگای سلێمانی هەیە، بەهۆی سەردانی گەشتیارانیش زیاتر ترسییان لە سووتانی گۆیژە و ئەزمەر و دەباشان هەیە کە ڕووبەریان نزیکەی 4 هەزار دۆنمە. هەروەها دارستانی وەیس و تاسلوجە مەترسیی سووتانیان لەسەرە کە بە هەردووکیان نزیکەی 1,300 دۆنم دەبن.[1]