Mavênê Qom û Gelî de Têkêliya Zon û Hunerî
Şiyar Munzur
Koma Berxwedane sewledayena royê hereketê azadiya Kurd ye huner û kulturi ya. Hem ronayena Koma Berxwedan hemi kî karo gure wo ke #Koma Berxwedan# e virast aye ra kî rind vîneme ke Koma Berxwedan en virende vengdayîs û zirçayîsê sarê kirmancî ya Kurdistanî ya.
Di cuya rojana de tesîra têkêlîya muzîk, zagon û zonî serê qom û miletî de
Gama ke ma ewro biewnê têkêlîya muzîk û zonî ra; têkêlîyê nê mewzûyan pratîkê cuya rojana de qom û miletî ser o bandoreka muhîm esta. Zon û zagon giredayê jumîni yê. Teyna kirmancîye de nê hemuya dîna de têde yel û qomî wazenê ke sarê xo zonê xo bizono, domonê xo eve zono xo bimusê û eve kulturê xo pîlîvê. Bingê hemuya kulturî û hunerî kî zon o. Na sevevi ra, qomo ke / mileto ke (je ma kirmancu) zono xo ci rê tomet a, bine kerdena asîmîlasyonî der o, kamiya xo yînkar bena, yî qomî rê zonê xo de muzîk virastene, kilamî vatene, qeseykerdene çiyede je merdene û maneyen o. Bingê kamiya herkesî, herqomî zon o. Biyayene û çînebiyayena ju kesi û qomî ki zonî ser o bîna bena. Eke ju zon çîne bî, wo kes û wo qom ki çîn o. Ewro ez vînenu ke sarê ma Kirmanc ferqê na zanayîşî der o. Dewleta tirkî dewrê cumuretî ra nata her roj kamiya kirmanciye tenena asîmîle kerda, wasto ke kirmanciye vînd bo, kirmancî tirk bê. Na cihet de Dewleta tirku xeyle kî ravêr şiye û sarê ma asîmîle kerdi. Hama niya dîme ke 40/50 sere ra jeder o sarê kirmanc heşiyora xo biyo. Naye ra 50 ser ra raver mektevune dersîmî de têde talevu vatênê ke ma tirk îme. Ewro sarê me dustê asîmîlasyonîde vejîno. Herhalde se-disey hunermendê ma estê ke têdeki jede eve zone xo / zonê ma kilamu virazenê û vanê. Eve hazaru, mîlyonun a kes na kilamu gos danê, pê zof qayîl benê û poştî danê na hunermendunê ma. Heşiyayena xoseriye kî xora na wa. Ma çixa ke jede zon qesey kerd, çixa ke jede eve zonê xo lawukî, kilamî gos dayî, honde xo nas keme beme eve xo.
Mavênê cuya rojana û zagonî de apeyameyiyayişê dîyalekta kirdkî/kirmanckî goreyê dîyalekta kurmancî
Kirmanckî / zazakî zonêde kirmancun û kurdîstani yo. Tenê eve xeleşîyayena ju zonî nê zonê kurdî xeleşîno ne kî qomê kirmancî, sarê Kurdîstanî xeleşîno. Dewrê cumuretî, hardê kurdîstanî de taye cawu de qomê kirmancî ameyîve qirkerdene. Hem tertelê /qirkerdîsê Dersîm, hemi kî yê qirkerdîsê Şeyx Sayîdî heremunê ke teyî kirmanckî / zazakî qesey beno, wuza de virajiye û wuza ra têpiya kê na qirkerdîs eve asîmîlasyonê sipêyî ya berdevam kerdi. Herca de mektevî kerdî ra eve namê îlîm-bîlîm ardayene domenê kirmanckî / zazakî mektevu de tirkî musnayî. Na siyasetê asîmîlasyonî honakî kêmî nêbiyo devam keno. Tesîrê na asîmîlasyonî kî tabi hona miletê ma – qomê ma ser o esto.
Na sevevi ra û eve xeyle sevevune bînu ra kî kirmanckî / zazakî verva vîndîbiyayene der o. Gama ke ma ewro ewnenê derheqê dîyalekta kirmanckî de fikrêko wina asyeno: dîyalekta kirmanckî goreyê dîyalekta kurmancî hem cuya rojane de hem zî warê zagonî de apey yena. Hama fikrê mi gore kirmanckî / zazakî zonunê kurdîstanî ye bînu ra ne kemi yo, ne kî yîson besekeno vazo tenena senik çî virajîno. Tenê kî sarê ma yê kirmanc hardê welatî ser o axme wo. Je sarê ma ye kirdaş / kurmanc eve milonuna yîson telewede niyo. Na sevev ra kî zon taye cawu de jede qesey beno taye cawu de kî senik qesey beno.
Mavênê qomê kurdî de sembola netewî Koma Berxwedan, lebetnayiş û pawitişê xêza xo ya enternasyonalî û duştê netewî de serkewtişê xo?
Eve gorê mi, Koma Berxwedane mavênê qomê kurdî de sembola netewî û sewledayena royê hereketê azadiya kurd ye huner û kulturi ya. Hem ronayena Koma Berxwedan hemi kî karo gure wo ke Koma Berxwedane virast aye ra kî rind vîneme ke Koma Berxwedan en virende vengdayîs û zirçayîsê sarê kirmancî ya kurdîstanî ya.
Ronayîsiye Koma Berxwedane ra hata nika Koma Berxwedane eve têde zonunê kurdi huner virasto dez û wastena sarê kurdistanî arda ra zu. Eve kilam vatene, eve xoverdayene, caye xo mavenê hareketê azadîya kurdî de gureto. Serokê sarê Kurd, rayver Ocalanî ta gama virene ra eke Koma Berxwedane nêvero, wo waxt wastene û vatene ke her gure yê Koma Berxwedane de gereke têde zonê kurdî bivê. Her album de bive û her gurê de bive. No niyadayîs, verê ra nat felsefeya siyasetê hereketê azadiya kurd vî û hona kî heni yo.
Mavênê Tevgera Azadiya Kurdî bi kirdkî de rol û payranêmayişa Koma Berxwedan
Di cuya rojane de fikrêko wina derheqê Koma Berxwedan de esto ke na komele sey koroyêka neteweyî nêşkawa pay ra vindera. Gorê mi, Koma Berxwedan pay ra wa. Yanê ma ke va ke, çayê pay ra nêvinete wo waxt honde hunermedî û hunero ke hermunê Koma Berxwedane ser o virajîyo hata ewro kî virajîno, eyî rê heqsijênî bena. Zerê Koma Berxwedane ra çewres - poncas kesî ra jede Hunermendê namdarî vejiyayî honakî mavênê qomê ma de caye xo girs o. Yîson gereke jê her çi, huner ki, gorê dewrê xo araze bikero. Naye ra 30 / 40 sere ra raver dewro de bînivî ewro dewrode bîn o. Neslê wo waxtî zovîna vî, ewro neslê na dewrî zovîna wo. Koma Berxwedan û hunermendunê Koma Berxwedane rolê xo ard ve hurendî. Na dewrê ewreyenî de kî hunermendê neweyî eve roye na dewrî ya Koma Berxwedanunê newî virazenê. Diyayîsê mi ra gore, belkiya eve usul û torê bîn ya hama roye Koma Berxwedan û roye hareketê azadiya kurdî, ewro kî virajîno, yeno meydan. Hatta tenena jede virajîno, jede axme biyo. Her cayê Kurdîstanî de ewro huner, kultur û musika kurdî virajinê. Peyniye de qesa kilme awa ke, dîna ju keşî rê, ju kome rê nêmanena, çiyo ke maneno, kar û hunere ke virasto a wo.
Cayê Koma Berxwedane ravêrşiyayena zonê kirmanckî de zof muhîm o. Na gereke rind û rast bizoniyo Hatta wo suro, ma eke eve kirmanckî kilam-lawuk vatenê, hereketê azadiya Kurdî ra qeyîr, herketunê çep yê bînu têdîne ma ra vatenê nî dewa heremenî – miletenî kenê.
Cayê Koma Berxwedane ravêrşiyayena zonê kirmanckî / zazakî de zof muhîm o. Na gereke rind û rast bizoniyo. Naye ra 40 / 50 sere ra ravêr kilame kirmanckî / zazakî tek ju Koma Berxwedane de virajîjenê. Zonê kirmanckî/zazakî de nê hunermendî bî ( Sayîr û dengbejunê kanu ra qeyîr ) ne kî sayîrî, ya kî zovî çiyo bîn. Hatta wo suro, ma eke eve kirmanckî / zazakî kilam-lawuk vatenê, hereketê azadiya kurdî ra qeyîr, herketunê çep yê bînu têdîne ma ra vatenê nî dewa heremenî – miletenî kenê. Çixa rind ke û ez kî pê zof sa bonu ke ewro têde hereketî û komelî ye ke estê, hemuya yînu endî seveta kirmanckî qeseykerdene, huner virastene gureyenê. Zonê kirmanckî ravêr berdene, musnayene û musene ser o kar kenê. Na qiymet henî qolay niyameve worte. Binê na qiymetî de honde zof bedelî estê. Aynê, çutir ke ju qomo ke wayîrê zon û kulturê xo nêvejiya beno vîndî, henî kî ju qomo ke wayîrê bedelunê xo nêvejiya, aye ke bedel dê, yî xo vîr a kerdî wo qomi kî pay ra nêmaneno, beno vîndî. Na helmê Dîna de îlahî edelet çîn o hama gereke heqa teyr û tûrî, teyr û turî diyo, yê dar û berî dar û berî diyo û ye yîsono kî yîsonî diyo.
Eve selam û hurmet a…
[1]