$یەکەم دیداری #مام جەلال# و کاک نەوشیروان، مامزەکەی چین و ئاسکەکەی #گەرمیان#$
#عیماد ئەحمەد#
#13-12-2020#
سەرەتای پاییزی ساڵی 1983 بوو، ماوەیەک لە قەرەداغ لای مامۆستا موحسین گیرسابوومەوە. ڕۆژێک بە بێتەلی تیپی 57ی سەگرمە مەلا بەختیار داوای کردبوو بۆ لای ئەو بچم لە شارباژێر. ئیتر منیش بڕیارم دا بچم و کەوتمە خۆئامادەکردن. سەرەنجام لەگەڵ کاک عەلی شامار و کاک سەلام کوێخا عەزیز و کاک حەمە قاشتی ڕێککەوتین بە یەکەوە بڕۆین. سەرەتا بڕیارمان دا لە دیوی قەرەداغەوە بۆ مەڵبەندی یەک لە حاجی مامەند بڕۆین، بەڵام بەهۆی سەختیی شەڕی ئێران-ئێراقەوە پەڕینەوە لە شارەزوورەوە بۆ شارباژێر قوورس بوو، بۆیە ناچار بووین ڕێگەی بازیان و پیرەمەگروون و قزلەر و قەیوان و سیتەک بگرینەبەر. بەڵام کاک سەلام مایەوه، چونکە دەیویست بەهەمان ڕێگەدا بروات.
لە و جەولەیەدا زۆر هیلاک و ماندوو بووم، فێری ئەو ڕۆیشتنە زۆرە و پەڕینەوە لە جادە و سەرکەوتن بە هەوراز و دابەزین نەبووم. هەرچۆنێک بێت ڕێگەمان بڕی. لەسەر شاخی پیرەمەگروون پیڵاوەکەم کەڵکی نەما، بەڵام باش بوو لە دێی قزلەر کاک هادی غوڵام پێڵاوێکی ئەدیداسی بۆ پەیدا کردم.
لە دێی باراو بە دیداری مەلا بەختیار شاد بوومەوە. دوای نزیکەی حەوت ساڵ چاومان بە یەکدی کەوتەوە و بە گەرمی باوەشی بۆ کردمەوه، وەک ئەوەی بەدوای بۆنی شەهیدان جوامێر و سەلام و سەلماندا بگەرێ. دوایی منی لەگەڵ خۆی سەرخست و بە سەیارە ڕۆشتین بۆ ماڵیان لە دێی چنگیان. لەوێ یەکەمجار بوو چاوم بە کاک سالار عەزیز و کاک دلێر سەید مەجید بکەوێت. چاویشم بە ڕووناک شێخ جەناب کەوتەوە کە لە پەیمانگەی تەکنۆلۆجیای بەغدا بە یەکەوە بووین.
بەندە تازەنەفەس بووم، زۆر لەو دونیا تازەیەی پێشمەرگایەتی شارەزا نەبووم. کاک سالار جاروبار توانجی لێدەدام و دەیگوت: گیانه، وەرە پێشەوە وەکوو زۆپە کەمێک گەرممان کەرەوە.
دوای هەفتەیەک تارای هاوسەریشم هات و لە چنگیان هەوارمان هەڵدا. خانوویەکمان لە سەرووی ماڵی کاک بەکر حاجی سەفەر دەست کەوت.
کاک بەکری حاجی سەفەر لێپرسراوی مەڵبەندی یەک بوو. ئای پیاوێکی چەند سەنگین و نەجیب و دڵسۆز بوو! ڕۆژێک تارا سۆندەی ئاوی ماڵی کاک بەکر لێدەکاتەوه، سەتڵێک ئاو پڕ دەکات، لەو ئانەدا پێشمەرگەیەکی لای کاک بەکر دەیبینێت و دەڵێت: نازانیت ئەم سۆندە ئاوە هی ماڵی کاک بەکرە؟ ئێوە پێشمەرگەی کێن؟ تاراش پێی دەڵێت: ئێمە پێشمەرگەی کەس نیین. ئەگەر زۆریشت پێ ناخۆشە، سۆندەکەتان لەبەرەدەم ماڵی ئێمەدا لابەن و بیبەنە شوێنێکی تر.
دوایی کاک بەکر بە و مەسەلەیەی زانیبوو، لە ماڵی مەلا بەختیار بە یەکەوە بووین، وتی: تارا قسەکانت لە جێی خۆی بووە. لەمەودوا نەک سەتڵی ئاو، سۆندەکەش ببەن بۆ خۆتان. دیارە پێشمەرگەکە ئێوەی نەناسیوە.
بەمهدا زانیم ئەم زاتە چەند سەخی تەبیعەت و ڕەوشتبەرزە، چونکە زۆر جار لە شتە بچووکەکانەوە دەتوانین خوێندنەوە بۆ شتە گەورەکان بکەین. ئیتر هەر واش دەرچوو. بە درێژایی زەمەن تێگەیشتم کە هەڵسەنگاندنەکەم بۆ ئەو پیاوە لە جێی خۆی بوو.
بەهۆی شەڕی ئێراق-ئێرانەوە ئەو کات ژیان لە ناوچەی شارباژێڕ سەخت بوو، بە تایبەتی لە سنووری مەڵبەندی یەک، بەردەوام تۆپباران و قەسفی تەیارە و هێرشی هەردوو لا بەرانبەر یەک هەبوو. ئەمە ژیانی لەو سنوورە تاڵ کردبوو. هەر بەم هۆیەشەوە چالاکیی عەسکەریی پێشمەرگە تا ڕادەیەک ڕاگیرابوو.
لە و کاتەدا دەنگوباسی گفتوگۆی نێوان ڕژێم و یەکێتی لە ئارادا بوو کە لە ڕێگەی دکتۆر عەبدولڕەحمان قاسملۆوە ڕێکخرابوو و، کاک فەرەیدون عەبدولقادریش ڕۆیشتبوو بۆ بەغدا. هەڤاڵانی لای من بە گلەیی و ڕەخنەوە بوون لە شێوە و جۆر و ناوەرۆکی گفتوگۆکە لە لایەک و لە لایەکی ترەوە هەڵوێستی توندیان لەسەر کوشتنی وریا ڕەش هەبوو، مام جەلال بۆ ئاگادارکردنەوە و بەرچاو ڕوونی هەڤاڵان سەبارەت بە گفتوگۆکە و چەند مەسەلەیەکی تر ملازم عومەر عەبدوڵڵا‌ی ناردبوو.
چەند ڕۆژێک مولازم عومەر لە ماڵی مەلا بەختیار مایەوە و دوایی گەڕایەوە مەرگە. دیار بوو مام جەلال بە بێتەل داوای کرد ئەو هەڤاڵانە سەردانی سەرکردایەتی بکەن. ئیتر کەوتینە خۆ و کاک بەختیار کڵاشینکۆفێکی قۆناخدار و شەست مەخزەن و قەمسەڵەیەکی شینی نیوکۆتی دامێ. کاک دلێریش کراسێکی شینی کاڵی تازەی دامێ کە لە شارەوە بۆی هاتبوو، دەیگوت: بەم باڵا و قەڵافەت و قەمسەڵە شینەوە لەناو هەموو پێشمەرگەکاندا دیاریت.
لەگەڵ مەلا بەختیار و کاک دلێری سەید مەجید و عەلی شامار لە چنگیانەوە بەرێکەوتین. لە ڕێگەشدا لە بزەینان شێخ عەلی لەگەڵمان هات کە پیاوێکی سپی و هەناری و لێوبەخەندە و ڕێزدار و بەجموجووڵ بوو. وشەی لطفا[لوتفەن]ی زۆر بەکاردەهێنا. هەرچۆنێک بێت گەیشتینە مەرگە و بۆ لای مولازم عومەر چووین. دوای ڕۆژێک مانەوە، ئەویش هاوسەفەرمان بوو. لەوێوە سەفەرەکەمان خۆشییەکی زۆری تێکەوت؛ ملازم عومەر بە نوکتە و قسەی خۆش جەولەکەی پڕکرد لە خۆشی.
ئێوارەکەی بۆ پەڕینەوەی لە دەریاچەی دووکان بە چەند بەلەمێک کەوتینەڕێ. لەبەر تاریکیی شە و و تەمومژێکی زۆر وەکوە ئەوەی کەوتبینە ناو پەڵە هەورێکی قووڵ و بەرفراوان، بە ئەستەم بەرچاوی خۆمان دەبینی و لە یەک دابڕاین. بە هەزار حاڵ یەکترمان دۆزییەوە و بهسەر دێهاتەکانی هەنجیرە و تەنگەزە و بێمووشەدا دابەش بووین.
بەیانییەکەی جارێکی تر یەکترمان گرتەوە و ئێوارەی دواتر پەڕیینەوە بۆ ئەوبەر. ئەو شەوە لە بناری شاخی کۆسرەت لە دێی تۆربە ماینەوە بۆ ئێوارەکەی بە تراکتۆر و عەرەبانە بە دۆڵی هیران و نازەنیندا ڕۆیشتین بۆ گوندی کونەفلووسە. ئەو شەوە لەوێ ماینەوه. بەیانییەکەی زوو بەسەر شاخی هەورێدا سەرکەوتین. زۆر سەخت و نارەحەت و بێئاو بوو. پێش نیوەڕۆکەی گەیشتینە دێی چیوەی سەروو. لەوێ چەند کاتژمێرێک حەساینەوه. بۆ عەسرەکەی بە تراکتۆر و عەرەبانە بەرەو خوارەوە بۆ زیخان ڕۆیشتین.
کاک نەوشیروان لەسەر ڕێی زیخان چاوەڕوانی هەڤاڵانی دەکرد. ئێستاش بیرمە کڵاوێکی قەفقازیی لەسەر بوو. بە گەرمی پێشوازی و بەخێرهاتنی هەڤاڵانی کرد. دوایی بە یەکەوە بۆ لای مام جەلال چووین کە لەتەکیەکەی زیخان چاوەڕێی ئێمەی دەکرد. تەکیەکە بە بلۆک و چیمەنتۆ درووست کرابوو کە دوو یان سێ ژوور بە تەنیشت یەکەوە بوون بەبێ دیواری حەوشه.
مام جەلال زۆر بە گەرمی و بالأحضان والقبل پێشوازیی لێکردین. بەکەیف بوو. جامانەیەکی کۆییانەی بەستبوو. یەکەمجار بوو مام جەلال و کاک نەوشیروان ببینم. مەلا بەختیار لەو دانیشتنەدا منی بە مام جەلال و کاک نەوشیروان ناساند. کاک نەوشیروان زۆر پێی خۆش بوو. ئەویش بە چەند وشەیەکی ڕێز و پێزانین منی بە مەجلیسەکە ناساند دوایی وتی: عیماد، پێم باشە بتبینم. منیش کۆڵێک پێم خۆش بوو.
مام جەلال زۆر بە بێزارییەوە باسی شەڕی بێتواتەی دەکرد. زووخاو لە دڵ و دەروونی دەتکا. باسی ڕاووڕووتی هەندێک لێپرسراوی عەسکەری و پێشمەرگەی دەکرد. یەکەمجار بوو گوێم لە وشەی ئار ئار بێت. دەیگوت: لە ژیانی پێشمەرگایەتیمدا شتی لەم جۆرەم نە بینیوە و نە بیستووه. ئەمە تۆوی فاشییەته. ئەگەر زوو فریای نەکەوین، سەری خۆمان و شۆڕشەکەشمان دەخوات!
زۆر بە کوورتییش باسی گفتوگۆکەی کرد و وتی: پێم باشە مولازم عومەر و مەلا بەختیار لامان بمێننەوە بۆ ئەوەی زیاتر قسە بکەین و بەیانییش بڕیارە کۆپتەر بێت و بڕۆین بۆ بەغدا.
ئەوان مانەوە، کاک عەلی شامار و من بۆ دێی بالیسان چووین. بۆ ڕۆژی دوایی کۆپتەر لە ئاسمانی بالیسان فڕەفڕی دەهات، لە نزیک تەکیەکە نیشتەوە. حاجی مەمۆ و کاک عەلی شامار، بەندە و ژمارەیەک لە کادیر و پێشمەرگە لەو دەوروبەرە بووین. مام جەلال و کاک عومەر و مەلا بەختیار و کاک قادری حاجی عەلی و کاک ڕێکەوت عوسمان خەریکی چوونە ناو کۆپتەرەکە بوون. مەلا بەختیار هات بۆ لای حاجی مەمۆ و من. یەکسەر حاجی پێی گوت: تۆش دەچیت؟ مەلا بەختیار سەری هێنایە پێشەوە و وتی: مەسەلەکە حەساسە و دەبێت ئێمەش ئاگامان لێ بێت. ئیتر هەموویان سەرکەوتن و لەدواییدا مەلا بەختیار ئیشارەتی بۆ کاک دلێر کرد کە ئەویش سەرکەوێت دوای ڕەزامەندی مام جەلال. کۆپتەر فڕی بۆ کەرکووک، ئینجا بۆ بەغدا.
بۆ عەسرەکەی من بۆ لای کاک نەوشیروان ڕۆیشتم لە هەمان شوێن. بە لوتف و ئیحترام بوو لەگەڵم. پرسیاری بارودۆخی بەغدا و خانەقین و ڕێکخستنی کرد. هەر لە پرسیارەکانیەوە بۆم دەرکەوت ئەم پیاوە چەند سەنگین و ورد و شارەزایە. دوای مام جەلال کەس نەبوو شان لە شانی بدات. ھەر لە درێژەی دانیشتنەکەماندا کاک نەوشیروان وتی: عیماد، بۆ ئێوەی خانەقینی ئەوەندەی لێپرسراوتان لەناو شۆڕش هەیه، ئەوەندە پێشمەرگەتان نییه؟ لە وەڵامدا وتم: لەبەر ئەوەی چالاکیی پێشمەرگایەتی تائێستا نەگەیشتووتە سنووری خانەقین تا خەڵکەکە زیاتر پەیوەندی بە شۆڕشەوە بکات. سەبارەت بەزۆریی لێپرسراوەکانیش هۆیەکەی دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی ژمارەیەک لە کادرە پێشکەوتووەکانی خانەقین ڕۆڵیان لە درووستکردنی کۆمەڵە و یەکێتی و هەڵگیرساندنەوەی شۆڕشی نوێدا هەبووە. دوایی وتی: تۆ دەتەوێ چی بکەی؟ منیش وتم: ئەمرتان بە چییە و چی بە باش دەزانن، من ڕەهنی ئیشارەتی ئێوەم. لەو کاتەدا یەکسەر بیرم لە درووستکردنی کۆمیتەی ڕێکخستنی خانەقین کردەوە و وتم: پێت چۆنە کۆمیتەیەکی ڕێکخستن بۆ خانەقین درووست بکەین بۆ ئەوەی ئەو بۆشاییە پڕبکەینەوه؟ فکرەکەی زۆر پێ باش بوو و وتی: منیش هاوکار و پشتیوان دەبم.
دوایی لەگەڵ کاک ئازاد هەورامی بڕیاری کردنەوەی کۆمیتەی ڕێکخستنی خانەقینیان دا. کاک نەوشیروان کاک مەلا ئیبراهیم و کاک جەبار یاوەر و مامۆستا کاوەی بۆ ئەندامی کۆمیتەکە دەستنیشان کرد.
بە ماوەیەکی کەم بێ ئەو سێ هەڤاڵەی کە دەستنیشان کرابوون، لەگەڵ مامۆستا #سۆران# و مامۆستا نەجم و کاک کامەران و مامۆستا دڵشاد کۆمیتەکەمان دامەزراند. سەرەتا بارەگای کۆمیتەکە لە دێی حەسەن مەحە بوو لە گەرمیان. دوایی گواستمانەوە بۆ دێی ژاڵەی سەفەر.
لە و ماوەیهدا خەریکی بەهێزکردنی ڕێکخستن و پەیوەندیکردن بە جەماوەر و کردنەوەی خولی ڕۆشنبیری بووین. بۆ مێژوو، کاک عەلی شامار دەورێکی باڵای لەم مەسەلەیەدا هەبوو. هێزێکی پێشمەرگەی لە خانەقین درووست کرد و دوایی لەگەڵ هێزێکی تر لە گەرمیان تیپی 51ی گەرمیان درووست کرا، کاک مەحموود سەنگاوی بوو بە سەرتیپ و کاک عەلی شاماریش بوو بە جێگری.
لە و سەردەمەدا ململانێ لەناو کۆمەڵەدا ڕۆژبەڕۆژ قووڵتر و تووندتر دەبوو. سەرەنجام من کەوتمە بەرەی موعارەزەی ناو شۆڕش و تەنانەت یەکێک لە توندڕەوەکانی بووم!
ئێستا دەزانم چەند بەدوای خەونی لاساییکردنەوەی ئەزموونی چین و کوبا و وشەی بریقەداری ناو پەڕتووکە مارکسییەکانەوە بووم. بە کەمئەزموونی و بە خەیاڵپڵاوی دەمویست کەوڵی مامزی چین و ماچین بکەمە بەر ئاسکی گەرمیان!
لە و سەردەمەشدا هەر باس باسی ئێراقچێتی بوو کە وەکوو تۆمەت دەدرایە پاڵ ئەم و ئەو لەسەر شێوەی قاچاخچێتی و ساختەچێتی. لەو بارەیەوە دۆخەکە زیاتر لەو بەسەرهاتە دەچوو کە کاک جەبار فەرمان، فیلەتەنەکەی یەکێتی و پیاوی بەوەفا و سەخی تەبیعەت، دەیگێڕایەوە کە بێوەژنێک لە دێکەیان هەبووە زۆر شەڕفرۆش و دەمهەراش و نەگونجاو بووە، هەموو جارێک کە عەباسی کوڕی دەگەڕێتەوە ماڵ، لێی دەپرسێت: عەباس ڕۆڵە، دەنگوباس چەس؟ عەباسیش دەڵێت: دایکه، باس باسی دایک عەباسه.
بەڵام داخەکەم بە دەسەڵات و موعارەزەی ناو شۆڕش، زەرەری گەورە و قوورس بەر یەکێتی و شۆڕشەکەمان کەوت. لە کۆتاییدا هیوادارم ئەو ڕووداوانە بە خۆش و ناخۆشیانەوە، بە باش و خراپیانەوە، بۆ ئەمڕۆمان ببنە پەند، نەک بمانکەنە پەند! [1]