من مەلالەم
#شەماڵ بارەوانی#
من (مەلالەم) ناونیشانی ئەو کتێبەیە کە لەلایان ژنە ڕۆژنامەنووسی بەریتانی (کریستینا لامپ) بەهاوکاری مەلالایوسفزای نووسراوەو لەپێشەکیەک و خاتمە و لە پێنج بەش پێک دێت، لەژێر ناوەکانی:پێش تاڵیبان، هەرێمی مەرگ، سێ کچ و سێ فیشەک، لەنێوان ژیان و مردن، ژیانێکی تر. ئەو کتێبە ناوازەیە، بەپێی ڕۆژنامەی (نیویۆرک تایمز) کۆپیە ئینگلیزیەکەی لەکاتی دەرچونیدا ژمارە پێوانە دەشکێنێت و پڕفرۆشترین تۆمار دەکات.
من مەلالەم
باس لەچیرۆکی تراژیدیای ژیانی مەلالە و هەزاران کچ و ژی تری هەرێمی سوات کە ناوچەیەکی شاخاوی و هاوسنووری ئەفگانستانە و مەملەکەتی قەبیلەی پەشتونەکانە) لە پاکستان و ژیانی دۆزەخیانەی دانیشتوانی ئەو وڵاتە دەکات، لەژێر هەیمەنە و هەژموونی بیری ڕەگەزپەرستی پیاو سالارانە و ئیسلامگەرایانە و خێڵگەرایانەی بزووتنەوەی (تاڵیبان)ی توندئاژۆو فەندەمێنتالیست، باس لە ڕووداوی تەقەکردن و هەوڵی کوشتنی مەلالا و هاوڕێکانی دەکات، لەناوەڕاستی ڕۆژی سێشەممە، 9ی ئۆکتۆبەری ساڵی2012، لەلایان چەکدارێکی چەتەی بزووتنەوەی تاڵیبانەوە، لەڕێگەی قوتابخانە دەستڕێژی گوللە لەمەلالا دەکرێت و دوو گولە بەر شادیە و کایناتی هاوڕێی و دانەیەکیش بەر سەری مەلالا دەکەوێت، وەلێ ئەوان نامرن و پەرچو ئاسا لێی دەردەچن و گوللەی تاریکپەرستەکان خەجاڵەت و بێ ئاکام و بێ ئەنجام دەبێت.
من مەلالەم
باس لەدۆزەخی ژیان دەکات لەسایەی حوکمی بزووتنەوەی تاڵیبان، بزووتنەوەیەکی کۆنەخواز و سەرلێشێواو، بزووتنەوەیەک دژی ئەدەب، هونەر، مۆسیقا، شانۆ، سینەما، فەلسەفە و هەموو جوانیەکی ژیان، بزووتەوەیەک دەیەوێت شەمەندەفەری ژیان هەزاران ساڵ بگەڕێنێتەوە دواوە، کچەکان لەخوێندن بێ بەشکات، درەختی ئازادی ببڕێتەوە، مافەکانی ژن لەسێدارە بدات، هۆڤانەترین شێوە بەپاساوی شەرەف و بەرگریکردن لەدۆگما داخراو و نامرۆڤانەکەی خۆیان، مرۆڤ بەردباران بکەن، خەڵک بەزۆر ناچاری یەک جۆر لەپۆشینی جل و بەرگ و سەپاندنی یەک بیروباوەڕ و ئایین و مەزهەب و شێوازی دیاریکراوی بەزۆر سەپێندراوی ژیان بکەن، هەموو ئایین و دەنگ و ڕەنگەکانی تر، هەموو جیاوازی و شێوازەکانی تر، بسڕنەوە و ژیان لەبۆتەی ئایدیۆلۆژیایەکی فاشیانە و پاتریارکیانە و ئیسلامگەرایانەی خۆیان لەقاڵب بدەن و کەسایەتی ژن تیرۆر بکەن و مرۆڤ بوونی مرۆڤەکان دەست بەسەر دابگرن و پەیکەری بوداکان بتەقێننەوە و ژن لەناو تەڵبەندی چوار دیواری ماڵەوەدا زیندانی بکەن و ڕیگەی کارکردن و هاتنەدەرەوە و بەژداری کردنی بنیانتانی شارستانیەت و ئاوەدانکردنی ژیان و جوانترکردنی بوونیان لێ بگرن و ئەرک و ڕۆڵیان تەنها لەخزمەت کردنی پیاو و وەچەخستنەوە و بەخێوکردنی منداڵ و سێکس و بەکەنیزە کردن کورتکەنەوە!
تاڵیبان ئەو بزووتنەوەیەی بەئەندێشە لەسەدەکانی ناوەڕاست و لەدەرەوەی مێژوون و ژیان لەژێر هەیمەنەی دەوڵەتە تیوکراتەکەیان، ئەوپەڕی پاشەکشێ دەکات و ئەقڵانیەت و مەدەنیەت بارگەیان تێکدەنێن و لەو دەوڵەتە دینیەی تاڵیبان باردەکەن و ون دەبن، ئیتر ئیرهاب و توندوتیژی و ناسەقامگیری و خوڕافە دەست بەسەر دۆخەکە دادەگرن و وڵات دەبێت بە گۆڕەپانی ڕەجم کردن و گوللەبارانکردن و ژن کوشتن و بێ سەرو شنوێنکردنی مرۆڤەکان و پاکستان دەبێت بەجەهلستان.
من مەلالەم
چیرۆکی ژیانی ئەو کچەیە کە ڕووبەڕووی تیرۆر وەستایەوە و گوللەی تاریک بینان نەیتوانی مێشکێت پپرژێنێت و پەردەی ڕۆحی ببڕێت، گوللەیەک کردی بە ئەستێرەیەکی جیهانی و ئایکۆنی ئازادی و سمبولی فێمێنیزم بوون و وەرگری خەڵاتی نۆبل.
ئەو کچەی لە جوگرافیایەکی دوورە دەست و شوێنێکی نادیار و دێیەکی بچوکی دابڕاو لەدنیا و لەکەسێکی نەناسراو لەپەراوێزی بێ نازی و فەرامۆشییەوە، بوو بە جێگەی گرنگی و سەرنجی هەموان و توانی ببێتە ناوێکی جیهانی و ناوی ببێتەمانشێتی هەواڵە جیهانیەکان و بکەوێتە سەر ڕووپەڕی ڕۆژنامە و گۆڤار و ماڵپەڕەکان لەسەرتاسەری جیهانیان و بگات بە کۆشکی نەتەوەیەکگرتووەکان و شارە شارستانیەتەکانی نیویۆرک لە ئەمریکا و بێرمنگهام لەئینگلتەرا.
ئەو کچەی نەمرد، تابژیت و بە ئیسلامگەراکان بڵێت ئەوەتا من لێرەم دەتانەوێ بۆ کوێم بۆ نێرن، بۆ دۆزەخ؟ خۆمن پێشووتر دۆزەخم بەچاوەکانی خۆم بینیوە و ئەزمونکردووە، دۆزەخێک کە ئێوەی فەندمێنتالیست و تیرۆرست بۆ گەلی پاکستانتان خوڵقاندبوو و ڕۆژانە و هەموو سات و چرکەیەک، ژیان و گیان و ئازادی و کەرامەت و بوونی هەموو خەڵکتان بەئاگرەکەی دەسوتاند. ئاگری توندڕەوی و جەهالەت، ئاگری تیرۆر و ڕادیکاڵیەتی ئیسلامگەراییەکەتان، ئاگری خوڕافە و دواکەوتوویی و نەزانیتان.
ئەو کچە بوێرەی نە هەڕەشە و نە چەقۆ و نە توندوتیژی و نەگوللە و کارە بەربەریەکانی سەربازانی ڕێگەی تاریکی (بزووتنەوەی تاڵیبان) نەیانترساند و پاشەکشەیان پێی نەکرد و وەک پاڵەوانێکی بێ وێنە و قارەمانێکی ئەفسانەیی، لەڕووی ئیسلامگەراکان وەستایەوە و پێی گوتن، هەرگیز ڕەوڕەوەی شارستانیەت و شەمەندەفەری پێشکەوتن ناوەستێت و ژیان ناگەڕێتەوە بۆ دواوە.
ئێوە دەبێت چیتر بوەستن، و، وەستان لەکارەقێزەونەکانتان، لەڕێگری کردن لەخوێندنی کچ، لەهەڵگەڕانەوە لەمێژوو، لەدژایەتی کردنی جەوهەری ژیان و پڕەنسیپەکانی مرۆڤ بوون و مافەکانی ژن، وەستان لە ئازاردانی خەڵک، لە کوشتن، لە تیرۆر، لە جەهالەت، لە لێدان لە دیموکراسیەت.
بەڵێ نەدەبوو مەلالا بمرێت، ئاخر ئەو هێشتا منداڵبوو و ئەرکە مرۆڤ دۆستی و ڕۆشنگەری و مێژووییەکەی خۆیشی جێ بەجێ نەکردبوو، بەو شێوەیە مەلالا نەمرد تا داستانی بوێری تۆمار بکات و سیستەمی سیوکراتی تێک و پێک بشکێنێت و پنتەکانی نێرگەرێتی هەڵوەشێنتەوە و بتی بیری پاتریارکی بڕوخێنێت و لەزەوی نێرسالاری و خێڵگەرایی و مەزهەبگەرایی، تۆی تۆلەرنس و پلۆرلیەت و فێمینیزم بچێنێت و ماڵێکی ئارام بۆ مرۆڤەکان ڕۆ بنێت.
ئەو گوللەیەی جەهالەت و هێزە جەلاد و تاریکگەراکەی تاڵیبان، نەک هەر نەیتوانی بیکوژێت، بگرە ژیانێکیتری بە مەلالا پێ بەخشی، ژیانێک پڕی لەوزە و خۆڕاگری و بوێری، کردی بەنموونەی مرۆڤێکی جیاواز، بەرگریکارێکی سەرسەختی مافەکانی مرۆڤ و ژن، مرۆڤێک لەڕووی تاریکبینان بوەستێتەوە و پێیان بڵێت، ژن و کچی وڵاتەکەی منیش وەک هەر ژن و کچێکیتری دنیا، مافی خوێندن و ژیانێکی سەربەرزانە و ئازادانەیان هەیە، هاونیشتمانیانی نیشتمانەکەی منیش، دەیانەوێ لەئاشتی و ئاساییش و ئارامیدا بژین.
من مەلالەم
تراژیدینامەی ژیانە، لە وڵاتێک و هەرێمێکە بزووتنەوەیەکی ئایینی و خێڵەکی دواکەوتوی بەربەری حوکمی دەکات و دەستی بەسەر هەموو کونج و کەلەبرێکی ژیان داگرتووە و پانتاییەکی نەهێشتووەتە بۆ ئازادی و دەرفەتێک بۆ هەناسەدان، گرووپێکی نێرسالاری ناشارستانی، هەموو شوێنەوارێکی ژن، لە فەزای گشتی دەسڕێتەوە.
من مەلالەم پێمان دەڵێت:
ئێره هەڕێمی مەرگە
گۆرانی ماڵئاوایی بژەنن!
تەنانەت بەچێژترین ئاوازەکانتان بێدەنگ دەکرێت
تاڵیبان لە دووڕیانی دێیەکەدا هەموو دەمەکانی داخست
من مەلالەم
حەکایەتی سەرزەمینێکە، توندڕەوی ئایینی دەیهاڕێت و جەهل و دواکەوتوویی و هەژاری و بێ کاری و نەخوێندەواری بووەتە سیمای سەرەکی ژیان و نائارامی و تەقینەوە و کوشتن و تیرۆر، چیرۆکی سەرەکی ڕۆژانەیەتی لە وڵاتێک (هەرێمی سوات) کۆمەلێک جەلادی ئیسلامی و لەژێر ناو شەریعەت، حکومەتێکی سیوکراتی تۆتالیتارییان دامەزراندوە و کەوتونەتەگیانی خەڵک و هەرچی لەگەڵ ئایدۆلۆژیاکەیان یەکنەگرێتەوە، وێرانی دەکەن و هەرکێی باوەڕ بەئەقیدە توندڕۆکەیان و دۆگم و تێڕوانینە تاریکپەرستەکەیان نەهێنێت، تیرۆری دەکەن، وڵاتێک چیتر هەموو شتێک دەکەوێتە ژێر هەڕەشە و لەناوچوون.
من مەلالەم
چیرۆکی گروپێکی ئیسلامگەرای دەمارگیری و ڕاسیزم
گرووپێکی ڕادیکاڵ
گرووپێکی هۆڤ و سەرگەردان و خورافەپەرست
گرووپێکی دژە شارستانی، دژە ژن، دژە کرانەوە و پێشکەوتن و ئەقڵ
ئەو گرووپە تاریکپەرستەی ڕقیان لەڕووناکیە، ڕقیان لەچەمکی جێندەر و مافی مرۆڤ و ئازادی ژن و هۆشیاربوونەوەوەی ژنە
گرووپێکی دەروون نەخۆش و سادیک ڕفتار و بیرچەوت، گرووپێک ژن تەنها وەک ئامێری ڕابواردن و بوکەڵەی جنس و کەنیزە و حۆری ناوگەڵ خاڵیکردنەوە و ڕیزکردنی چوار ژن لەپێناو سێکس و گەیشتن بە پلەی ئۆرگازمی نامرۆڤانە و حەزی دڕندانەی خۆیان دەبینن!. گرووپێکی نێرسالاری دژە فێمێنیزم، گرووپێک گەردیلەیەک ڕێز و ئعتیبار بۆ ژن و کەسایەتی و ماف و خواست و ئیرادەی دانانێت و لەڕوانگەیەکی زۆر نامرۆڤانە و بەربەریانە و سەرەتاییانە و نزمەوە، لەو بوونەوەرە پیرۆزە دەڕوانێت، گرووپێک چێژ لە بەکەم سەیرکردنی ژن و لێدان و بەکەنیزەکردنی ژن دەبات!
گرووپێکی ناهۆشیاری ئاوەز خەرەفاوی لە شارستانیەت بەجێماوی لە جیهان دابڕاو، گرووپێکی ئایدیاڵی و خەیاڵی، لەسەردەمی شۆڕشی زانست و تەکنەلۆجیا و جیهانگیری و مۆدێرنە و پۆست مۆدێرنەدا، هێشتا لەناو خەونی سەدەکانی ناوەڕاستدا دەژیت و لەو جەهلە سەیر و سەمەرە و بێ ئاگاییە قوڵەی بە ئاگا نەهاتۆتەوە و دەستکەوت و پێشکەوتنەوتنەکانی جیهانی عەلمانیەت و دنیای عەولەمە و بەرهەمی بیری ئازاد و بێ سانسۆر، بەرهەمی ئەقڵی کراوە و ناخوڕافی و ناخێڵەکی، ئەقڵی مۆدێرنەی زانستخواز و ئازادی خواز و شارستانی خواز و پێشکەوتن خواز، ئەو گرووپە خەواڵو بیردۆگمایی و ئەقڵ بە بەستەڵەک بووەی ڕانەچڵەکاندووە و تۆز و گەردی جەهالەت و کۆنە خوازی لە سەر پەنجەرەی دیدو هۆشی دانەتەکاندووە!
گرووپێکی جەهل دۆست و ئاڕاستە تاریک، گرووپێک دەیەوێت هەزاران ساڵ مرۆڤایەتی و ژیان بگەڕێنێتەوە دواوە و بمانباتەوە بۆ سەردەمی ئەشکەوت و بەر لەمێژوو!
من مەلالەم
داستانی خەباتی کچێکی بوێرە، ئەو کچەی بێدەنگی ڕەتکردەوە و لەپێناو پرسی ژن و مافەکانی مێینەدا کۆشاو کۆڵی نەدا، بەسەرهاتی ژیانی کچێکە (مەلالا و مونیبە و شادیە و هەزاران کچی تری پاکستانی) لەسەر خوێندن، لەقوتابخانەی (خۆشال) هەڕەشەی بێ سەر و شوێنکردن و کوشتن و لەناوبردنی لێدەکرێت و نامەی هەڕەشە ئامێز و پەیامی تۆقێنەری بۆ ڕەوانە دەکرێت.
من مەلالەم
ئەلبومی ژیان و یاداشتەکانی منداڵێکی ستەم لێکراوە
داستانی خەباتی کچێکی بوێرە
چیرۆکی کچێکە، کچێک دەیان خۆزگە و هەزاران خەون و دنیایەک ئاواتی هەن، نایەوێت خەون و خۆزگە و ئاواتەکانی لەبار بچن، ئەوە دەیەوێت سەر زەوینێک هەبێت، تێیدا بیانهێنێتەدی، نایەوێت وەکو هەزاران کچ و ژنیتر کۆپی پێستی سێبەری پیاو ئەقڵیەتی بیری بابسالاری بێت و ڕادەستی حوکمی تیۆکراتی تاڵیبان بێت و کەسایەتی خۆی وەک مرۆڤێکی خاوەن هێز و ئیرادە و خەون و ئازادی و خواست، لەناو چڕنۆکی نەریت ون بکات، ئەو قبوڵ ناکات پێی بڵێن نیوە ئەقڵ و پاشکۆی پیاو و لەماڵەوە زیندانی بکەن.
ئەو کچی باوکێکی (زیائولدین یوسف زای) هۆشیار و مرۆڤ دۆست و یەکسانی خوازە، باوکێک قوتابخانە (قوتابخانەی خۆشال) لەپێناو کچەکان دادەمەزرێنێت و ناویەوێت کچەکان لەخوێندن بەش بن و تەحەدای بزووتنەوەی ڕایکاڵی تاڵیبان دەکات و بەهەموو توانای هەوڵدەدەت درەختی بیری نێرسالاری و جیاکاری ڕەگەزی لەڕەگەوە هەڵقەنێت و ئیتر کچ و کوڕ، بێ جیاوازی بخوێنن، پێگە و ڕۆڵ و ماف و ئەرکەکانیان لە کۆمەڵ دیاری بکرێت و بەژداری هەموو سێکتەرەکانی ژیان بکەن، مەلالا کچی مرۆڤێکی وا مرۆڤدست و ڕۆشنبیر و بوێر و هۆشیار بێت و لەسەر دەستی ئەو پەروەردە کرابێت، چۆن قبوڵی دەکات پێی بڵێن دەنگت، ڕەنگ، بوونت، هەمووی عەورەتە و دەبێت لەژێر پەچەی بەزۆر سەپێندراوی بەرهەمی بیری نێرسالاری و هێمای ستەم کاری بشاریتەوە و پاشکۆوسێبەر و شوێنکەوتە و گوێ لەمشت و لەژێر فەرمان و هەیمەنەی تەواوی پیاودابیت و جگە لە سەرشۆڕی و بێدەنگی کردن و قایل بوون بە کڕنۆش بردن بۆ بتی پیاوسالاری و مانەوە لە زیندانی ماڵەوەدا، هیچ ڕێگە و چارێکیترت لەبەردەم دا نییە!
کچی باوکێک بێت پێی بڵێت مەلالا تۆ وەک باڵندەیەک دەفڕیت و ئازاد دەبیت. ئێ مەلالا چۆن ئازاد نابێت، لەکۆت و بەندەکانی نەریت، مەزهەب، بیری نێرسالاری و لەشێوەی باڵندەیەکی ئازادی دەستەمۆنەکراو لە قەفەسنەکراو ڕامنەکراو، نادات لە شەقەی باڵ و لە ئاسمانی ئازادی و یەکسانی جێندەری نافڕێت.
لەکۆتاییدا ماوەتەوە بڵێم:
مەلالەی بوێر و یاخی و ئازادی خواز، مەلالای ڕۆشنبیر و چاڵاکەوان، مەلالای خەباتگێڕی بواری فێنمێنیزمی و مافەکانی ژنان..
بەو شیعرە پەشتونیە پێمان دەڵێت جەستەت بە پارچە پارچەکراویی بۆم بگەڕێتەوە، زۆر ئازاری لەسەر دڵم کەمترە، لەوەی لەگۆڕەپانی جەنگ ڕابکەیت.
مەلالایەک ئەوە شیعری خۆڕاگری و قارەمانێتی، مەبدەئ و شیعاری بێت، چۆن مەیدانی ڕووبەڕووبوونەوەی جەهل و نەزانی و دواکەوتوویی بۆ تاریک دیدان و شەمشەمەکوێرەکانی سەر بەچاخی بەردین جێ دێڵێت و ئاڵای ڕادەستبوون بەرزدەکاتەوە و جاڕی شکست دەدات و دۆڕان دەکات بەدرووشم و دەستبەرداری شەڕی زانست و ئەقڵانییەت و چەکی قەڵەم و بیری ڕۆشنگەری دەبێت، لەبەرامبەر هزری خوڕافی و ڕەگەزپەرستی و دەمارگیری بزووتنەوەیەکی چەشنی تاڵیبانی داماڵدراو لەهەموو بەهایەکی جوان و مۆڕاڵێکی بەرز![1]