ناونیشانی بابەت: پەیماننامەی نەسوح پاشا
ئامادەکردنی: #چۆمان حەمە تەقێدین#
یەکەم- قۆناغی یەکەمی سێیەم پەیماننامەی جەنگی نێوان دەوڵەتانی عوسمانی و سەفەوی کە لەنێوان ساڵانی (1603- 1612ز)دا بووە:

پەیماننامەی نەسوح پاشا بە سێیەمین پەیماننامەی ئاشتی دادەنرێت، لەنێوان هەردوو #دەوڵەتی عوسمانی# و سەفەویدا کە لە ڕێکەوتی (20- 11/تشرینی دووەم- 1612) واژۆ کراوە لە سەردەمی #سوڵتان ئەحمەدی یەکەم# (1603- 1617ز) چواردەم سوڵتانی دەوڵەتی عوسمانی و #شا عەباسی یەکەم# (گەورە) (1588- 1629ز) پێنجەم شای دەوڵەتی سەفەویی #ئێران#دا. ئەو پەیماننامەیە پاش ئەوە دێت کە شا عەباسی یەکەم (گەورە) (1588- 1629ز) توانیی مەترسیی خاناتی بوخارای ئۆربەکەکان لەسەر سنووری ڕۆژهەڵاتی دەوڵەتەکەی نەهێڵێت و کێشە و گرفتە ناوخۆییەکانی چارەسەر کرد و لە ساڵی (1602ز) کێشە و گرفت کەوتە نێوان عەلی پاشای والیی دەوڵەتی عوسمانی لە شاری #تەورێز#ی ناوەندی #پارێزگای ئازەربایجان#ی ڕۆژهەڵاتی سەر بە #کۆماری ئیسلامیی ئێران#ی ئێستا و حاکمی شاری شاری #سەڵماس#ی سەر بە پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژاوای سەر بە ڕۆژهەڵاتی کوردستان و ئەوە بوو هێزەکانی سوپای دەوڵەتی عوسمانی لەژێر دەستی عەلی پاشای والیی دەوڵەتی عوسمانی لە شاری تەورێز هێرشیان کردە سەر شاری سەڵماس و تاڵانی و کۆشتاری زۆریان کرد، #غازی بەگ#ی کورد پەنای بردە بەر شا عەباسی یەکەم (گەورە) (1588- 1629ز) پێنجەم شای دەوڵەتی سەفەویی ئێران بۆ ئەوەی لە بەرانبەر عەلی پاشای والیی دەوڵەتی عوسمانی لە شاری تەورێز یارمەتیی بدات و ئەوەیش بە سەرکردایەتیی هێزێکی گەورەی سوپای دەوڵەتی سەفەوی بەرەو شاری تەورێزی ناوەندی پارێزگای تەورێز جووڵا و گەمارۆی شارەکەی دا و پاش ئەوەی بۆ ماوەی (22) ڕۆژ گەمارۆی شارەکەیان دابوو، لە ڕێکەوتی (26- 9/سێپتامبەر- 1603ز)دا هێزەکانی سوپای دەوڵەتی سەفەوی بە سەرکردایەتیی شا عەباسی یەکەم (گەورە) (1588- 1629ز) پێنجەم شای دەوڵەتی سەفەویی ئێران، توانییان شاری تەورێزی ناوەندی پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژهەڵاتی سەر بە کۆماری ئیسلامیی ئێرانی ئێستا بگرنەوە، ئەوەش پاش ئەوە دێت کە ژمارەیەکی زۆر سەربازی هێزەکانی سوپای دەوڵەتی سەفەوی بە جلوبەرگی خەڵکی شارەکەوە چوونە ناو شار و ژمارەێک سەربازی تر بە ناوی بازرگانییەوە چوونە ناو شاری تەورێز و ئەوە بوو هێزەکانی سوپای دەوڵەتی سەفەوی توانییان بە کەمترین زیان شاری تەورێزی ناوەندی پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژهەڵاتی سەر بە کۆماری ئیسلامیی ئێرانی ئێستا بگرنەوە و هێزەکانی سوپای دەوڵەتی عوسمانی شکست پێ بهێنن و دواتر لەگەڵ شا عەباسی یەکەم (گەورە) (1588- 1629ز) پێنجەم شای دەوڵەتی سەفەویی ئێران نوێنەری ناردە لای عەلی پاشای والیی شاری تەورێز کە پێی بڵێت کەوا شاری تەورێزی گرتووتەوە، والیی عوسمانیی شاری تەورێز ویستی دووبارە شارەکە بگرێتەوە، بەڵام هێزەکانی سوپای دەوڵەتی سەفەوی توانییان جارێکی تر هێزەکانی سوپای دەوڵەتی عوسمانی لەو ناوچەیە بە سەرکردایەتیی عەلی پاشای والیی شاری تەورێز تێک بشکنن و لەو کاتەدا سوڵتان محەمەدی سێیەم (1595- 1603ز) سیانزدەم سوڵتانی دەوڵەتی عوسمانی کۆچی دوایی کرد و سوڵتان ئەحمەدی یەکەم (1603- 1617ز) چووە سەر تەختی سوڵتانیەتیی دەوڵەتی عوسمانی و بووە چواردەم سوڵتانی دەوڵەتی عوسمانی و شاری #ئیستانبوڵ#ی پایتەختی دەوڵەتی عوسمانیی گرت و کاریگەریی کردە سەر سەربازانی هێزەکانی سوپای دەوڵەتی عوسمانی لە بەرەی سنووری ڕۆژهەڵات، چونکە بێئومێد بوون، کە سەربازیان لە شاری ئیستانبوڵی پایتەخت بۆ ڕەوانە بکرێت بۆ بەرەکانی جەنگ لەدژی هێزەکانی سوپای دەوڵەتی سەفەوی، لەو کاتەدا لە باکووری #ڕووباری ئاراس# هێزەکانی سوپای دەوڵەتی سەفەوی بە فەرماندەیی زولفیقار خان، والیی تەورێزی دەوڵەتی سەفەوی بەرەو شاری نەخجەوانی پایتەختی کۆماری ئۆتۆنۆمیی نەخجەوانی سەر بە کۆماری ئێستای ئازەربایجان کشان، لە هەمان کاتدا هێزەکانی سوپای دەولەتی عوسمانی توانای بەرگرییان نەبوو لە بەرانبەر هێزەکانی سوپای دەوڵەتی سەفەویدا، ئەوەش وای کرد کە سەربازەکانی هێزەکانی دەوڵەتی عوسمانی داوای پاراستنی گیانی خۆیان کرد و فەرماندەیی هێزەکانی سوپای دەوڵەتی سەفەوی زولفیقار خان دڵنیایی دانێ و دواتر خۆیان ڕادەستی هێزەکانی سوپای دەوڵەتی سەفەوی کرد و ئەوە بوو زولفیقار خان لە ڕێکەوتی (26- 10/ئۆکتۆبەر- 1603) بەبێ شەڕ چووە ناو شاری نەخجەوانی پایتەختی کۆماری ئۆتۆنۆمیی نەخجەوانی سەر بە کۆماری ئێستای ئازەربایجان و بەوەش توانییان شارەکە بگرن و دواتر شارەکانی ئازەربایجان یەک لە دوای یەک دەستیان بەسەردا گیرا و هێزەکانی سوپای دەوڵەتی سەفەوی بەرەو شارە ئەرمەنییەکان کشان، ئەیڕەوان (ڕەوان) دوای گەمارۆدانی بۆ ماوەی (6) مانگ و (23) ڕۆژ، لە ڕێکەوتی (8- 6ی ئۆکتۆبەری 1604) گیرا و هێزەکانی سوپای دەوڵەتی عوسمانی هەوڵی سەرنەکەوتوویان دا بۆ دووبارە دەستبەسەرداگرتنەوەی ئەو ناوچانەی لە دەستیان دابوو، بەڵام شکستیان هێنا و هێزەکانی سوپای دەوڵەتی سەفەوی بەرەو باکوور پێشڕەویی بکەن لە ڕێکەوتی (6- 9ی سێپتامبەری 1605) لە شەڕی #ورمێ#ی ناوەندی پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژاوای سەر بە ڕۆژهەڵاتی کوردستان هێزەکانی سوپای دەوڵەتی سەفەوی شکستێکی گەورەیان بە هێزەکانی سوپای دەوڵەتی عوسمانی هێنا و دواتر هێزەکانی سوپای دەوڵەتی سەفەوی بەرەو شاری #یەریڤان# (#ئەیروان#)ی پایتەختی ئێستای کۆماری ئەرمینیا پێشڕەوییان کرد، بەڵام لاوازی و ورەنزمیی سەربازانی هێزەکانی سوپای دەوڵەتی عوسمانی بۆ بەرگری لەو شارە، ئەو هەلەی دایە دەست هێزەکانی سوپای دەوڵەتی سەفەوی کە گەمارۆی سەر شاری یەریڤان (ئەیروان)ی پایتەختی ئێستای کۆماری ئەرمینیا توند بکەن و لە ڕێکەوتی (28- 5ی ئایاری 1604) هێزەکانی سوپای دەوڵەتی سەفەوی توانییان هەرسێ قەڵای شارەکە بڕووخێنن و نزیکەی چوار هەزار سەربازی هێزەکانی سوپای دەوڵەتی عوسمانی لەو شەڕەدا کوژران و باقی تریان خۆیان ڕادەستی هێزەکانی سوپای دەوڵەتی سەفەوی و شا عەباسی یەکەم (گەورە) (1588- 1629ز) پێنجەم شای دەوڵەتی سەفەویی ئێران کرد و ژمارەیەکی زۆر لە سەربازانی هێزەکانی سوپای دەوڵەتی عوسمانیی بەدیل گرت و لە ڕێکەوتی (6- 7ی یولیوی 1606) شاری گەنجە و لە ڕێکەوتی (27- 6ی یونیوی 1607) شاری شماە بگرێتەوە لە کۆماری ئازەربایجانی ئێستا و دواتر توانییان دەست بگرن بەسەر بەشێکی زۆری هەرێمی شیروان و پاشان هێزەکانی سوپای دەوڵەتی سەفەوی بەرەو ناوچەکانی تری ژێر دەسەڵاتی دەوڵەتی عوسمانی پێشڕەوییان کرد و سوڵتان ئەحمەدی یەکەم (1603- 1617ز) چواردەم سوڵتانی دەوڵەتی عوسمانی پاش ئەوەی توانیی پشێوییەکانی شاری ئیستانبوڵی پایتەخت سەرکوت بکات و زۆر بەخێرایی کەوتە خۆئامادەکردن بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی هێزەکانی سوپای دەوڵەتی سەفەوی، ئەوە بوو توانیی شارەکانی نەهاوەند لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان و تەورێز لە هەرێمی ئازەربایجانی ئێران و چەند شارێکی تری بگرێت و فەرمانی بە سینان پاشا (جیغال ئۆغلی) (1580- 1582ز) (1589- 1591ز) (1593- 1595ز) (1595ز) سی و هەشتەم سەدری ئەعزەمی دەوڵەتی عوسمانی دەرکرد، کە ئەو ناوچانەی لە دەستیان چووە بیگرێتەوە و دواتر هەڵمەت بەرەو ناو قووڵایی خاکی وڵاتی ئێران ببات و دەوڵەتی سەفەوی بڕووخێنێت و دواتر هێزەکانی سوپای دەوڵەتی عوسمانی گەیشتنە سنووری نێوان هەردوو دەوڵەت و لە شاری #قارس# لە باکووری کوردستان هێزەکانی سوپای دەوڵەتی عوسمانی دووبارە دەستیان کردووە بە خۆڕێکخستنەوە و چەندین هەواڵی ناخۆش لە شاری ئیستانبوڵی پایتەختی دەوڵەتی عوسمانی بۆ شا عەباسی یەکەم (گەورە) (1588- 1629ز) هات، کە بەپێی هەواڵەکان هێزەکانی سوپای دەوڵەتی عوسمانی بەرەو شاری نەخجەوانی پایتەختی کۆماری ئۆتۆنۆمیی نەخجەوانی سەر بە کۆماری ئێستای ئازەربایجان و شاری یەریڤان (ئەیروان)ی پایتەختی ئێستای کۆماری ئەرمینیا پێشڕەویی دەکەن و شا عەباسی یەکەم (گەورە) (1588- 1629ز) بە ژمارەیەکی زۆری سەربازانی هێزەکانی سوپای دەوڵەتی سەفەوی نەیتوانی ڕووبەڕووی هێزەکانی سوپای دەوڵەتی عوسمانی ببێتەوە و بەرەو شاری تەورێز گەڕایەوە و خۆی لەو شارە توند کرد بۆ ئەوەی بەرگری لە بەرانبەر بە هێزەکانی سوپای دەوڵەتی عوسمانی بکات و نەهێڵێت سینان پاشا (جیغال ئۆغلی) (1580- 1582ز) (1589- 1591ز) (1593- 1595ز) (1595ز) سی و هەشتەم سەدری ئەعزەمی دەوڵەتی عوسمانی بگاتە ناو خاکی وڵاتی ئێرانی ئێستاوە و هەروەها کۆمەکی سەربازیی بۆ بێت و شا عەباسی یەکەم (گەورە) (1588- 1629ز) دەستی کرد بە سووتاندنی ئەو زەوییە کشتوکاڵییانەی کە لەسەر ڕێگەی هێزەکانی سوپای دەوڵەتی عوسمانی بوون و هەر هەموو دانیشتوانی ئەو سەر ڕێگەیانەی ڕاگواست بۆ ناو شار، کە نزیکەی (20) هەزار کەس دەبوون، کە ژمارەیەکی زۆری ئەرمەنییان تێدا بوو و لە ترسی برسێتی و قڕکردنیان لەلایەن هێزەکانی سوپای دەوڵەتی عوسمانییەوە و دەستی کرد بە نۆژەنکردنەوەی بەشە ڕووخاوەکانی قەڵای تەورێز و بەشی نوێی درووست کرد بۆ بەرگریکردن و دابینکردنی چەک و تەقەمەنی و جبەخانەی سەربازی و خۆراک کە (3) ساڵ بکات و هێزەکانی سوپای دەوڵەتی عوسمانی بەهۆی ساردی و سەرما و بارینی بەفر و ئەو کارانەی هێزەکانی سوپای دەوڵەتی سەفەوی لەسەر ڕێگەی نێوان شاری قارس لە باکووری کوردستان و شاری نەخجەوانی پایتەختی کۆماری ئۆتۆنۆمیی نەخجەوانی سەر بە کۆماری ئێستای ئازەربایجان ئەنجامیان دابوو، نەیانتوانی بەرەو قووڵایی ناو خاکی ئێرانی ئێستا پێشڕەوی بکەن و پاش ئەوەی ژمارەیەکی زۆر لە سەربازانی هێزەکانی سوپای دەوڵەتی عوسمانی مردن، ناچار بوون پاشەکشێ بکەن بەرەو شاری وانی ناوەندی ئەیالەتی وان لە باکووری کوردستان، بەوەش پلانی شا عەباسی یەکەم (گەورە) سەر کەوت و سینان پاشا (جیغال ئۆغلی) (1580- 1582ز) (1589- 1591ز) (1593- 1595ز) (1595ز) سی و هەشتەم سەدری ئەعزەمی دەوڵەتی عوسمانی بە خۆیدا چووەوە، بەڵام بەر لەوەی ڕێزەکانی هێزەکانی سوپای دەوڵەتی عوسمانی ڕێک بخاتەوە، ئەوە بوو هێزەکانی سوپای دەوڵەتی سەفەوی بە فەرماندەیی وێردی خان بەرەو شاری وان پێشڕەوییان کرد و گەمارۆی هێزەکانی سوپای دەوڵەتی عوسمانیی دا لەو شارەدا و باری ناخۆش و سەختی بۆ هێزەکانی دەوڵەتی عوسمانی هاتە پێشەوە و سینان پاشا (جیغال ئۆغلی) (1580- 1582ز) (1589- 1591ز) (1593- 1595ز) (1595ز) سی و هەشتەم سەدری ئەعزەمی دەوڵەتی عوسمانی داوای یارمەتیی سەربازیی لە شاری ئیستانبوڵی پایتەخت کرد و هەواڵی ئەوە هات هێزەکانی سوپایەکی تری دەوڵەتی عوسمانی بۆ یارمەتیدانی هێزەکانی تری سوپای دەوڵەتی عوسمانی بەڕێ کەوتن، بەڵام نەیانتوانیوە بگەنە هێزەکانی تری سوپای دەوڵەتی عوسمانی تووشی شکست هاتن لەلایەن هێزەکانی سوپای دەوڵەتی سەفەوی و دواتر سینان پاشا (جیغال ئۆغلی) و فەرماندەکانی تری هێزەکانی سوپای دەوڵەتی عوسمانی لە دەریاچەی وانەوە بەرەو قووڵایی خاکی دەوڵەتی عوسمانی گەڕانەوە و هەندێ هێزی تری سوپای دەوڵەتی عوسمانی پەیوەوندییان بە هێزەکانی سوپای دەوڵەتی عوسمانی بە فەرماندەیی سینان پاشا (جیغال ئۆغلی) (1580- 1582ز) (1589- 1591ز) (1593- 1595ز) (1595ز) سی و هەشتەم سەدری ئەعزەمی دەوڵەتی عوسمانی کرد، بەمەش ژمارەی سەربازانی هێزەکانی سوپای دەوڵەتی عوسمانی گەیشتە (100) هەزار سەرباز و دووبارە هێرشی کردە سەر هەرێمی ئازەربایجان و شاری سەڵماسی ناوەندی شارۆچکە (قەزا)ی سەڵماسی سەر بە پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژاوای سەر بە ڕۆژهەڵاتی کوردستان گرت و لەو کاتەدا شا عەباسی یەکەم (گەورە) (1588- 1629ز) پێنجەم شای دەوڵەتی سەفەویی ئێران لە شاری خۆی سەر بە پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژاوای سەر بە ڕۆژهەڵاتی کوردستان بوو، ئەوە بوو شارەکەی بەجێ هێشت بە مەبەستی نزیکبوونەوە لە هێزەکانی سوپای دەوڵەتی عوسمانی و لە ڕێگەی هەواڵدەرە سیخۆرەکانییەوە زانیی هێزەکانی سوپای دەوڵەتی عوسمانی ژمارەی سەربازەکانیان زۆرە کە نزیکەی (100) هەزار سەرباز دەبێت و ئەوە لە کاتێکدایە ژمارەی هێزەکانی سوپای دەوڵەتی سەفەوی نزیکەی (62) هەزار سەرباز دەبێت و سەرەتا شا عەباسی یەکەم (گەورە) (1588- 1629ز) ترسا کە ڕاستەوخۆ بەڕەنگاریان بێتەوە و وای بە باش زانی بەرەو شاری تەورێز بکێشێتەوە بەڵام فەرماندە سەربازییەکانی ئەوەیان ڕەت کردەوە و داوای هێرشی لەناکاویان بۆ سەر هێزەکانی دەوڵەتی عوسمانی دەکرد و ئیتر هێزەکانی سوپای دەوڵەتی سەفەوی بە فەرماندەیی وێردی خان هێرشیان کردە سەر هێزەکانی سوپای دەوڵەتی عوسمانی و لە ڕێکەوتی (24- 11ی تشرینی دووەمی 1605) شەڕ لەنێوان هەردوولا بەرپا بوو، هێزەکانی سوپای دەوڵەتی سەفەوی سەرکەوتنیان بە دەست هێنا و شکستیان بە هێزەکانی سوپای دەوڵەتی عوسمانی هێنا و سینان پاشا (جیغال ئۆغلی) (1580- 1582ز) (1589- 1591ز) (1593- 1595ز) (1595ز) سی و هەشتەم سەدری ئەعزەمی دەوڵەتی عوسمانی کە لەو کاتەدا فەرماندەیی باڵای گشت هێزەکانی دەوڵەتی عوسمانی بوو ڕای کرد بەرەو شاری #ئامەد# (دیاربەکر)ی ناوەندی ئەیالەتی ئامەد (دیاربەکر) لە باکووری کوردستان و دوای دوو ڕۆژ لەو شکستە واتا لە ڕێکەوتی (24- 11/تشرینی دووەم- 1605) کۆچی دوایی کرد و دواتر سوپای دەوڵەتی سەفەوی بە سەرکردایەتیی شا عەباسی یەکەم (گەورە) (1588- 1629ز) پێنجەم شای دەوڵەتی سەفەویی ئێران لە مانگی حوزەیران- یولیوی ساڵی (1606ز) شاری تەفلیس پایتەختی ئەو کاتەی شانشینی کاختییەکان و پایتەختی ئێستای کۆماری گورجستان (جۆرجیا)ی و شاری گەنجەی لە کۆماری ئازەربایجانی ئێستا داگیر بکات و توانیی سەرجەم قەڵا و شارەکانی هەردوو بەشی ئازەربایجان بگرێتەوە.

$دووەم- دەستپێکردنی گفتوگۆی ئاشتی لەنێوان دەوڵەتی سەفەوی و دەوڵەتی عوسمانی:$

ئەو دۆخە نالەبارەی کە هێزەکانی سوپای دەوڵەتی عوسمانی تووشی هاتبوون وای کرد کە دەروێش محەمەد پاشا (1606ز) پەنجام و یەکەم سەدری ئەعزەمی دەوڵەتی عوسمانی پێشنیاری ئاشتی بۆ شا عەباسی یەکەم (گەورە) (1588- 1629ز) پێنجەم شای دەوڵەتی سەفەویی ئێران کرد و بۆ ئەم مەبەستە نامەیەکی بۆ شا عەباسی یەکەم (گەورە) (1588- 1629ز) نارد و پێشنیاری کرد کە شەڕ بوەسێت بەهۆی ماندووبوونی سەربازانی هێزەکانی سوپاکانی هەردوو دەوڵەت لە شەڕکردن و کەمیی بەروبوومی کشتوکاڵی کە گرفتی سەرەکی درووست کردبوو بۆ هەردوو دەوڵەت و شا عەباسی یەکەم (گەورە) (1588- 1629ز) پێنجەم شای دەوڵەتی سەفەویی ئێران بەو پێشینارە ڕازی بوو و غازی خانی وەکوو نوێنەری خۆی بۆ شاری ئیستانبوڵی پایتەختی دەوڵەتی عوسمانی ڕەوانە کرد بە کۆمەڵێک دیاریی گرانبەهاوە بۆ سوڵتان ئەحمەدی یەکەم (1603- 1617ز) چواردەم سوڵتانی دەوڵەتی عوسمانی و لە نامەکەدا شا عەباسی یەکەم (گەورە) (1588- 1629ز) پێنجەم شای دەوڵەتی سەفەویی ئێران پێشنیاری ئەوەی کرد، کەوا ئاشتەوایی نێوانیان بە هەمان مەرجەکانی ڕیککەوتننامەی ئاماسیای ساڵی (1555ز) بێت، بەڵام شا عەباسی یەکەم (گەورە) (1588- 1629ز) پێنجەم شای دەوڵەتی سەفەویی ئێران چاوەڕیی وەڵامی سوڵتان ئەحمەدی یەکەمی نەکرد و دەستی کرد بە هەوڵدان بۆ داگیرکردنەوەی ئەو شارانەی هەرێمی ئازەربایجانی باکوور، کە ئەوە بوو شارەکانی بادکۆیە و دەربەند بێ شەڕ گیرانەوە، بەڵام هەندێک قەڵا خۆیان بە دەستەوە نەدا، وەکوو قەڵای شەمماخی پایتەختی هەرێمی شێروان، بۆیە شا عەباسی یەکەم (گەورە) (1588- 1629ز) پێنجەم شای دەوڵەتی سەفەویی ئێران ناچار بوو هێرش بکاتە سەری و داگیری بکات و دەستی کرد بە تەمێکردنی ئەو هۆزە کوردانەی کە لایەنگریی دەوڵەتی عوسمانییان کردبوو و هەروەها پەنابردنی هەزاران کەسی ڕاپەڕیوی هۆزی جەلالییەکانی کورد لە باکووری کوردستان بۆ لای شا عەباسی یەکەم (گەورە) (1588- 1629ز) پێنجەم شای دەوڵەتی سەفەویی ئێران و ئەوە بوو ئەو هەزاران کەسەی هۆزی جەلالییەکانی کورد لە ناوچەکانی هۆزەکانی تری کوردان نیشتەجێ کرد لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان و لەو کاتەدا داستانی #قەڵای دمدم#ی میرنشینی برادۆست لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان ڕووی دا لە ساڵی (1608ز) دا و کاتێک هێزەکانی سوپای دەوڵەتی سەفەوی هێرشیان کردە سەر قەڵای دمدمی میرنشینی برادۆست و ئەوە بوو کوردانی میرنشینی برادۆست بە سەرکردایەتیی میر قەرەتاج کە بە #ئەمیرخانی یەکدەست# (#خانی لەپزێڕین#) ناسرابوو، کە تا دواسەرباز لە هێزەکانی سوپای میرنشینی برادۆست قارەمانانە جەنگان، بەڵام دواتر قەڵای دمدم داگیر کرا و بەوەش داستانی قەڵای دمدم بووە مێژووێکی گەش لە بەرخۆدانەکانی کوردان دژی داگیرکەرانی ئێرانی و عوسمانی و شا عەباسی یەکەم (گەورە) (1588- 1629ز) پێنجەم شای دەوڵەتی سەفەویی ئێران توانیی بزووتنەوەیەکی تری کوردی بە سەرکردایەتیی #میر قوباد خان# (؟- 1610ز) میری میرنشینی #موکریان# لە #قەڵای گاودۆڵی# سەرکوت بکات لە ساڵی (1610ز)دا. دوای ئەوەی موراد پاشای کویوچو (1606- 1611ز) پەنجام و دووەم سەدری ئەعزەمی دەوڵەتی عوسمانی لە جێگەی دەروێش محەمەد پاشا (1606ز) پەنجام و یەکەم سەدری ئەعزەمی دەوڵەتی عوسمانی کرایە سەدری ئەعزەمی دەوڵەتی عوسمانی و موراد پاشای کویوچو (1606- 1611ز) پەنجام و دووەم سەدری ئەعزەمی دەوڵەتی عوسمانی بینی کە تەرازووی هێز لە بەرژەوەندیی دەوڵەتی سەفەویدایە، هەربۆیە نێردراوێکی بۆ لای شا عەباسی یەکەم (گەورە) نارد و تکای لێ کرد، کە شا عەباسی یەکەم (گەورە) (1588- 1629ز) پێنجەم شای دەوڵەتی سەفەویی ئێران لەگەڵ سوڵتان ئەحمەدی یەکەم (1603- 1617ز) چواردەم سوڵتانی دەوڵەتی عوسمانی دەست بکەن بە نامەگۆڕینەوە بۆ ئەوەی ئاشتی لەنێوانیان بەرپا بێت، بەڵام دەوڵەتی عوسمانی مەرامێکی ڕاستەقینەیان نەبوو بۆ ئاشتی لەگەڵ دەوڵەتی سەفەوی و ئەوە بوو موراد پاشای کویوچو (1606- 1611ز) پەنجام و دووەم سەدری ئەعزەمی دەوڵەتی عوسمانی، هێزێکی زۆری سوپای دەوڵەتی عوسمانیی بە سەرکردایەتیی ئەکرەم پاشای نارد بۆ وڵاتی ئێران ئێستا بە بیانووی دانووساندن لەگەڵ شا عەباسی یەکەم (گەورە) (1588- 1629ز) پێنجەم شای دەوڵەتی سەفەویی ئێران و ئەو کارەی سەرانی دەوڵەتی عوسمانی نیگەرانی لەلای شا عەباسی یەکەم (گەورە) (1588- 1629ز) پێنجەم شای دەوڵەتی سەفەویی ئێران درووست کرد، هێزێکی زۆری سوپای دەوڵەتی سەفەوی ئامادە و ساز کرد بۆ بەڕەنگاربوونەوەی هەر مەترسییەک کە تووشیان هات و کاتێک هەواڵی ئامادەسازییەکانی شا عەباسی یەکەم (گەورە) (1588- 1629ز) پێنجەم شای دەوڵەتی سەفەویی ئێران گەیشتە لای موراد پاشای کویوچو (1606- 1611ز) پەنجم و دووەم سەدری ئەعزەمی دەوڵەتی عوسمانی و ئەوەش نامەیەکی نارد بۆ شا عەباسی یەکەم (گەورە) (1588- 1629ز) پێنجەم شای دەوڵەتی سەفەویی ئێران و تێدا نیازپاکی و ئامادەیی خۆی بۆ ئاشتی دەڕبری، کە بەپێی ڕیککەوتننامەی ئاماسیای ساڵی (1555ز) بێت، ئەوەش لە کاتێکدا بوو دەوڵەتی عوسمانی بارودۆخێکی سەختی ئابووریی دەگوزەراند و گەنجینەکانی دەوڵەت نزیک بوون لە مایەپوچبوون و بەردوامیدان بە شەڕ لە بەرژەوەندیی دەوڵەتی عوسمانی نەبوو و هەروەها نامەگۆڕینەوە لەنێوان دایکی سوڵتان ئەحمەدی یەکەم (1603- 1617ز) چواردەم سوڵتانی دەوڵەتی عوسمانی و پووری شا عەباسی یەکەم (گەورە) (1588- 1629ز) پێنجەم شای دەوڵەتی سەفەویی ئێران ئەنجام درا و دواتر هەردوو لایەن گەیشتینە ئەو ئەنجامەی کە شەڕ لە بەرژەوەندییان نییە و پەلە بکەن لە ئاشتەوایی نێوانیان و شا عەباسی یەکەم (گەورە) (1588- 1629ز) پێنجەم شای دەوڵەتی سەفەویی ئێران قاسم بەگی وەکوو نوێنەر ناردە شاری ئیستانبوڵی پایتەختی دەوڵەتی عوسمانی بۆ دەستکردن بە گفتوگۆ و دانووستاندنی ئاشتی لەگەڵ نەسوح پاشای دامات (1611- 1614ز) پەنجام و سێیەم سەدری ئەعزەمی دەوڵەتی عوسمانی و ئەوە بوو لە ڕێکەوتی (20- 11/تشرینی دووەم- 1612) پەیماننامەی نەسوح پاشا لە نێوان دەوڵەتی عوسمانی و دەوڵەتی سەفەویی ئێران واژۆ کرد، کە بە گوێرەی ئەو پەیماننامەیە شارەکانی تەورێز لە هەرێمی ئازەربایجانی ئێران و شاری وان لە باکووری کوردستان و شاری شێروان و تەواوی هەرێمی شێروان بۆ دەوڵەتی سەفەوی بەجێ هێشتران، بە مەرجێک شای دەوڵەتی سەفەوی ساڵانە نزیکەی دوو سەد باری حوشتر لە ئاوریشم کە دەکاتە (59.000) کلیۆ گرام و هەروەها شایانی ئاماژە پێکردنە هەر بە گوێرەی پەیماننامەکە دەوڵەتی عوسمانی نزیکەی (400.000) کیلۆمەتر چوارگۆشەی لە کۆی (570.000) کیلۆمەتر چوارگۆشە کە دەوڵەتی عوسمانی بە چارەگەسەدەێک دەستیان بەسەردا گرتبوو لە خاکی دەوڵەتی سەفەوی بۆ دەوڵەتی ناوبراوی گێڕایەوە و هەروەها ناوچەکانی ورمێ و کۆکجە لە ڕۆژهەڵاتی ڕووباری ئاراس و کۆر بە دەربڕێنێکی ڕوونتر و شارەکانی ڕەوان، نەخجەوان و قەرەباغ، شێروان باکوور و باشوور، لە بەرانبەر ئەوەدا گەورەتری بەشی گورجستان (خۆرجیا)، داغستان و ناوچەکانی باکووری قەوقاز لای دەوڵەتی عوسمانی ئەمێنێتەوە.

$بەندەکانی پەیماننامەی نەسوح پاشا$
بەندی یەکەم- دەوڵەتی عوسمانی ڕەزامەندیی دەڕبری لەسەر گێڕانەوەی ئەو زەوییانەی کە بەپێی پەیماننامەی فەرهادپاشا درابوو بە دەوڵەتی عوسمانی.
بەندی دووەم- دووبارە داڕشتنەوەی سنووری نێوان هەردوو دەوڵەت بەپێی پەیماننامەی ئاماسیای ساڵی (1555ز).
بەندی سێیەم- دەوڵەتی سەفەوی ڕەزامەندیی دەڕبری لەسەر بەخشینی نزیکەی دوو سەد بار لە ئاوریشم (59.000) کیلۆگرام.
بەندی چوارەم- گۆڕینی ڕێگەی حاجیانی ئێران کە بە ڕێگەی سووریا تێپەڕ دەبوو کە لەجیاتی ئەو ڕێگەیە، ڕێگەی ئێڕاق بەکار بهێنن.
$سەرچاوەکان$
1- شاکر سابر الزابت: العلاقات الدولیە و معاهدات الحدود بین العراق و ایران- بەغدا1966ز.
2- د. عەبدوڵڵا عەلیاوەیی: کوردستان لە سەردەمی دەوڵەتی عوسمانی دا- #سلێمانی#2004ز.
3- یاسین سابر ساڵح: ئینسایکۆپیدیای گشتی- سلێمانی ساڵی2005ز.
4- عەلی کەندی: فەرهەنگی ڕووداوەکانی کوردستان و وڵاتانی جیهان- #هەولێر#2005ز.
5- کەمال بورکای: کورد و کوردستان- وە: عەلی فەتحی- هەولێر2008ز.
6- کۆمەڵێک نووسەر: عوسمانییەکان- وە: سەلام عەبدوڵکەریم- سلێمانی2008ز.
7- کۆمەڵێک نووسەر: بەشێک لە پەیمانەکانی دژی کورد- وە: ساڵح هەرکی- هەولێر2008ز.
8- فەرهاد پیرباڵ: کرۆنۆجیای کوردستان625پ.ز- 1932ز- هەولێر2011ز.
9- ئەحمەد حەمەدمین و دڵشاد مەحموود عەبدوڵڕەحمان: کاریگەری پەیماننامەی زەهاو 1639 لە سەر کوردستان- هەولێر2011ز.
10- لازاریف. ن: مێژووی کوردستان- وە: وشیار عەبەوڵڵا سەنگاوی- هەولێر2012ز.
11- د. مەیمونە هەمزە مەنسوور: مێژووی دەوڵەتی عوسمانی- وە: هۆگر ڕەحمان قادر- هەولێر2014ز.
12- بێرنارد لویس: ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست- وە: عەبدوڵڵای ڕەسوڵی- سلێمانی2014ز.
13- د. موفید زەیدی: ئینسایکلۆپیدیای مێژووی ئیسلام/ سەردەمی عوسمانی- وە: بەختیار عەزیز ئەحمەد- سلێمانی2015ز.
14- د. محەمەد تەقوش: عوسمانی/ لە دامەزراندنی دەوڵەتەوە تا کودەتا بە سەر خەلافەتەدا- وە: نەریمان خۆشناو و مەستەفا سەید مینە- هەولێر2015ز.
15- ساڵح قەفتان: مێژووی نەتەوەی کورد- سلێمانی2021ز.
16- پ. ی. د. بەختیار سەعید مەحمود شوانی: مێژووی ئێڕاق لە سەردەمی عوسمانی- هەولێر2021ز.
17- پ. ی. د. بەختیار سەعید مەحمود شوانی: مێژووی سەردەمی عوسمانی- هەولێر2022ز.
18- د. نەجاتی عەبدوڵڵا: کوردستان و کێشەی سنووری ئێرانی- عوسمانی/بەرگی یەکەم- هەولێر2022ز.
19- ئینتەرنێت- ویکیپیدیای ئازاد.
[1]