Çima karekterê Kurda berovajî dikin?
Pêşîn, bila em du celeb kesayetiyê ji hev cuda bikin:
• Karaktera ferdî.
• Meclîsa Neteweyî ya Kesane.
Bê guman, ne mumkun e ku hemî endamên heman neteweyê yek celeb behre hebe, lê digel vê yekê, hin rêgezên behreyê dimînin ku li ser kesayetiya vî an wî miletî serdest in, û bi vî rengî milet ji hevûdu cûda dibin, û ez wisa difikirim Karaktera neteweyî ya neteweyekê, di warê eslê xwe de, berhema sê faktorên sereke yên hevgirtî û temamker e, ew jî:
• Faktora xanedaniyê: mebesta me genên mîrasî, û taybetmendiyên fîzyolojîkî û derûnî yên ku di encamê de ne.
• Faktora hawirdorê: Lêkolînên li ser erdnîgariya mirovî bandora vê faktorê di pêkhatina mirovan de di form, raman û tevger de piştrast dike.
• Faktora çandî: Di warê mezinbûna xwe de berhema kedkarên berê ye, lê bi demê re di serê xwe de dibe faktorek nîvserbixwe. Bi qasî ku em di cudakirina taybetmendiyên gelan de bi genên fîzyolojîk re eleqedar dibin, divê em bi genên çandî re jî eleqedar bin.
Ez wisa difikirim ku tevgera neteweyî ya gelê kurd di çêbûna xwe de bi van sê faktoran ve girêdayî ye, û dibe ku ew objektîf be - û em bi kesayetiya kurd re mijûl dibin - ku sê tiştan ji hev cihê bike:
• Ya yekem: nêrîna her kesî li ser xwe.
• Ya duyem: dîtina gelên din ji gel re.
• Ya sêyem: taybetiyên her gelî wek ku di rastiyê de ne.
Em ê li vir behsa nêrîna Kurdan li ser xwe nekin, ji ber ku her gel bi serbilindiyek mezin li xwe mêze dike, û wê wekî ya herî hêja, çêtirîn û paqij dibîne, û em mînaka Çîgiyan bigirin; Li ber çavê gelên ku di nav wan de dijîn, ew tên rezîlkirin û rezîlkirin, ji bo xwe jî xwe wek hêmana herî bilind, herî bi rûmet û pak dibînin û gelên din jî ji kategoriyeke kêm in. Li vir em têr dikin ku nêrînên kesên din ên li ser Kurdan binirxînin, gelo ew kesên din li hember Kurdan pêşdaraz in, an jî bi awayekî objektîf bêalî ne.
dadbariyên pêşdaraz:
Ne ji ber ku ez kurd im, min hişt ku ez têgîna (ramanên pêşdarazî) bi kar bînim, lê ji ber ku min li gorî îdeolojî û bingehên siyasî yên ku ew raman jê derketine şopand, û ji min re eşkere bû ku ew an kêmasî ne ku ji wan ramanan derketine. dîtineke teng, ya ku min bi bêhiş û bi nefsbiçûkeke ecêb, ya ku ji aliyê partiyên dij-kurd ve dihate terfî kirin, fêm kir. An jî armanc dike ku bi her awayî îmaja Kurdan berevajî bike.
Em di dema Akadî û Suryaniyan û vir de li dijî bav û kalên Kurdan (Gotî, Kaşû û Kardûk) yekem nîşaneyên wê kampanyaya hovane li ber çavan radigirin, da ku wan xisletên herî xerab bavêjin.
Farisên Hexemenî li derdora (sala 550 b.z.) desthilatdarî ji Medan zevt kirin, û xema wan ya herî mezin her dem tirsa vegera Medya ser desthilatê bû, lewra destkeftên şaristanî yên Med bi xwe ve girê didin û şiyanên leşkerî bi kar tînin. Medan di dagîrkirina welatên cîran de, û di damezrandina Împaratoriya Farisî de, ji Hindistanê li rojhilat heya Atînayê li rojava, û di heman demê de dudilî nebûn ku xerabî, hîle û xayîntî bi Mediyan ve girêbidin; Ji bilî vê yekê jî Kurd ji jiyana azad bêpar hiştin, nehiştin ku şaristanî pêş bikeve.
Malbatên Faris ên desthilatdar ew nefreta veşartî ya li hember Kurdan û her wiha siyaseta windakirina wêneyê Kurdê mêrxas ji rûpelên dîrokê mîras wergirtin û li şûna wê sûretê şivanê Kurd, şivanê paşverû û quretî danîn. Belgeya herî baş ji bo vê yekê ew e ku şahê Arşakiyan Erdwan dijberê xwe avakerê dewleta Farisî ya Sasanî Erdeşîr îbn Babek wek “Kurdekî di nav konên Kurdan de rabûye” şermezar kir.
Dema ku di sedsala heftan a hicrî de dest pê kir û dewleta Sasaniyan hilweşiya, hêmana Faris çi di warê çandî û çi di warê siyasî û aborî de ji pêkhateya Kurd gelek pêştir bû, ji ber vê yekê Farisan dijberiya xwe ya li dijî Kurdan bi cih kirin. mîrata nav çanda Islamicslamî, û hin bîrên rewşenbîrên Misilman daqurtand, û ev bi du diyardeyan tê xuyang kirin:
1- Diyardeya yekem: di nivîsarên ku behsa taybetiyên gelan dikin di nivîsarên ansîklopedîstên wek El-Cahiz, Ebû Heyyan El-Tewhîdî û yên din de kêm zêde behsa Kurdan tê kirin, lê behsa Ereban, Farisan dikin. , Rûm, Tirk, Hindistan û Çîn û carina yên din, carinan carinan carinan jî. Cehiz di pirtûka xwe ya bi navê (El-Beyan we El-Tabîn) de wiha gotiye: “Lê ev netewe çar in: Ereb, Faris, Hindistan û Rûm.”
2 - Diyardeya duwem: eger nivîskar behsa kurdan bikin, wan bi awayekî nefret pêşkêş dikin, wek mînak ev Mesûdî behsa ”bêhestiya kurdan” dike. Û ev el-Cahiz di rîsaleta “Meneqîb el-Turk” de behsa wê yekê dike ku eşîra Ereban Huzeyl “Kurdên Ereban” in. Girîngiya vê hevokê diyar nabe heya ku em zanibin ku eşîra Huzeyl yek ji eşîrên feqîr ên li çiyayên Hîcazê rûdiniştin û di nav wan de Erebên herî hov hebûn. Paşê li vir El-Cahiz nameyekê di (Menaqib El-Turk) de dinivîse û em nabînin ku ew di derbarê Kurdan de wiha dike; Dibe ku li pişt helwesta El-Cahiz, du tişt hene:
• Mijara yekem: Kurd di serdema Ebbasiyan de ji aliyê elîta xwende ve nenas bûn, ji bilî ku ew ji dewletê re neguhdar bûn, li derveyî desthilatdariya Xîlafetiyê, serhildan, serhildan bûn.
• Mijara duwem: Cehiz fersendxwaz bû, wî dizanibû ku li kuderê şanê xwe bixwe, wek gotina erebî, û ew yek ji nûnerên çanda deshilatdariyê bû, û efserên tirk di dema desthilatdariya wî de gihîştibûn meqamên bilind. di dîwana Ebasiyan de, ji ber ku El-Feth bîn Xaqan wezîrê xelîfe El-Mu'tesim Bîllah bû, ji ber vê yekê xwezayî ye ku Cehiz bi vê nameyê nêzikî wan bibe û eger di serdema Eyûbiyan de jiyabe. , ewê nameyek bi navê (Menaqîb el-Kurd) binivîsanda.
Her çend hin dîroknas û erdnîgaran pesnê vî an wî alimê kurd didin jî, lê di demek kurt de kurdan bi giştî bi xisletên riswakirinê tawanbar dikin û wan wek hişk, zalim û xerab bi nav dikin. Navbirî behsa bajarê Şehrezûr yê Kurd kir û got:
“Ji xeynî wê yekê ku kurdên li çiyayên wan herêman xwedî edet in ku rêwiyan bitirsînin, pereyan bistînin û diziyê bikin û tu rêgiriyê nahêle û ne jî kuştin û girtin wan nahêle. Tundrewan gotina Xwedayê mezin dixwînin: (Kurd zêdetir in. di kufr û durûtiyê de dijwar e). Wî got: Xwedê Teala neçû Shahehrzûrê, ji ber vê yekê ew li bextreşiyên ku di quncikan de veşartî ne dinêre.
Di heman demê de, em dibînin Yaqut El-Hemawî wiha dibêje: “Ew ji vî alî de ji giregir û mezinan, îmam û alim, hakim û hiqûqnasên bi nav û deng, yên ku ji jimartinê dûr ketine û nekarîn can û can bijmêrin. dirêjkirin û hakimên Benî Şerzûrî û mezinatî û mezinatiya malê.. Ewên ku min nizanibû ku di hemû Îslamê de ji hakiman welî heye ku ji hejmara wan ji mala wan zêdetir e. Benu Esron jî hakim in li Şamiyê, û di nav wan de navdar in ku di navbera durist û heram de ferq dikin, û gelek ji wan ji hiqûqnasên şafiî pir in û dibistanên wan tije ne.
Wisa ye ku yên ku Yakut di nav dadger û dadrêsan de behs kiriye ne Kurd in, û tişta ecêb ev e ku Yakut el -Hemawi di navbera salên (574 an 575 - 626 hicrî) de jiyaye, û ew hemdemê dewleta Eyûbî ya Kurd bû. , ya ku bi bidestxistina serketinên li ser Frenkan di Herê Hîttîn de sala (583 hicrî), di şerê rizgarkirina bajarê Orşelîmê de, çawa dikaribû Kurdan - yên ku li gorî îdîaya wî, xerab û gendel in - Di wê demê de li rojhilatê Deryaya Navîn serkêşiya cîhana îslamî bike û wan serkeftinên şer bi dest bixe, ligel gelek destkeftên şaristanî, bi taybetî yên çandî?
Bi hatina serdema nûjen re li Rojavayê Asyayê, tîmeke nû ji bo berovajîkirina îmaja Kurdan xebitî; Ew gerokên Ewropî ne, di sedsala XIX û destpêka sedsala bîstan de çûne welatên Ereban, Kurdistan, Faris û Anatolyayê û bi piranî ji alîyên siyasî û mîsyonerîyê ve qasid bûn, hinekan ji wan nêrînên xerab li ser Kurdan dan û wan bi vî awayî wesif kirin: şivan, barbar, diz, acizker, talanker û hwd.
Çima pêşdarazî li ser Kurdan?
Bi kêmanî çar faktoran dixuye ku van darizandinên pêşdaraz çêkirine:
1- Faktora yekem: Siyaseta Osmanî û Sefewî nehişt ku Kurd beşdarî bizava şaristaniyê bibin, û Kurdistan xiste nav xizanî, nezanî û paşverûtiyê, ku civaka Kurd bi taybetî li gund û mêrgên çiyayan jiyanek jiyan kir. ku tê de destpêkbûnek mezin tê de ye, û xwezayî ye ku tundî di jiyanek bi vî rengî de serwer be û diz û rêbir zêde bibin, û wan rêwiyan xwe aciz nekirin ku bipirsin: Çima Kurd gihîştine rewşek wusa xirab?
2- Faktora duyem: Kurd gelek pabendî ola îslamê bûn, lewra ew bi şik û kîn li Ewropiyan dinêrin, nemaze ku Împaratoriya Osmanî li dijî Ewropayê di nava têkoşîneke dijwar de bû, lewma ewropiyan weke ( dijminan) ji misilmanan re, û ku ew (kafir) û ( Necson) in, û ji vir de tundiya hin Kurdan di dan û standina bi gerokên ewropî de hat.
3- Faktora sêyem: ku piraniya van rêwiyan qasidên aliyên kolonyalîst û mîsyoner bûn û ji aliyekê ve bi bêtehamuliya Kurdan a li hember Îslamê re rûbirû bûn, û ji aliyê din ve jî ketin bin bandora elîta kahînan. mezhebên xiristiyan ên ku di nav kurdan de dijîn, wek hinek ermenî, suryanî û asûriyan, nêrînên vê elîtê di nav kurdan de bi piranî neyînî bûn, ji ber nakokiyên li ser erdnîgarî û pirsgirêkên cîrantiyê û siyaseta osmaniyan û Rûsyayê. Polîtîkayên Ewropî, li pişt wê bûn ku di navbera kurdan û cîranên wan ên xiristiyan de nakokiyan derxin.
4- Faktora çarem: ku ev gerokên ewropî - û piraniya wan di warê çandê de berfireh bûn - di dema ku haya wan ji hûrgiliyên şerên Frenkan (Seferên Xaçperestan) hebû, hatin Rojhilat, û wan rola kurdan wekî rêber dizanibû. û eşîran di têkbirina bav û kalên xwe de, û em rê nadin ku nêrînên wan ên neyînî yên derbarê Kurdan de çavkaniya wan paşxaneya dîrokî bin.
------------------------------
Margin:
El-Cahiz: El-Beyan we El-Tabin, 1/87.
El-Mesûdî: Pêşverûyê Zêr û Madenên Bingehî, 2/121.
El-Cahiz: Nameyên El-Cahiz, 1/10, 71.
- rakirin
Yaqût el-Hemawî: Ferhenga Welatan, 3/425-427.
- Referansa berê.
------------------------------
Ev lêkolîn ji pirtûka “Di Şaristaniya Îslamê de Dîroka Kurdan” hatiye wergirtin.
(Feqî Kurdan (Dr. E. xelîl
[1]