فاتما ساڤجی ساڵا 1974 ل گوندێ گرێمیر سەر ب نسێبین ژدایک بوویە، ئەو ب بنەجهی خەلکا گوندێ هێشترەکە یا سەر ب باژێڕێ مدیادێیە. قوتابخانەیا دەستپێکی ل گوندێ گرێمیر خوەندییە. ساڤجی وەسا بەحسا ساڵێن قەدەغە کرنا زمانی و سەرکوت کرنا وێ دکەت: قەدەغە کرنا زمان وە ل من کر کو ئەز زی مەزن ببم. دەمێ هندێ هاتبوو کو ئیدی قسەیا دلێ خوە دەرببڕم. لێ دلێ من حەزا تورکی نەبوو کو ب زۆر فێریا مە دکرن. (ساڤجی، 2007، 4) ئەو ل ساڵا 1992 دە ژبەر ڕامان و چالاکیێن خوە هات دەستەسەر کرن.
ساڤجی ژبەر پێداگرییا خوە ل دادگەهێ ب زمانێ کوردی، سزایا 15 ساڵ بەندکرنێ بسەردا هات سەپاندن. ل هەشت بەندیخانەیێن تورکیا و کوردستان یا هاتی ڕاگرتن. ل بەندیخانەیێدا دەست ب نڤیسینا هۆزانان کر. هۆزانێن خوە لسەر پەڕی جگەرەیان دنڤیسین. پشتی ئازاد بوونا وێ، ئێکەم بەرهەمێ خوە بناڤێ گولێن قاسد بەڵاڤ کرن. فاتما ساڤجی نها ل وڵاتێ سویدێ دژیت.
$بەرهەمێن ساڤجی$
گولێن قاسد، ئاڤێستا، 2006، #ئیستانبوڵ#
خەونێن زیڤین، ئاڤێستا، 2007، ئیستانبوڵ
بیرا برینێ، ئاڤێستا،2010، ئیستانبوڵ
دۆتمارا لال، ئاڤێستا، 2013، ئیستانبوڵ
دانێ بارانێ، ئاڤێستا، 2018، ئیستانبوڵ
فاتما ساڤجی ژبلی هۆزانان، چیروک و تاقیکرن و ڕۆژنڤیسان دنڤیسیت. ئەڤ بەرهەمانەش بریتین ل: ڕستکا مۆریکان (چیروک)، شەوق و پاییز (تاقیکرن) و بەر ب بنخەتێ ڤە (ڕوژنڤیس). هۆزانێن گولێن قاسد دەستپێکا گەشتا وێ یە. ئەڤ سەفەرە لسەر پەڕەیێ جگاران دەست پێ کر. ب زمانەکێ ئێمە، ل هوزاناندە پتر ب (ئەم) قسە دکەت. کاریگەرییا بارودوخا سیاسی ل هۆزاناندە زور یا دیار و بەرچاڤە. دوخا بەندیخانەیێ، شەڕ و ململانەیێن وڵات و کورد بوونێ ئێکسەر کاریگەری لسەر دانابوو. ل چاڤپێکەتنەکێدە بەحسا ئەوان هۆزانان دکەت کو لسەر پەڕەیێ جگەرەیان دنڤیسیوین: گولێن قاسد ل سەردەمێکێ جودادا، ل ژیێ لاوینیێ دە، ل کەشەکێ گۆهڕ و و جهەکێ جودا دە هاتییە نڤیسین (بەوران، 2019، 5). هەم ئازادی و هەم هۆزان، ئەو ب هەل و مەرجەکێ سەختدا تێپەڕییە.
گریێن کەڤۆکان
ب سەر خەیالێن وان دە
درژینن...
(ساڤجی، 2006، 15)
ل هۆزانێن وێدە پەرتوکا گولێن قاسددا کەشەکێ نهێنی، ئازار، بێ هیوایی، مرن و شەڕ ل وڵاتدا هەنە. ب تایبەت کاریگەرییا وێ شەڕەی کو ل وڵاتدا ڕوو ددەت ئێکجار زورە. وشەیێن شاخ، دایک، نیشتمان، منداڵ، مردن و گوند و هتد بکار ئیناینە.
دلێ دایکان بوویە ئاواز
ژ تەمبوورێ رە
چیرۆکێن خوە دسترێنن
روودنن ل بەر دەرگووشێن ژ دارا گویزێ
ل سەر کابۆکێن وان پێچەکێن ڤالا
کراسێن بووکانیێ
و وێنەیەک ماسووم
رێدووریا شەرڤانان
دنەهورینن
(ساڤجی، 2006، 15)
ئەو ساڵێن کو فاتما ساڤجی دنڤیسی، دەنگێ ژنێن کوردان ل ئەدەبا کوردیدا زور نەبوو. داهاتیەکا نەدیار و بەندیخانە، کاریگەرییا زور لسەر ساڤچی هەبوو. لێ ڤێ چەندێ کاریگەرییا گشتگیر نەبوو، هەندەکجاران هیوایا بهێز و هەڵویستا ئازا و سەرکێشی ل خوە نیشان ددا. ل هۆزانی بیرانینێن تە دا:
دزانم!
تو ب من رە مای:
هەر کو نەیار ب سەر من دە تێ،
وی دلێ تەیێ دیاری
د مسرا دەستێن خوە دە
ب سەر زلمێ دە دهەژینم...
(ساڤجی، 2006، 111)
$تەوەرێن هۆزانێن فاتما ساڤجی$
1- ئەڤین
لە هۆزانا ستێر وەشیان دا:
چەند ستێر وەشیان
ژ ئەزمانێ دلێ من
خەونێن چەند نفشان
مان د ناڤ دەستێن من دە
روویێن چەند ئەگیدێن ئەفسانەیان
رەنگ ڤەدان
ل پەلکێن سەلڤیا تەمەنێ من...
تەنێ ئەز دزانم،
ئەز ئەوا کو میراتگرا
خەیالێن زارۆکان،
هەڤپارێ لەیستنا
هەمی کەچکێن چیانم...
ئەز ئەوا کو
د بەنکێ هەمی سێداران دە
بەیبوونەکە باگۆکی مە
دهەژژم...
(ساڤجی، 2006، 61)
ل هۆزانا کولیلکا بەهیڤێدا:
من فێری کولیلکا بەهیڤێ مەکە دیسە
خوە وەک چیاکێ شین مەدە بەر دلێ من
ئەو خەزال ولۆ ل وێ دەرکا ها تی
ئەز د بەربانگا لجێ دا شەوتی
(ساڤجی ، 2018، 68 )
لە هۆزانا خالا گەردەنێدا:
هەر شەڤێ
ژ خالا گەردەنا دووپشکەکی زەر
ب رازا خوەکوشتنێ ماچی دکە
ولۆ تێ...
خوە دگهینە کانیکا تاریێ
رهێ خوە هوورک هوورک ژ هەڤ ڤەدچرینە
و دلێ خوەیێ ژ تێلێن رێسای بەتلی
گولک ب گولک،
ب دارا خوەزیان ڤە دکە...
(ساڤجی، 2014، 52)
2- خەون
ل هۆزانا بسکێن خەونێ دا:
کی دزانە وێ جارەکە دن
د کیژان زارۆکاتیا زەمێن دە
چیا و پیرا من وەکی دو خوشکان
دەستێن وان دیێن هەڤ دە،
وەرن ستێرکێن جێوی دالقینن
ب هەر دو بسکێن خەونا من ڤە؟...
(بیرا برینێ)
ل هۆزانا هێشین ببە:
تو دخانا گوندەکی شەوتی بووی
ل گەویا من،
پەرەنگەکی ژ ئاگرێ دارستانا مای
ل کەڤیا دلێ من،
تو زارۆکەک ب ژەهرێکەتی بووی
ل هەلەبچا هەمبێزا من،
رۆندکێ خەزالەکە کوشتی
ل سەر کانیکا چاڤێن من،
دبێژم ئێدی وەرە کولا من
ب نەفەلێ رە
هێشین ببە
ل خەونا من (ساڤجی، 2010، 49)
3- وڵات
لە هۆزانا ب هەیڤێ کەتم دا:
کەچکەک کو ب هەیڤێ کەتمە
ئەز نەها
زارۆکەک ئەمر قوت
و بێ بافرکم
د ناڤ نۆفێ مندالان دا
وەلاتەکی دل خربەهکری
د ناڤ هەمی وەلاتان دە.
خەزالەکە بریندار
نەینکەک بێ روو مە ئەز.
ئەز کووشتیەکە ڤەشاری مە
د هێمایێن هەلبەستێن خوە دە.
دمرم ئەز نها
و هەمی ئاگر ژی
خوە ڤەدمرینن...
(ساڤجی، 2007، 79)
4- خەمگینی
ل هۆزانا دەستێن ستێراندا:
ئێڤار
پەرکێن هەجیرەشکان
ب سەر بەزا دلێ من بە ڤەدرەشینە...
مرنێن منی بێدەنگ
د چاڤێ خەجیجۆکان دە ڤەدژینە...
خوناڤا هەستێن من
د پایزەکە کۆچبەر دە
ب سەر گولیێن دارێن زەری زێرین دە دبارینە...
ئێڤار، خەونەکە هشین
راچاڤی شەڤێن زندانا من،
ئەڤینەکە کریستالی
بەخشی
ئەڤینەکە کریستالی
بەخشی شکەستنێن منی نەجەربی،
دەستێ ستێرەکە دلۆڤان
درێژی دلێ منی ژ پەلێن بنەڤشان دکە...
(ساڤجی، 2007، 21)
لە هۆزانێن ساڤجیدە دەنگەکیێ نەتەوەی هەیە، لێ ب ئالیەکێ شەرمنانە و ئینتەرناسیۆنالیستی نینە. ب بوێری و ئیمانێ ڤە داخوازا بەریا نها دکەت. پێکڤە بهێز بن.
ل هۆزانا خوەنەکە هەڤریشمیدا:
ئەزێ نەبینم
ژ گۆرا من قەڤزەکێ دوور
وێ ژنەکە مدیادی ب فیستانەکی بنەڤشییێ هەڤریشمی
ب وێ بەژن و بالا خوە یا چیای
دێ مەرەما من ب جی بینە
هەفت دەنگان ژ خەونا منی قەدیفەی رە نێرگزێن ل بەر کێلا من ل با دبن،
ب مزگینیا ئازادیا کوردیستانێ سالی بهەسینە... (ساڤجی، 2018، 70)
[1]