#ئەلفابێتی ھۆرامی و چڼ سەرنجېۋ#
نۋیستەی: ئاکۊ مارانی
ۋەڵاکریای دوەم: جولای 2021
بەشۍ چوارەمە:
ئەلفابێت
ئەلفابێت سیستەمو نۋیستەی و ئەۋەنۋیستەی زۋانی ھەن، کە چە کۆمەڵېۋ پیتا و نیشانا پېکمێۋ و ھەر پیتېۋە یان نیشانېۋە نمایانو دەنگېۋی ھەنە، یان یەک ئەرکش ھەن. نمەتاۋۊ دۋۍ دەنگۍ یان ئەرکۍ زېیاتەرۍ نمایان کەرۊ. بە یۊگېرتەی دۋۍ یان چڼ دەنگېۋی، بڕگېۋە پېکمێۋ. بە بڕگېۋە یان یۊگېرتەی چڼ بڕگېۋی، ۋاچېۋە پېکمێۋ. بە یۊگېرتەی چڼ ۋاچېۋی، دەسەۋاچېۋ پېکمێۋ. چە چڼ دەسەۋاچېۋی یان چڼ دېڕېۋی، پەرەگرافېۋ پېکمێۋ.
ئەلفابێت کۊمەڵېۋ پیتېنۍ کە سەرو بنەماو دەنگەکا زۋانېۋی منریارە. ھەر دەنگېۋ کە ۋاتاو ۋاچېۋۍ چە ۋاتاو ۋاچېۋۍ تەرۍ جېیا کەرۊۋە و فاڕۊ، یان مېیانو پیتۍ دەنگ-کپ'ۍ(5) (consonant) و پیتۍ دەنگۆ-دەر'ېنە (6) vowel فاڕیۊ، پەنەۋاز هەن ئا دەنگە پیتېۋە تایبەتە بە وېش پەی بنریۊرە و ھەر پېتېۋە بەس متاۋۊ نمایانو یەک دەنگی بۊ، ھەر پاسە کە ھەر یۊ چە نېشانە و ئاماژەکا نۋیستەی (، ؛ . ! ؟ ...تد) یەک تاقە ئەرکشا ھەن و نمەتاۋا ئەرکو ئەۋیشا تەری ئەنجامبڎا.
ئەرەنېیای پیتەکا ئەلفابێتی (ھېماسازیی دەنگەکا) بە زانستو زۋانی | زانستو دەنگ-ئەژناسی پەشتی بینۊ و ھەر زۋانېۋ ئەلفابێتی تایبەت بە وېش پەنەۋاز هەن. نمەکریۊ زۋانېۋ بە پیمانەو زۋانېۋی تەری ئەلفابێتش پەی بنریۊرە، یان بەبۍ ۋەرچەمگېرتەی جېیاۋازییەکا زۋانەکەی، ئەلفابێتو زۋانېۋی تەری پەی نۋیستەی ئاڎی بەکاربریۊ.
ئەر بە ورڎی ئەرەنېیای پیتۍ یان ھېمێ پەی دەنگەکا سەرنج بڎەیمۍ، ئەرەنېیای ھەر پېتېۋۍ چ (سکریپتی عەرەبی) و چ (سکریپتی لاتینی)، چ سکریپتەکا تەریەنە، بە جۊرو دەنگەکا پەشتی بینۊ، پەی نمۇنەی چە سکریپتی عەرەبییەنە ئەرەنېیای پیتەکا بە جۊرو ۋاتەی (ئ ، ت، خ ، غ، ش، ز ، ژ ، ن ، ۆ ، ێ)؛ بەپاو بەرزیی و نزمیی و یاگۊ درۊسبېیەی دەنگەکا (چە گڵۋی و سەرو زۋانی و مېیانو لچا و جۊرو ژڵېۋەو زۋانی) نېشانۍ تایبەتۍ سەرشاۋە (ن، ت، خ، ڤ، غ، ش، ز، ڵ، ۆ، ێ)، یان چېرشانە ( ب، پ، ج، چ، ڕ، ي) نریێنېەرە، ئانەیچ بە یاگۊ درۊسبېیەی دەنگەکەی و جۊرو ژلېۋیای زۋانی و لچا کاتو ۋاتەی دەنگەکەینە پەشتی بینۊ، سەرە ( ّٚٔٙ۠ۛࣳٚٛٓٔ) و چېرەو ( ِٕٕ ̬ ﮵ ﮷ ﹴ ﮹ ٕ ) پیتەکا پەی جۊرو دەنگەکا گېڵۊۋە، نەک ھەرەمەکیانە ھېماسازیی دەنگەکا و ھەر کەس بە حەزو وېش.
کوڵ و پوخت، (ئەلفابێت) سەرو بنەماو تایبەتمەڼییەکا زۋانېۋی منیۊرە و مشیۊ بتاۋۊ بە پەنەۋازییەکا ئا زۋانەیە وەڵام بڎۊۋە و بتاۋۊ گرڎو دەنگەکا و ۋاچەکا ئا زۋانەیە ۋەرجەسە کەرۊ [بنۋیسۊ| نمایان کەرۊ]. ھەر (ئەلفابێتېۋ) نەتاۋۊ دەنگۍ و ۋاچۍ زۋانېۋی بە درۊسیی بنۋیسۊ و نمایان کەرۊ و چە یەکتری جېیا کەرۊۋە، ئا (ئەلفابێتە) کەم و ھەڵەن، ھەرچڼ ھەزاران ساڵېچ بۊ، باۋ بۊ و بەکاربریابۊ. ھەر پاسەیچ ھەر چېۋېۋ چی سەردەمەنە ۋاچیۊ و چە بارەش بڕیارە بڎریۊ، مەرج نېیا درۊس بۊ. چۇنکە گرڎ چېۋېۋ لۆجیکی تایبەت بە وېش ھەن، بەتایبەت زۋان و ھېماسازیی دەنگەکا ھەر زۋانېۋی. ھېمێ ھیچ زۋانېۋی چە وېشاۋە و بەبۍ مەڵامەت و بنەما بە ئا جۊرە پېڎێ نەبېیېنۍ. بە پېچەۋانۆ، ھېماسازیی ھەر دەنگېۋی بە ڕادەو بەرزی و درېژی و نزمی دەنگەکەی پەشتی بینۊ. نەک حەزو ھېماسازا، یان نۋیسەرا.
پەرسېۋە کە من دلۍ ئی بابەتېنە گەرەکما پەیلۋاو وېم چە بارەوش بنۋیسۇ، ئەلفابێت بە گرڎینەیی و شناسەکەرڎەو ئەلفابێتی نېیا، بەڵکو مەبەس پەیجۊرییکەرڎەین چە بارەو ئا کۊمەڵە پیتا کە چڼ کەسېۋی پەی دەنگە ھۆرامییە تایبەت و جېیاۋازەکا نېیێنېرە و خەریکا پېسەو بەشېۋ چە ئەلفابێتو زۋانی ھۆرامی مژناسییا و خەریکا نۋیستەی ھۆرامی و نۋیسەرا سەرو چڼ دەسېۋېیەرە بەش کەرا و بەشکەرڎەکەی ڕوەو زۋانو کەسیی و حەزو نۋیسەرا ملمنیۊ، کە بەدڵنېیاییۆ سەرەنجامېۋی خرابش ھەن و بۊ. چۇنکە نمەکریۊ، ھەر دەنگېۋ قسەکەرڎەی دەگاکۊ تۊنە نەبۊ، ئیتر ۋەرچەم نەگیریۊ و فڕەبڎریۊ. ئانە ۋېرانکەرڎەی زۋانین. کاتېۋ فەرھەنگېۋی تایبەت بە زۋانېۋی منریۊرە، مشیۊ و پەنەۋاز هەن، گرڎو ۋاچەکا ئا زۋانەیە و ھامۋاتاکا ئا زۋانەیە گېرۊۋە و پارېزنۊ. فەرھەنگ-نۋیسیی و پارېزنای زۋانی نمەکریۊ، ئەر ۋاچا دیالێکتېۋی سەپنی و ۋاچەکا دیالێکتەکا تەری ۋەرو بېیەی دەنگېۋی جېیاۋازی، کە دیالێکتەکەو وېتەنە نېیەنۍ، دلېنەبەری! کۊششی چامنە بە دلېنەبەرڎەی زۋانی تەمامیۊ، بۊ بە هۊرپاتەی پەل و پۊ زۋانی، تېکدای زۋانی، ۋېرانکەرڎەی زۋانی، شۆڤێنیزمی دیالێکتی، دلېنەبەرڎەی تەسەلیی زۋانی. ۋەرو ئانەیە بېیەی ئەلفابێتېۋی کە بە گرڎو دیالێکتەکا زۋانېۋی وەڵام بڎۊۋە، پەنەۋازیېۋو ھەر زۋانېۋی ھەن، نەک حەزو ئی نۋیسەری یان ئۆ نۋیسەری.
بېژگە ئانەیچە، ئەر بە ورڎی و زۋانشانانە ئا دیالێکتا زۋانی ھۆرامی سەرنج بڎەیمۍ، کە دەنگە تایبەتە ھۆرامییەکېشا چنە نېیەنۍ، بە گرڎینەیی دیالێکتۍ مەرزیېنۍ و کۆتېنۍ چېرو ھەژمۇنو زۋانە ھامساکا، تەمام بە پېچەۋانەو دیالێکتە مېیانییەکا کە فرەتەر چا ھەژمۇنا پارېزیێنۍ و تایبەتمەڼیی وېشا پارېزنان. من چېگەنە فرەتەر سەرو ئا بابەتۍ نمەلۇ، چۇنکە بابەتېۋە جېێنە و خاستەرا کات و یاگېۋە تەرەنە چە بارەش گفتوگۊ کریۊ. بەڵام دېیەی زۋانی بەرو جوگرافیاو دەگاکۊ وېتۆ، ئەلف و یاو زۋانشناسیین، ئەلف ‌و‌ یاو نۋیستەی و نۋیسەر بېیەین.
چە بارەو ئا کۊششا کە چە ۋېیەرڎەنە ئەنجامدریێنۍ، یان چە ئیسەنە خەریکا ئەنجاممڎریا، ئەر ئېمە ھۊشو وېما کڵۊم بڎەیمۍ و ۋاچمۍ ھەر چېۋېۋ ۋەڵینا ۋاتەن و کەرڎەن، درۊس بېیەن و ئاڎۍ بە گرڎو پەرسەکا و پەنەۋازییەکا زۋانو سەردەمو ئېمە وەڵامشا دانۆ، بەدڵنېیاییۆ بېژگە وۍ گېلکەرڎەی چە کەتواری و گرڎینە کەرڎەی نەزانیی وېما، ھیچی تەر ئەنجامنمەڎەیمۍ. ۋەرانۋەرو ئانەیچە، ئەر بەبۍ سەلەمنای و پەیجۊریکەرڎەی بڕیارۍ و کۊششۍ ۋەڵینا ڕەڎېکەرمېۋە، بەدڵنېیاییۆ بېژگە وڕنای پلەکانەکا چېرو پەیاو وېما، ھیچی تەر ئەنجامنمەڎەیمۍ؛ ھۊشیاریی و زانستو ئېمە پێۋش ئینا ۋېیەرڎەنە و پێۋش ئینا دلۍ کەتوارو ئیسەینە.
ۋەراۋەرو پەیلۋاو ئا کەسا، کە سەرەڕاو ئانەی کۊمەڵېۋ دەنگۍ جېیاۋازۍ زۋانی هۆرامییەنە ھەنۍ و چە زۋانی فارسی و سۆرانییەنە نېیەنۍ، ماچا، یان ڕاستەر ۋاچۇ، پڕۆپاگەڼە کەرا و پافشاری کەرا:
(ئەلفابێت) و (کیبۆردۍ تایبەتە) پەی نۋیستەی (ھۆرامی) پەنەۋازە نېیەنە و متاۋمۍ بە ھەمان (ئەلفابێت) و (کیبۆردۍ فارسی)ۍ یان (کیبۆردۍ ' کورڎی' )ۍ(7) بنۋیسمۍ
ئی پرسیارۍ وېش قوتە کەرۊۋە: ئایا بەپاو زانستو زۋانی و ئەلفابێتېۋەنە متاۋیۊ ھېمێۋە (پیتېۋە) پەی دۋۍ دەنگە(8) جېیاۋازا بەکاربەرمۍ، کە بېیەیشا ۋاتاو ۋاچەکا فاڕۊ؟ ئەر وەڵام نەخێر بۊ، دەی چنین کریۊ دەنگە ھۆرامییە جېیاۋاز و تایبەتەکا [کە زۋانەکا دۆروبەریەنە نېیەنۍ] بە پیتۊ دەنگا تەری بنۋیسمۍ؟
ئەر وەڵام ئەرۍ بۊ، دەی با ئا بەڕێزۍ فەرماۋا، بە قاچۍ سەرەو وېشا کڵاشا و بە گۊشۍ ۋینا و بە دەم بژنەۋا و بە لۇتە بوەرا و بە دەسۍ ڕانەبلا! چۇنکە ئەرکو پیتەکا و نیشانەکاچ بە ھەمان شېۋەو ئەرکو ئەڼامەکا لاشەی دەسنیشان کراوە و ھەر پیتېۋە ئەرکېۋی دەسنیشان کریاش پنە ئەسپاریێنە، کە ئاماژەداین بە دەنگېۋی دەسنیشان کریای و نمەتاۋۊ ھامکات ئاماژەیچ بۊ پەی دەنگېۋی جېیاۋازتەری. چېگەنە مەبەس ئا دەنگېنۍ، کە ۋاتاو ۋاچەکا فاڕا و ۋاچەکا چە ۋاچە ھامشېۋەکا جېیا کەراۋە؛ (سېر و سیر)، ( کوت و کۊت و کۇت، کۆت)، (قوڵ و قۊڵ و قۇڵ)، (دېدۍ و دېڎۍ)، ( ۋەر و وەر )، ( پەنە و پەڼە) ..تد.
ھەڵبەتە جېیاۋاز بېیەی و ۋاتا-فاڕای ئا دەنگە تایبەتا، کە زۋانی هۆرامییەنە ھەنۍ، ۋەڵتەر سەلەمېیان و سەلەمېیانۆ و سەلەمنیۊۋە، ھەر کەس ۋېرای لابەرڎەی چەشمەکە ئایدیۆلۆجییەکا وېش و دیەی کەتوارو جېیاۋازییۍ زۋانەکاش بۊ و کەمېۋ وېش چنی زانستو زۋانی خەریک کەرۊ، فرە بە ئاسانی متاۋۊ، ئانەی ۋینۊ، کە چە بنەڕەتەنە و ۋەڵتەر قسەکەرڎەی هۆرامییەنە:
دەنگو (ڎ) فرەتەر و زاڵتەر بېیەن و دماتەر چېرو ھەژمۇنو وانای بە زۋانی (عەرەبی و فارسی و سۆرانی)یەنە، کە دەنگو (ڎ)یشا نېیا، جېیاتی پیتۊ (ڎ) پیتۊ (د) نۋیسیێنە، ونیێنۊ کە بە ئا جۊرە ۋەرە ۋەرە پیتۊ (د) زاڵە بېیېنە و فرەو ۋاچەکانە یاگۊ (ڎ)ېش گېرتېنۆ. پەی بەرکۆتەی ئانەیە، ئەر قسەکەرڎەی پیرەکا و ھەر پاسە ئا کەسا کە بە زمانی (عەرەبی و فارسی و سۆرانی) نەوانشا، ھەر پاسەیچ ئەر قسەکەرڎەی خەڵکو دەگا مېیانییەکا ناوچەو ھۆرامانی سەرنج بڎەیمۍ، فرە بە ئاسانی متاۋمۍ ئا ڕاسیی و کەتوارەیە ۋینمۍ، کە دلۍ قسەکەرڎەی هۆرامی-زۋانەکانە فرەتەرین ڕادەو (ڎ) ھەن و کەمتەرین ڕادەو (د) گۊکریۊ و ئاڎېچ فرەتەر بەس چە سەرەتاو ۋاچېنە. ھەر پاسە ئانەیچ کە سۆرانی-زۋانەکۍ دۆروبەرو ناوچەو ھۆرامانی پیتۊ (د) پېسەو وېش گۊ نمەکەرا و فاڕاش بە (ی) ھەر پەی ھەژمۇنو زۋانی ھۆرامی گېڵۊۋە، کە نزیکەو چڼ سەڎ ساڵا (زۋانی ھۆرامی) زۋانو ئەدەبیاتو ناوچە سۆرانی-زۋانەکاچ بېیەن و ئاڎۍ ۋەرو ئانەی کە نەتاۋانشا (ڎ) پېسەو وېش گۊ کەرا و بە (ی) ۋاچیێنە؛ ھەر پاسە ئەر بە ورڎی سەرنج بڎەیمۍ، تەنانەت ئا زاڕۊڵە ھۆرامی زۋانېچە، کە گرفتو گۊکەرڎەی ۋاچەکاشا ھەن، جېیاتی ۋاتەی (ئەڎا)ی ئاڎۍ (ئەیا) ماچا و فرەو ئا زاڕۊڵە ھۆرامی-زۋانېچە، کە چە ناوچە سۆرانی-زۋانەکانە پېڎابېیېنۍ و گۆرۍ بېیېنۍ و ژیۋێنۍ، یان زۋانو ئەڎایی ئاڎېشا ھۆرامی نېیا و بەس تاتەو ئاڎېشا ھۆرامی-زۋانا، ئاڎۍ پېسەو کەسېۋی کە چە ھۆرامانە ژیۋابۊ، نمەتاۋا (ڎ) گۊ کەرا و بە (ی) گۊش کەرا ئەیا. ھەر پاسە ئا بەشە دیالێکتە هۆرامیۍ کە چە پانتاییە جوگرافییەکەو وېشا دۇرېۋزیێنۍ، یان دۇرۍ کۆتېنۍ، بە ھەمان جۊر چېرو ھەژمۇنو زۋانەکا دۆروبەریشانە ۋاتەی (ڎ) پەی قسەکەراشا سەخت بېیەن و دلۍ قسەکەرڎەیشانە (ڎ) نەمەنېنە.
ئەر هەڵای کەسانېۋ سەرو ئانەیە پافشاری کەرا، کە دەنگو (ڎ) چە بنەڕەتەنە (د)ېنە و چە کاتو قسەکەرڎەینە پاسە ماچیۊ، دەی با پەی ئېمە ڕۊشن کەراۋە، کە ۋاچۊ (ئەڎا) چە چېشۆ ئامێنە و سەلەمنا چە بنەڕەتەنە ۋاچەکۍ ئەدا بېیېنە و بنەچەو ۋاچۊ (ئەڎا)ی بەرو زۋانی ھۆرامییەنە بېزاۋە؟
ئایا کریۊ بنەڕەتیتەرین ۋاچۊ زۋانېۋی؛ یەکەم ۋاچۍ کە زاڕ‌‌ۊڵە فېرەش بۊ، قسەکەرۍ ئا زۋانەیە نەتاۋا دەنگەکاش پېسەو وېشا ۋاچا؛ خۊ دەنگبڕان نەبېیەن و ھۆرامی-زۋانەکۍ ئاڼە دەسەپاچۍ نەبېیېنۍ، کە نەتاۋا یەکەمین ۋاچۍ (ئەڎا)، دماو پېڎابېیەی فېرېش با، پېسەو وېش ۋاچا؟
ئەر ھۆرامی-زۋانۍ جېیاتی ۋاچۊ (ئەڎا)ی ۋاچۊ ئەدایشا ۋاتېبېیێ، ئا کاتە ئېمەیچ جۊرېۋی تەر ھۊرسەنگنای و لێکۆدای پەی دەنگو (ڎ) و (د) کەرېنمۍ. یان ئەر زۋان پڕۆگرامیزەکریاو ھېزېۋی ئاسمانی بېیێ، ئا کاتە ئېمەیچ تاۋېنمۍ پېسەو پڕۆپاگەڼەکەرە ناسیونالیستەکا ۋاچمۍ و بە ئانەیە ملبڎەیمۍ، کە چە بنەڕەتەنە دەنگەکە (د) بېیەن و (ڎ) نېیا و ۋەرو ئانەی کە ھۆرامەکۍ (ھۆرامی-زۋانەکۍ) نەتاۋانشا بە ئا جۊرە کە چە هۊشو وېشانە پڕۆگرامیزەکریان، ۋاچۊ ئەدای ۋاچا و ۋاچەکېشا بە (ئەڎا) فاڕێنە.
ھەڵبەتە ئەر چە ئانەیچە چەمپۊشی کەرمۍ و وېما لابڎەیمۍ، کە ۋاچۊ (ئەڎا)ی یېۋەنە چە بنەڕەتیتەرین ۋاچەکا زۋانی و دەنگو ئەڎێ یەکەمین دەنگ و (ئەڎا) یەکەم کەسەنە، کە زاڕۊڵە ۋەڵۍ پېڎابېیەی چە زاڕۊڵەڎانو ئەڎێنە، دەنگش مژنەۋۊ و مژناشۊش. ھەر پاسەیچ دماو پېڎابېیەیچ یەکەمین دەنگ و یەکەمین کەسەنە، کە زاڕۊڵە مژناسۊشۆ. بە فرەیی (ئەڎا) یەکەمین ۋاچېنە کە زاڕۊڵە فېربۊ. ئەر چانەیچە وازبارمۍ، ئەی یاگەگیرو نامۍ (personal pronome) پەی یەرەم کەسی تاکی و کۊی (ئاڎە، ئېڎ، ئاڎ ، ئېڎ، ئاڎۍ ، ئېڎۍ) چە زۋانی هۆرامییەنە چېش؛ ئایا چە بنەڕەتەنە ئادە و ئیدە و ئاد و ئید و ئادۍ ، ئېدۍ بېیېنۍ؟
ئەر وەڵام ئەرۍ بۊ، دەی دیسان چنی خراب ئاۋەزیی ھۆرامی-زۋانەکا ڕۇبەڕۇ ھەنمۍ، کەسانېۋ کە کۊمەڵېۋ ۋاچېشا پەی پەیۋەڼیگېرتەی و ئاماژەدای چېۋەکا ژیۋای ڕۋانەو وېشا نېێنېرە، کە وېشا نەتاۋانشا و نەتاۋا ۋاچاشا؛ ئایا زانستو زۋانی چە ئەفسانەسازیی و نائاۋازگېریی چامنەیە پەشتیۋانی کەرۊ؟
دیسان ئانەیچ ئېمە تۇشو کۊمەڵېۋ گرفتا کەرۊ و ئېمە چنی لۆجیکی ۋزۊ زۊرانی؛ ئەر زۋان پرۆگرامیزەکریاو یەزدانی بۊ، کەۋاتە فاڕای دەنگو ۋاچۊ ئەدای بە (ئەڎا)ی کەموکوڕین چە درۊسکەرڎەی ھۆرامەکانە و گرفتەکە پەی تواناو (یەزدان)ی گېڵۊۋە. بەڵام، ئەر زۋان پڕۆگرامیزە نەبۊ و دېیاردۊ پەرەئەساو پەیۋەڼییە کۊمەڵایەتییا و وەڵامۆدای بە پەنەۋازییەکا پەرەئەسای و جۊرو ژیۋای کۊمەڵەکا بۊ، دەی دیسان ئاۋەزگیر نېیا، ئەندامۍ کۊمەڵېۋۍ ۋاچېۋە | کۆدېۋ پەی پەیۋەڼی مېیانو وېشا بنېیارە و بەکاربەرا، کە وېشا نەتاۋا دەنگەکا ۋاچەکۍ پېسەو وېش ۋاچا!
کاتېۋ کە یەکەم ۋاچۊ زۋان-فېربېیەی زاڕۊڵەی (ئەڎا) بۊ و ۋاچەکۍ تەۋەنۊ بناخەو زۋانی بۊ، مشیۊ ۋەرو چېشی ھۆرامەکۍ (ئەڎا)ی جېیاتی ئەدای بەکاربەرا و نەتاۋابۊشا و نەتاۋا ئەدا ۋاچا؟ ئایا پەی ھۆرامەکا ۋاتەی ۋاچۊ ئەدای چە ۋاتەی (ئەڎا)ی سەختتەر هەن، تاکو ناچار (ئەڎا) ۋاچا؟ ئەی ۋاچۊ (گدۍگدۍ) چی نەبېیېنە بە (گڎۍگڎۍ) و ۋاچۊ (دېدۍ) چی نەبېیېنە بە (دیڎۍ) و ھەر بە (دېدۍ) مەنېنۆ؟
ھەر پاسەیچ، چە بارەو پیتۊ (ۋ)، بېژگە بارو نەگونجېیای دۋۍ یان یەرۍ پیتە دەنگۆ-دەرا [vowels] پېۋەرە چە زۋانی هۆرامییەنە، چڼین ۋاچۍ پېسەو (وەر، وانای ، وەنەی ، وەزی، وارڎەی، وار، ..تد) ھۆرامیۍ ھەنۍ، کە جېیایی و جېیاۋاز بېیەی دەنگو (ۋ) چە دەنگو (و) سەلەمنا و دەنگو (ۋ) دەنگېۋی جېیان و چە مېیانەو جوگرافیاو زۋانی هۆرامییەنە بېیەیش ھەن. پەی زېیاتەر ئاشنابېیەی بە جېیاۋازییەکەی متاۋمۍ ئا ۋاچا کە ناوچە مېیانییەکا ھۆرامانییەنە بە (ۋ) ماچېیا و چە ناوچە کەنارییەکا ھۆرامانینە بە (و) ماچېیا، ۋاچمۍ و بوانمېۋە، بە ئاشکرا گۊ-کەرڎېۋی (سۆرانی) ۋەرو گۆشا گنۊ و بە ئاشکرا مېیانو ۋاتەی دەنگو (و) چی ۋاچانە (وانای، واردەی، وەزی) چنین ۋاتەی دەنگو (و) چی ۋاچانە (واران، وەرگ، وەنی) بە ۋاتەی و دەمو ھۆرامی-زۋانېۋی جېیاۋازی ھەن. دەنگو (و) دلۍ (واران، وەرگ، وەنی) چە دەنگو (و) دلۍ (وانای، وارڎەی، وەزی) تېژتەر ۋەرگشۊش گنۊ و کاتېۋ پیتۊ (و) سەرەتاو ئی ۋاچا (واران، وەرگ، وەنی) ماچیۊ، فرەتەر لچۍ گرژۍ و بازنەو خڕېشا گولانەتەر و بەرەو بەر بەرپڕا و فرەتەر مەڵاشۊ گرژ کریۊ و وڵۊ مەڵاشۊی گیریۊ، بە پېچەۋانەو ۋاتەی (و) سەرەتاو ئی ۋاچا (وانای، واردەی، وەزی)، کە (و) فرە لاۋاز و نەرمتەرا و لچۍ کەمتەر گرژ و دەم فرەتەر کریۊۋە و گرژ کەرڎەی مەڵاشۊی کەمتەرا.
بە پېچەۋانەو پەیلۋاو ئا کەسا، کە ئەجۊشا ئا دەنگە بەس چە قسەکەرڎەی خەڵکو تەۋېڵۍ و دۆروبەریشەنە ھەن، فرەو دەگاکاو دلېڕاسی ھۆرامانی ئا دەنگەشا ھەن و چا بارۆ متاۋمۍ پەی دیمانەو ھۆرامی-زۋانەکا چە بەرنامە تەلەڤزیۆنییەکانە گۊشگېرمۍ، فرە بە ئاشکرا ئا دەنگە ھەن، بەس تایبەتمەڼی قسەکەرڎەی خەڵکو تەۋېڵۍ و دیالێکتو لھۊنی نېیا. بەڵام ئا دەنگە بەس چە قسەکەرڎەی ئا ناوچانە نېیا، کە کۆتېنۍ مەرزو مېیانو ھۆرامانی و ھامسا سۆرانی-زۋانەکانۍ، ئانەیچ پەی ھەژمۇنو زۋانەکا پەی سەرو یەکتری گېڵۊۋە. ڕەنگا چا بارۆ بە نمۇنە ئاۋرڎەی قسەکەرڎەی ھۆرامی-زۋانەکا دەگاو خەرپانی خاستەرین نمۇنە بۊ، کە چە قسەکەرڎەیشانە بەس دەنگو (ۋ) نەفاڕیان، بەڵکو فرە ۋاچۍ سۆرانیۍ بەکاربریا و زۋانیچشا تېکەڵېۋا چە ھۆرامی و سۆرانی.
ھەڵبەتە مەبەسو من چە بە نمۇنە ئاۋرڎەی قسەکەرڎەی خەڵکو دەگاو خەرپانی و دەگاکا تەری کە پاسە قسۍ کەرا، ڕەخنەگېرتەی یان کەم تەماشاکەرڎەی قسەکەرڎەو ئاڎېشا نېیا. نەخێر، ئانە سرۇشتو گەشەو زۋانین و پەیۋەڼیش بە پەیۋەڼییە کۊمەڵایەتییەکا و ھەژمۇنو زۋانەکا سەرو یەکتریۆ ھەن، نەک زانای و نەزانیی زۋانی، یان ڕەسەن و ناڕەسەنیی زۋانو ئېڎی و ئەۋی. مەبەسو من نیشاندای نزیکایەتی و تېکەڵبېیەی زۋانەکان ھەر پېسەو چینەکا خاکو زەمینی، کە ڕەنگۊ تۊژاڵۊ خاکو مېیانو چینەکا ئۆ ڕەنگۊ چینە ھامساکا نمەشۊ. پەی نمۇنەی ئا سۆرانی-زۋانۍ کە ھامساو ھۆرامی-زۋانەکانۍ چە زۋانشانە فرەتەر ۋاچۍ ھۆرامیۍ ھەنۍ، تاکو ئا سۆرانی-زۋانۍ کە ھاممەرزۍ ھۆرامانی نېیەنۍ. بە ھەمان جۊریچ پەی زۋانی ھۆرامی درۊسا و پاسە ڕوەمڎۊ؛ پەی نمۇنەی خەڵکو ھۆلیری، کە هامساو هۆرامانی نېیەنی، ئەجۊشا خەڵکو شارەزۇری ھۆرامی-زۋانېنۍ.
بەڵام نمەبۊ، ئېمە ئانەیە ۋەرچەم نەگېرمۍ، سەربارو تېکەڵی و ھامسایی ھەزاران ساڵەو ھۆرامی-زۋانا و سۆرانی-زۋانا، کەچی تەنانەت ھۆرامی-زۋانۍ ئا ناوچاچە کە ھامساو سۆرانی-زۋانانۍ، کاتېۋ ئی جۊرە ۋاچا (گیان و ژیان) یان (وەرە، ئەوە، نەوە، لێرە، ..تد) ماچا، دەنگو (ی) و (وە | ە) فرە درېژکەراۋە و دمایی ۋاتەی دەنگەکەینە، فرەتەر لچېشا لەۋاشۍ کەراۋە (گېیان، ژېیان)، (وەرێ، ئەوێ، نەوێ، لېرێ). ھەر ئانەیچە بېیەن بە مایەو گاڵتەکەرڎەی بە بە-سۆرانی-قسەکەرڎەی ھۆرامەکا و فرە جارۍ ۋەرو جۊرو ۋاتەو ئا ۋاچا هۆرامەکۍ یەنگۍ کریاۋە. بەڵام کاتېۋ سۆرانی-زۋانېۋ ئا ۋاچا ماچۊ، دەنگو (ی) کوڵتەرا و دەنگو (ە | ە) چە دەنگو (ا) نزیکتەر ھەن.
چە ڕازۋانو زۋانی هۆرامییەنە، دماگرۊ suffix ( ا+وە ، و+وە، ۇ = و+وە ، ێ+وە، ی+وە ) کە چە قسەکەرڎەی ھۆرامی-زۋانەکا مەرزو جوگرافیاو زۋانی هۆرامییەنە ھەن، چە بنەڕەتەنە (ا+ۋە ، و+ۋە ، ۇ = و+ۋە ، ې+ۋە، ێ+ۋە، ۊۋە) بېیەن و بنەمای زۋانەۋانیۊ وېش ھەنە و ۋەرو ئانەین، کە زۋانی هۆرامییەنە ۋاتەی دۋۍ و یەرۍ پیتۍ دەنگۆ-دەرۍ چە بڕگېۋەنە پېۋەرە گونجېیا نېیا و سەختا. نمۇنە ( ا: منېیا+ۋە | کەرا+ۋە) ، (ۊ: کەرۊ+ۋە) ، (ۇ | و : کەرۇ+ۋە) ، ( ې : چېۋې+ۋ ، چۊکڵ+ېۋ ) ، ( ێ : بێ+ۋە، لۋێ+ۋە).
ھەر پاسە، دەنگو ( ۋ ) چی ۋاچانە ( ۋاران ، ۋەرگ، ۋەز، ۋەنی ) چە بنەڕەتەنە پیتەکۍ (ۋ)، نەک (و)، پاسە ۋەڵتەر ئاماژەمدا، زۋانی هۆرامییەنە بېژگە باری ناۋازەی، دۋۍ و یەرۍ پیتۍ دەنگۆ-دەرۍ پېۋرە نمەگونجېیا.(9)
پەی خاستەر ئەنەیاۋای و ئەۋەئېستەی مەڵامەتو فاڕیای (ۋ) بە (و) و ھەر پاسە فرەیی ڕادەو (د) چە (ڎ) چە قسەکەرڎەی خەڵکو ناوچە مەرزییەکا ھۆرامانینە، متاۋمۍ گېڵمېۋە پەی سەرو بابەتۊ جوگرافیاو زۋانی و ھەژمۇنو زۋانەکا سەرو یەکتری چا ناوچانە، کە ھامسێنۍ. کاتېۋ کە چە قوڵایی جوگرافیاو زۋانی هۆرامینە ئا دۋە دەنگە بە (ۋ) و (ڎ) ۋاچېیا و چە مەرزەکانە با بە (و) و (د)، مەڵامەتەکەش فرە ئاشکران، بەتایبەت کاتېۋ کە ۋېنمۍ، ئا دەنگۍ قسەکەرڎەی زۋانە ھامساکاو ئا ناوچە مەرزییانە نېیەنۍ. دیسان ئانەیە ۋاچۇ، مەبەس ڕەخنەگېرتەی و کەمگېرتەی قسەکەرڎەی ئا ناوچا نېیا، بەڵکو ڕ‌ۊشنکەرڎەی مەڵامەتو فاڕیای دەنگەکان.
چا بارۆ، متاۋمۍ سەرنجو دەنگو (ە | ە) چە دماو دەنگو (و) چە دمایی ۋاچېنە بڎەیمۍ، کە تاکو بەرەو قوڵایی جوگرافیاو زۋانی سۆرانی بلمۍ، دەنگەکە بە جۊرە ئەلف (ا)ېۋی لاۋازی بەرگنۊ و کاتو ۋاتەیشەنە دەم بۊ بە تەڵەی تەقا. بەڵام تاکو بەرەو ناوچە مەرزەکا مېیانو زۋانی سۆرانی و زۋانی ھۆرامی بلمۍ، دەنگەکە ۋاتەیش ھامئاست و تاکو ڕادەو کەمېۋ بەرزۆ-بېیەی ملۊ و دەم پان کریۊۋە و لچۍ بە شېۋەو نەرمە خۋەی کریاۋە و تەنانەت مېیانو ئی سەر و ئۆ سەرو شارەزەۇرییەنە جېیاۋازیی ۋاتەیش ئاشکران. ئانەیچ ڕادەو ھەژمۇنو زۋانی ھۆرامین سەرو زۋانی سۆرانی.
چە بارەو پېۋەرە ئامای پیتە دەنگ-کپەکا، زۋانی ھۆرامی تایبەتمەڼیی زۋانە سلاڤییەکاش ھەن، کە ئامای چڼ پیتېۋی دەنگ-کپی پېۋەرە گونجېیان و فرە ئاسایی بڕگېۋەنە یان چە دۋۍ بڕگېنە یەرۍ پیتۍ دەنگ-کپۍ پېۋەرە مەیا و گنا پاڵۊ یەکتری، نمۇنە ( ب |رېنج ، قڕ|قە|مۍ ، بز|ڵە، قش |قەڕە، گڵ |یاۋ، شەپ |ڵا|خی، ۋ|ڵک، مە|ژگ، قۊر|تە|مل، تە|تک، چن|گی، چنگ |ڵە، گلار|کۊ، گرڎ، قڕ|نای، مڵک ، چڵک، سڵق، فڵق، بان|تلیر، بڵ|بەر، لنگ|اۋ|قۇج...). پاسە ۋېنمۍ، فرە ئاسایی دۋۍ و یەرۍ پیتۍ دەنگ-کپۍ مەیا و گونجېیا و گرفتو گۊکەرڎەی ۋاچەکا درۊس نمەکەرۊ و ھارمۆنی و نەرمی و موزیکو ۋاچەکا تېکنمەشۊ، کوڵە مدرای مېیانو بڕگەکا، ۋاتەیشا ئاسان و نەرم کەرۊ.
کوڵ و پوخت، من چېگەنە وېم چە فرەبارە کەرڎەی نمۇنەکا لامڎەو، چۇنکە چە ۋەرایی و ھەر پاسە دلۍ بەشەکا تەریەنە چە بارەو ئا دەنگا و جېیاۋازیشا و فاڕای ۋاتاو ۋاچەکا کۊمەڵېۋ نمۇنۍ ۋەرچەم ۋستېنۍ. ئەر ئا فرەبارە کەرڎەیەنە پەنەۋاز بۊ، کریۊ چە درېژەو شیکەرڎەی ئی بابەتېنە، نمۇنۍ فرەتەرۍ باریاۋە.
بە ھەمان جۊرو پیتۊ ( ۋ ، ڎ) ئی پیتېچە ( ڼ ، ۊ ، ې -ۍ ) ھەم چە ( ن ، و | ۆ، ێ - ێ) دەنگشا جېیاۋازا و ھەم ۋاتاو ۋاچاچ فاڕا. ئەر بە ورڎی قسەکەرڎەی و نۋیستەی ھۆرامی ئارۊی سەرنج بڎەیمۍ، فرە ئاشکرا بېیەی ئا دەنگا مژنەۋمۍ و پەنەۋازیی ھېماسازیی ئاڎېشا دەرککەرمۍ.
چە بارەو پەیلۋاو کەسانېۋی، کە بە بەراۋرڎکەرڎەی ۋاچە ھۆرامیی و ۋاچە فارسیی و سۆرانییە ھامبەشەکا پەشتی بینا و ئۆ یەکتر شېیەی ۋاچەکا بە بنەماو دیالێکت-بېیەی ھۆرامی کەرا، با سەرنجو ۋاچا مېیانو زۋانە سلاڤەکا (زۋانەکۍ وەرکۆتو ئۆروپای) و ھەر پاسە ۋاچە ھام-شېۋەکا مېیانو زۋانە جێرمانەکا ( ئاڵمانی و ھۆڵەندی و ئینگلیزی و ..تد)، یان ۋاچە ھام-شېۋەکا مېیانو زۋانی ڕۆمانەکا (ئیسپانی و ئیتالی و ڕۆمانی و پۆرتوگێزی ..تد) بڎا، ئەی سەرو چ بنەمێۋۍ ھەر یۊ چە ئا زۋانا دیالێکتو ئەۋېشا تەری نېیا؟ ئەی ۋەرو چېشی و بە چ پیمانېۋ (کەلھوڕی) و (ھۆرامی) و (سۆرانی) و (کرمانجی) و (دمڵکی) پەنج زۋانۍ جېیێ نېیەنۍ و دیالێکتۍ یەک زۋانی هەنۍ؛ کە نزیکایەتی مېیانو ھۆڵەندی و ئاڵمانی چە نزیکایەتی ھۆرامی و سۆرانی زېیاتەرا؟
کەسانېۋ، کە بەبۍ ھیچ بنەمێۋی زۋانەۋانییە (زۋانی ھۆرامی) بە دیالێکت (10)، بنە-دیاڵکت (11) یان بنە-بنە-دیالێکت (12) مزانا و زۋانی کورڎی کەرا بە چەترۊ زۋانە بە دیالێکت کریاکا. ئەر (ھۆرامی) دیالێکتو زۋانېۋیا بەنامۊ زۋانی کورڎی (13) بۊ، دەی سەرو ھەمان بنەمای، پەی پارېزنای دیالێکتەکا، پەنەۋاز هەن کیبۆردە کورڎییەکۍ بە پەنەۋازیی پارېزنای گرڎو دیالێکتەکا وەڵام بڎۊۋە و دلۍ ئاڎېشاچەنە (ھۆرامی). (14)
کەسانېۋیچ، کە ھۆرامی بە زۋان مزانا، بەڵام پېسەو سەردەمو بەگلەرانۍ ھەر یۊ گەرەکشا قسەکەرڎەی دەگاکۊ وېش و حەزی تەمەڵانەو(15) وېش کەرۊ بە زۋانی ستاندارد و گەرەکشانە ئەلفابێتو زۋانی ھۆرامی بەس چە پیتۍ ئا دەنگا پېکبێۋ، کە قسەکەرڎەی دەگاکۊ وېشانە ھەنۍ؛ ئایا کریۊ بە ئېمە ۋاچیۊ، بە دیالێکتەکا تەری چېش کەرمۍ و جېیاۋازیی ۋاتاو ۋاچەکا چنین نیشانبڎەیمۍ و چنین فەرهەنگېۋ بنۋیسمۍ، کە گرڎو ۋاچە ھۆرامییەکا و گرڎو ھامۋاتا دیالێکتە ھۆرامییەکا وۍ گېرۊ و گلېر کەرۊۋە؟
پاسە ۋەڵتەر ئاماژەدریا، کەمۍ نېیەنۍ، ئا کەسۍ کە سەرو ئانەیە پافشاری کەرا، ھیچ جېیاۋازیېۋ مېیانو دەنگە ھۆرامییەکا و سۆرانییەکانە نېیا و ئا جېیاۋازیۍ کە ھەنۍ، (ڎ ، ۋ ، ۊ ، ڼ ، ې ) دەنگۍ جېیاۋازۍ نېیەنۍ و جېیاۋازیۍ دیالێکتییەنۍ، ۋەرو ئانەی پیتۍ تایبەتېشا پەنەۋازۍ نېیەنۍ و (ڎ) ھەر (د) ، (ۋ) ھەر (و) ، (ۊ) ھەر (ۆ) ، (ې-ۍ) ھەر (ێ - ێ) یان (ی - ی)، (ڼ : نگ) ھەر ( ند)ەنۍ. پڕۆپاگەندۍ ئا کەسا بە زانستو زۋانی و لۆجیکو زۋانی پەشتی نمەبەسا و ھەردەم خەریکو چڼ-بارەکەرڎەی پەیلۋاو واڵە و برا شۆڤێنیستە سۆرانییەکا وېشانۍ و فرەتەر کەسانۍ ئەسیمیلا کریێنۍ.
ئەر ھامبەشیی ۋاچەکا بنەماو یەک-زۋان-بېیەی دۋۍ دیالێکتا بۊ، دەی مېیانو زۋانی فارسی و زۋانی سۆرانی، زۋانی کەلھوڕی و زۋانی فارسی'یەنە کۊمەڵېۋۍ فرۍ ۋاچۍ ھامبەشۍ ھەنۍ. ئایا کریۊ ۋاچمۍ زۋانی سۆرانی و کەلھوڕی و لوڕی ھەر دۋۍ دیالێکتۍ زۋانی فارسییەنۍ؟ ئایا کریۊ سۆرانی-زۋانەکۍ و کەلھوڕی زۋانەکۍ و کرمانجی-زۋانەکۍ جېیاتی (ئاو و ئاڤ) ئاڎېچۍ پېسەو فارسی-زۋانەکا (ئاب) بنۋیسا؟
چە پاڵو ئا پەیلۋاییەنە، کەسانېۋی تەرۍ ھەنۍ، کە پەی نۋیستەی دەنگو بۊرەی ( ۊ : ل Lü|Luh ) پیتۊ (ۆ : لۆ Lo) بەکاربەرا و پەی نۋیستەی دەنگو چېرەی (ې -ۍ : پېسە pᴉ:se ، گلۍ Glᴉ) پیتۊ ( ێ: پێسە pěse، گلێ Glӗ) بەکاربەرا، کە ھەر دۋە پیتەکۍ ھەم پەی نۋیستەی (ۊ : لۊ) و (ۆ: هۆر)، (ێ : ئێر) و هەم پەی نۋیستەی (ې : ئېگە) بەکاربەرا. ئانەیچ کفرېۋی زۋانەۋانین و نمەکریۊ پیتۊ|ھېماو دەنگېۋی پەی دەنگېۋی تەری بەکاربریۊ و گرڎ پیتېۋە تاقە ئەرکېۋی دەسنیشان کریاش ھەن، کە نماییشدای تاقە دەنگېۋین.
دماو ئا دەسەیە، کەسانېۋی فرە کەم ئی ۋاچا (هۆرام Horam ، هۆرامی Horami ، هۆرامان Horaman) بە جۊرېۋی ھەڵە منۋیسا : هەۆرام Heoram ، هەۆرامی Heorami، هەوۆرامی Heuorami ، هۆۆرامی Hoorami ، هەوۆرامان Heuoraman ، هۆۆرامان Hooraman ..تد، کە ڕازۋانو ھیچ زۋانېۋی تەنانەت زۋانە سەپېیاکاچ [عەرەبی و فارسی و سۆرانی] پەشتیۋانی ئا جۊرە نۋیستەیە نمەکەرا و بېژگە نەبېیەی زانېیاری چە بارەو زۋانی و ڕازۋانی و ڕانۋیسی، ھیچی تەر نېیا؛ دۋە-بارەو پیتېۋۍ دەنگۆ-دەرۍ، یان پېۋەرە لکنای دۋۍ یان یەرۍ پیتە دەنگۆ-دەرا چە بڕگېۋەنە بەتایبەت زۋانی هۆرامییەنە، کە ھیچ ھۆرامی-زۋانېۋ نمەتاۋۊ ئا دۋەپات کەرڎەی و پېۋەرە لکنایە بوانۊۋە. چە قسەکەرڎەینە چېۋی چامنە نېیا و کفرېۋی زۋانەۋانین. ئەر ئېمە ھەڵەنۋیسیی ئا ۋاچا بە بڕگەبەڼی بوانمېۋە، پېسە بەرمشا :
هۆۆرامی = ھۆۆ + ڕامی = (ھۆۆ) ۋاچۊ چڕیەینە، (رامی) نامۊ کەسېۋی؛ ھۆۆرامان = ھۆۆ + ڕامان = (ھۆۆ) ۋاچۊ چڕیەینە، (رامان) نامۊ کەسېۋی.
ئەۋۍ تەرېچ بە ھەمان شېۋە، ۋەرەنجامو نەزان-نۋیستەی هەنۍ و بەس. چۇنکە تەنانەت زۋانە چە خېیاڵییەکەو وېچشانە زۋانی کورڎی کە ئارۊ بە کرڎەۋە ھەمان (زۋانی سۆرانی)ن و بەس، تەنانەت چە زۋانی سۆرانی'یچەنە بوارو ئامای پیتۍ دەنگۆ-دەرۍ چە سەرەتاو بڕگېنە [هەو.ۆ.را.مان] یان دۋەپات بېیەی و ئامای (ۆ) چە سەرەتاو بڕگېنە [هۆ.ۆ.را.مان]، بېیەیش نېیا. ئەر دۋەپات کەرڎەی (ۆ) یەنگۆکەرڎەی سەقەتانەو زۋانی ئینگلیزی بۇ (ڕۇم Room) دەنگو ئا (وو) ئینگلیزییە (ۆ) نېیا و ھەر پاسەیچ (ۊ) نېیا، زۋانی ئینگلزییەنە (oo) چە کۊمەڵېۋ ۋاچانە دەنگش کوڵا (book, brook, took, look) و چە کۊمەڵېۋی تەرەنە دەنگش درېژا (hood, stood, wood) چە ھەر دۋە بارەکەنە (oo) گنۊ مېیانو دۋۍ پیتە دەنگ-کپا و مەر ئەھریمەن بتاۋۊ دەنگو (oo) چە یەکتری جېیا کەرۊۋە. زانای و جېیاکەرڎېۋی چامنە پەنەۋازییش بە دەرخکەرڎەی زۋانی ھەن، نەک زانای. یەنگۆکەرڎەی بارېۋی چامنەیە پەی زۋانېۋی تەری، ئا بەڎبەختی و زۋان-نەزانییەشە چنە بەرمشیۊ، کە کۊمەڵېۋ چە نۋیسەرە ھۆرامی-زۋانا کۆتېنېشەنە. فرە بەداخۆ ئا کەسۍ، نەک ئاماڎۍ فېربېیەی درۊس نۋیستەی ھۆرامی نېیەنۍ، بەڵکو وېشا بە زانا مزانا و ھەڵەنۋیسییەکەو وېشا بە زانایی و نۋیسەرا تەرۍ بە نەزان و ۋەرۊ گاڵتەی مڎا.
چە ئانەیچە خرابتەر و ۋېرانکەرتەر، دېیارڎېۋی تازەن، کە کەسانېۋ بە مەڵامەتو ئاگاڎار نەبېیەی، یان بە ئەنقەست و پەی وۍ جېیاکەرڎەی چە گرڎ کەسی، یان ۋەرو ئامانجېۋی ڕامیاریی، خەریکو فاڕای ھېماو دەنگە ھامبەشەکا مېیانو (زۋانی ھۆرامی) و زۋانە کورڎییەکا تەریەنۍ، کە بە ھەمان سکریپتی عەرەبی منۋیسیا.
بە جۊرېۋی گرڎېنەیی و بە پلەبەڼیی یەرە دەسەی یەکەم، کۊمەڵېۋە پېکمارا و ھاندەرو ئاڎېشا پەی نکۊڵیکەرڎەی چە جېیاۋاز بېیەی و فاڕای ۋاتاو ۋاچەکا بە بېیەی ئا دەنگا، بە (پەیلۋێۋی ئایدیۆلۆجیی پەی زۋانی و کولتۇری) پەشتی بینا و ئەرەنېیای ئا چڼ پیتە تایبەتا پەی دەنگە تایبەت و جېیاۋازە ھۆرامییەکا بە مەترسیېۋی گۆرە پەی سەرو ئاساییشی نەتەۋەیی وېشا مزانا و چا بارۆ بە تەمامی ھامدەنگۍ شۆڤێنیستە سۆرانی-زۋانەکانۍ، کە پەی سەپنای زۋانو وېشا، خەریکېنۍ زۋانەکا تەری دلېنەبەرا، ھەر پاسە کە شۆڤێنیستە-کرمانجەکۍ پەی سەپنای زۋانو وېشا خەریکېنۍ (زۋانی زازایی) دلېنەبەرا. (16)
ۋەرانۋەرو ئا یەرە دەسەیە (کۊمەڵۍ یەکەمۍ)، دەسەی چوارەم (کۊمەڵۍ دوەمە) بە دەمارگیری پېچەۋانە و بە ھەمان نەفەسو شۆڤێنیستە سۆرانی و ناسیونالیستە کورڎەکا گەرەکشا گرڎ پیتېۋە ھامبەشە مېیانو (زۋانی ھۆرامی) و (زۋانی سۆرانی)یەنە بە ھېمێۋۍ تەرە فاڕۊ، گرڎ ۋاچېۋە ھامبەشە، تەنانەت ئا ۋاچېچە کە ڕەچەڵەکشا پەی زۋانی ھۆرامی گېڵۊۋە، دلېنەبەرۊ، کە کۊششېۋی چامنە بە ھیچ جۊرېۋ زانستو زۋانی چە ئاڎی پەشتگیریی نمەکەرۊ و بە زۋانی ھۆرامی خزمەت نمەکەرۊ، بەڵکو زۋانی ھۆرامی ۋېرانتەر کەرۊ. هەر پاسە کە ۋەڵتەر ئاماژەدریا، ئەرەنېیای ھېماو دەنگەکا ھەر زۋانېۋی و دەسنیشانکەرڎەو جۊرو (سەرە) و (چېرە)و پیتەکا مەڵامەتو وېش ھەنش، نەک گۊترەکاریی و حەز و پەی وەشیی. چا بارۆ متاۋممۍ بەس ئانەی ۋاچمۍ: ھەڕە سەرەو ئەدەبیاتو ھەزار ساڵەو ۋەڵینا، کە پاسە بېکەس چېرو دەسو خرابەکەرا کۆتەن!
ئەر ئېمە گەرەکمابۊ ھەرمانۊ ئا چوار دەسەیە، یان ئا دۋە کۊمەڵا دەسەۋاچېۋەنە ۋېناکەرمۍ و بنۋیسمۍ؛ زۋانی ھۆرامی پېسەنە گونکېۋۍ بەڎبەختۍ ۋەرو دەسو کۊمەڵېۋ شاگرڎە نەزان و دوژمنسازانە، کە ھەر یۊ چە ئاڎېشا بە گۊترەو نەزانیی و قینگەریی وېش گونکەکۍ بڕۊ و پانە کەرۊۋە و نانېۋە خرابە پەچۊ.
چە بارەو دەسەی یەکەمیشا، ئەر چەمبینای ئایدیۆلۆجی ناسیونالیستیی و ئەسیمیلابېیەی نەبۊ، ئایا ئاڎۍ ھەر سەرو ئا پەیلۋا بېبنەما و نەسەلمېیایا وېشا پا گېرېنېرە؟
چە بارەو دەسەی دوەمیشا، کاتېۋ کەسېۋ تواناو جېیاکەرڎەی دەنگەکا ئی ۋاچاشە (شۆبۊ ، گفتوگۊ ، هۆر - هۊڕ ، ئێر، ئېمە،..تد) نەبۊ، ئیتر چنین کریۊ بە پەیلۋا و قسەکەرڎەی ئا جۊرە کەسا چە بارەو (زۋانی و دیالێکتی و ڕازۋانی و ڕانۋیسی) گرنگیی بڎریۊ؟
ھەر پاسە چە بارەو دەسەی یەرەمیشا، کەسېۋ کە چە بارەو (بڕگەسازی و ۋاچەسازی و پەنەۋازیی پیتە دەنگۆ-دەرا و نەگونجېیای دۋۍ یان زېیاتەر پیتە دەنگۆ-دەرا چە بڕگېۋەنە و ..تد) شارەزاییش نەبۊ و بە ئارەزۇ وېش پیتۍ و ھېمێ پېۋەرە ڕېز کەرۊ، ئانە بارېۋەنە کە چە زۋانەکەنە دېیارڎەی چامنە بېیەیش نەبۊ و ھیچ کەس نەتاۋۊ ۋاچەکا بوانۊۋە. ئیتر چېش چە ئانەیە بېکەڵکتەر ھەن، کە چنی کەسانی چامنەی چە بارەو (زۋانی و ڕازۋانی و ڕانۋیسی) قسۍ کریا و مشتومڕ کریۊ.
ڕەنگا چە بارەو ئا دەسەیە خاستەرین و سەرنجکېشتەرین چېۋ ئانە بۊ، کە کاتو قسەکەرڎەی وېشانە چە بارەو زۋانی کورڎیی و دیالێکت-بېیەی ھۆرامی، تاکو جارېۋ زاراوەی ھۆرامی ماچا، دە جارۍ زۋانی ھۆرامی ماچا و تەنانەت سەرەتا و دمایی پەرەگرافو قسەکەرڎەکەیشا، ھەر بە ۋاتەی زۋانی ھۆرامی دەسپنەکەرا و تەمامنا.
چە بارەو دەسەی چوارەمی یان کۊمەڵۍ دوەمۍ، بە پەیلۋاو من بەس ئاڼە ۋەسین کە ۋاچمۍ: تکاکەرۇ، خاسش نمەکەردۍ، با خرابتەر نەبۊ.
کوڵ و پوخت، مشتومڕکەرڎەی و کۊششکەرڎەی پەی سەلەمنای زۋان بېیەی (ھۆرامی) پەی کەسانېۋی کە (ئایدیۆلۆجیای چەمۍ بینێنۍ و ۋەرانۋەرو زاڵبېیەی زۋانېۋی تەریۆ ئەسیمیلێ بېیېنۍ)، پېسەنە ئاۋ-کەرڎەی خڕەڵانەرە. چۇنکە کەسانۍ چامنۍ، ھۊش و ئاۋەزو وېشا کڵۊم دان و ۋیرۆکەرڎەیشا بە کەسا تەری ئەسپاران و پەی لابەرڎەی چەشمەکە ئایدیۆلۆجییەکاشا و ڕزگارکەرڎەیشا چە نەوەشی ئەسیمیلا-بېیەی سەردەمېۋی فرە پەنەۋاز هەن. ۋەرو ئانەی چە ۋەرانۋەرو پەیلۋاکا ئاڎېشاۋە، بەس ئاڼە ۋەسین، کە چە ئاڎېشا پەرسمۍ : دیالێکت چېشا و ئەر ھۆرامی دیالێکتا، ئەی قسەکەرڎەی خەڵکو ژاۋەرۊی، یارسانەکا، شەبەکەکا، باجەلانەکا، لھۊن و تەخت و شامیانی چە شیکاری زانستو زۋانییەنە دلۍ چ خانېۋەنە منریۊرە؛ ئەی قسەکەرڎەی خەڵکو دەگاو زاۋەری چە لھۊنینە دلۍچ خانېۋەنە منریۊرە؟
---------------------------------------------------------------------------------

(5) پیتۍ دەنگ-کپە/ پیتۍ دەنگ-کپۍ: مەبەست ئا پیتېنۍ کە بە ھەڵە ۋاچۊ (الحروف صامتة consonant) بە بېدەنگۍ ھۊرگېڵنیێنە، چۇنکە پیتە بەبۍ دەنگ پېسەنە پۊشاک پەی جنی؛ ]بەپېچەۋانەو پیتە دەنگۆ-دەرەکا | الحروف علة vowels [، دەنگشا کپا (ب، پ، ت، س، ش، ڕ، ۋ، ڤ، و، ی). پیتە دەنگ-کپەکۍ زۋانی ھۆرامی (23) پیتېنۍ.
پیتۊ (وۍ: و) پیتېۋە دۋە نەخشەنە؛ هەم پېسەو پیتۍ دەنگ-کپۍ consonant، بەتایبەت چە سەرەتاو ۋاچېنە، یان ئەر ۋەرو دماش پیتۍ دەنگ-دەنگۆ-دەرۍ تەری ئامێبا؛ هەم پېسە پیتۍ دەنگۆ-دەرۍ، ئەر ۋەرو دماش پیتۍ دەنگ-کپۍ تەری ئامێبا؛ چە ئەلفابێتی لاتینییەنە، ئەر ۋەر و دماو پیتۊ (u) پیتۍ دەنگۆ-دەرۍ تەرۍ ئامێبا، پیتۊ (u) فاڕیۊ بە پیتۊ (w) بەدەسنیشان کریایی چە سەرەتاو ۋاچېنە.
هەر پاسە، پیتۊ (یی: ی) پیتېۋە دۋە نەخشەنە؛ هەم پېسەو پیتۍ دەنگ-کپۍ consonant، بەتایبەت چە سەرەتاو ۋاچېنە، یان ئەر ۋەرو دماش پیتۍ دەنگ-دەنگۆ-دەرۍ تەری ئامێبا؛ هەم پېسە پیتۍ دەنگۆ-دەرۍ، ئەر ۋەرو دماش پیتۍ دەنگ-کپۍ تەری ئامێبا؛ چە ئەلفابێتی لاتینییەنە، ئەر ۋەر و دماو پیتۊ (i) پیتۍ دەنگۆ-دەرۍ تەرۍ ئامێبا، پیتۊ (i) فاڕیۊ بە پیتۊ (y) بەدەسنیشان کریایی چە سەرەتاو ۋاچېنە.
(6) پیتۍ دەنگۆ-دەرە / پیتۍ دەنگۆ-دەرۍ: مەبەس (الحروف العلة voewls)ین، کە بە ھەڵە بە دەنگدارۍ ھۊرگېڵیان. ئی کۊمەڵە دەنگە، وەش ئاۋازیی و ھارمۆنی بە ۋاچەکا بەخشا و قسەکەرڎەی ئاسانکەرا. چە زۋانی ھۆرامییەنە ھەژمارو پیتە دەنگۊ-دەرەکا نۊ (9) پیتېنۍ. چە ئەلفابێتی ھۆرامی-لاتینییەنە ئەر ۋەر و دماو پیتۊ (u) پیتۍ دەنگۆ-دەرۍ تەرۍ ئامێبا، پیتۊ (u) فاڕیۊ بە پیتۊ (w) و نەخشو پیتۍ دەنگ-کپېش هەن، بەدەسنیشان کریایی چە سەرەتاو ۋاچېنە.
ھەر پاسە، ئەر ۋەر و دماو پیتۊ (i) پیتۍ دەنگۆ-دەرۍ تەرۍ ئامێبا، پیتۊ (i) فاڕیۊ بە پیتۊ (y) و نەخشو پیتۍ دەنگ-کپش ھەن، بەدەسنیشان کریایی چە سەرەتاو ۋاچېنە.
(7) ئەر مەبەس چە زۋانی کورڎی گرڎو ئا زۋانا بۊ، کە بە ھەڕەمەکیی و سەپنای ئایدیۆلۆجیی ناسیونالیستی بە دیالێکتۍ زۋانی کورڎی ئەژناسیێنۍ، دەی مشیۊ کیبۆردۍ کورڎییە بە پەنەۋازیی گرڎۍ (لوڕی، کەلھوڕیی، ھۆرامی، سۆرانی، کرمانجی، زازایی) وەڵام بڎ‌ۋە. بەڵام بە پېچەۋانۆ ئانەئ، کیبۆردېۋە کە بەنامۊ کیبۆردۍ کورڎییۍ پەی گرڎو سیستەمەکا بەکاربەریی ( ویندۆز، ماکنتۆش، لینۇکس ، ئەندرۆید)ی نریێنېرە، ھیچ یېۋەشا و سەرو ھیچ سیستەمېۋیۆ بە بەپەنەۋازیی گرڎو ئا زۋانا وەڵام نمەڎاۋە، کە بە دیالێکتۍ زۋانی کورڎی ئەژناسنیێنۍ. ھەڵبەتە، بېژگە کیبۆردەکۊ بەڕێز (خوسرەو بلۇریان)ی پەی سیستەمو ئەندرۆیدی، کە سەرو داۋاو من چە ڤێرژنو ۋەھارو 2018 پیتۊ (ڎ) پەی زېیاڎە کەرڎە و وېش وەڵتەر چە ڕاو زۋانی پەشتۇیی و ئوردۇی و ...تد پیتەکۍ تەرېش ( ۋ ، ڼ ، ۊ ، ې) چنە بېنۍ .

(8) فاڕیای ۋاتاو ۋاچەکا بە جېیاۋازی دەنگەکا، تایبەتمەڼیی ناوچېۋی یان دیالێکتېۋو زۋانی ھۆرامی نېیا، بەڵکو ئا کۊمەڵە ۋاچۍ فرەو دیالێکتەکا زۋانی هۆرامییەنە پېسەو یەکتری ماچېیا و بەکاربریا و یەک ۋاتاشا ھەنە:
- [سیر] بۋەش وەشە نېیەنە.
- من [سېر] بېیەنا، نمەتاۋۇ چە ئانەیە زېیاتەر نان بوەرۇ.
- گۊشتەکەی کوت کوت کەرە.
- کۊتو چۆخۆڕانکەکەی ڕېک نېیا.
- کۇت شارېۋی دڵگیرا.
- پەشتۊ کەنۊڵا کۆتەن.
- دەم قوڵ و دەس قوڵ.
- قۊڵو زاڕۊڵەی ۋامەڎە.
- قۇڵ قۇڵ گرەۋا.
- دېدە پەخشانەم چە من گۆرەتەرەنە.
- ئاڎە ئەڎاو من نېیەنە دېڎۊ منەنە.
- من ۋەرو چەماو تۊرە ۋېیەردا.
- وەرو نیمەڕۊی فرە گەرما.
- پەیامەکەش پەنە بڎەو؟
- ئیتر ۋەسېن کەم پەڼە بڎە !
(9) زۋانی هۆرامییەنە زېیاتەر چە زۋانە هامخېزانە کوردییەکا تەری، چە بڕگېۋەنە دۋۍ پیتۍ دەنگۆدەرۍ پېۋەرە نمەیا و ئەر ۋەرو زېیاڎبېیەی دماگر suffix پیتېۋە دەنگۆ-دەرە vowel بێۋ بەتایبەت ئەر دمایی ۋاچەکۍ بە دەنگو ( ا ، ە ، ۊ ، ۆ ، ێ ، ې) ئامابۊ، دەنگو (ۊ) فاڕیۊ بە (ۋ) یان ( ۋ ) و (ۋە) مەیا.
(10) مەبەس ئا دەسەنۍ، کە ( کەلھوڕی ) و ( ھۆرامی ) و ( سۆرانی ) و (کرمانجی ) و ( زازایی ) بە دیالێکتۍ زۋانېۋی ئایدیۆلۆجیی بە نامۊ زۋانی کورڎی [ ک–ھۆرامی، ک–کەڵهوڕی و ..تد ] مزانا. ھەر پاسە ڕیزبەڼییەکەنە بەرگنۊ: (کورڎی ) زۋان، ( ھۆرامی ) بە دیالێکت مژناسنیۊ.
(11) مەبەس ئا دەسەنۍ، کە ھۆرامی بە دیالێکتېۋ چە زۋانېۋی بەنامۊ زۋانی گۆرانی مزانا و ئا زۋانەیچە بە دیالێکتېۋ چە زۋانە ئایدیۆلۆجییەکەی زۋانی کورڎی [کورڎی  گۊرانی ] مزانا. ھەر پاسە ڕیزبەڼییەکەنە بەرگنۊ: (کورڎی) زۋان، (گۆرانی ) دیالێکت، (ھۆرامی ) بە بنە-دیالێکت، مژناسنیۊ.
(12) مەبەس ئا دەسەنۍ، کە (زۋانی ھۆرامی) بە بنە-بنە-دیالێکتو دیالێکتېۋی بە ھەڵە بە ماچۊ ئەژناسیای [کورڎی گۆرانی  ماچۊ ھۆرامی] مزانا [ کە بنەڕەتەنە ئانە بە ماچۊ ئەژناسنېیان (دیالێکتو یاری | یارسان )ین]. ھەر پاسە ڕیزبەڼییەکەنە بەرگنۊ: (کورڎی) زۋان، ( گۊرانی ) دیالێکت، ( ماچۊ ) بنە-دیالێکت، ( ھۆرامی ) بە بنە-بنە-دیالێکت مژناسنیۊ و ئیتر بنە-دیالێکتە هۆرامییەکۍ (لهۊن، تەخت، شامیان، ...تد گنانە خانەو هیچی و نەبېیەی ...
(13) زۋانی کورڎی: بە پەیلۋاو من و سەرو بنەماو شناسەو (زۋان)ی و (دیالێکت)ی، زۋانېۋ بەنامۊ زۋانی کورڎی بېیەیش نېیا و ئانە کەتوارەنە ھەن، کۊمەڵېۋ زۋانېنۍ [ زۋانی کەلھوڕی ، زۋانی ھۆرامی ، زۋانی سۆرانی، زۋانی کرمانجی و زۋانی زازایی ]. ھەڵبەتە کریۊ سەرو بنەماکا زانستو زۋانی چە بارەو ئەگەرو نزیکایەتی و یەک خانەواڎەیی چڼ دانېۋ چا زۋانا پەیجۊرییکریۊ و قسېکەریۊ.
بە پەیلۋاو من، ئەر ھەژمۇنو ئایدیۆلۆجیاو نەتەۋەسازیی و ناچاریی وانای و سەپنای میدیایی و فېربېیەی نەبېیێ، ھەرگیز قسەکەرۍ ئا زۋانا چە یەکتری نەیاۋېنېنە و ئیسەیچ، بېژگە ئا کەسا کە فېرگانە زۋانەکەی تەرشا وانان، یان زۋانەکەی تەر فېرېبېیېنۍ، فرەو قسەکەرا ئا زۋانا چە یەکتری نمەیاۋانە. تاکو ۋەڵۍ سەرھۊرڎای کاناڵە ساتەلاییتییە سۆرانییەکا، فرەو خەڵکو ھۆرامانو بەشۊ ئێرانی (زۋانی سۆرانی) نەیاۋېنېنە و نەزانېنۍ و ئیسەیچ کە بە (زۋانی سۆرانی) قسۍ کەرا، فرە ئاسان و ئاشکرا مزانیۊ، کە وېشا زۋانېۋی تەرشا ھەن. ھەر پاسەیچ فرەو خەڵکو بادینانی (کرمانجی-زۋانەکۍ) تاکو ئا کاتە کە زۋانو وانایشا چە (عەرەبی ) پەی (زۋانی سۆرانی) نەفاڕیابۍ، ( زۋانی سۆرانی ) نەیاۋېنېنە و نەزانینۍ و ئیسەیچ فرېشا ھەر پاسە مەنېنۍ. ھەر پاسە ئەر دەگاکۍ ھۆرامانو بەشۊ ئېراقی بارنەکریێنۍ و جەنگو ئېراق-ئێرانی خەڵکو ھۆرامانیش پەی ناوچە (سۆرانی-نشین)ەکا دەربەدەرۍ نەکەرڎېبېیێنۍ، تاکو ئیسەچ فرەو ئا ھۆرامی-زۋانا بەشۊ ئېراقی کە ( زۋانی سۆرانی)شا نەوانابۍ، یان نەلێبېنۍ فېرگاو وانېیارییشا نەکەرڎەبۍ، ( زۋانی سۆرانی) نەزانېنۍ و تەنانەت ئیسەیچ دماو زېیاتەر چە چل ساڵۍ دەربەدەریی و ژیۋایشا دلۍ ناوچە سۆرانیی-نشینەکانە، هەڵای بە درۊسی نمەزانا بە ( زۋانی سۆرانی) قسۍ کەرا و فرە جارېج ( سۆرانی-نەزانی)ی ئاڎېشا کریۊ بە سەرگەرمۍ و مایەو تانەدای و تەنانەت فرەو ئا ھۆرامی-زۋاناچە کە فېرگانە (زۋانی سۆرانی)شا وانان و فېرېبېینۍ، کاتو قسەکەرڎەینە فرە بە ئاسانی بەرگنۊ، کە زۋانی ئەڎایی وېشا ( زۋانی سۆرانی ) نېیا و خەریکېنۍ بە زۋانېۋی تەر قسۍ کەرا.
ھەر پاسە پېچەۋانەکەیچش خاستەرین نمۇنەو بەڵگەن، کە تاکو ئیسەیچ، سەرەڕاو سەڎان ساڵۍ ھامسایی ( زۋانی ھۆرامی ) و ( زۋانی سۆرانی ) و ھەر پاسە تېکەڵیی بازرگانی و زېیاتەر چە چڵ ساڵا دەربەدەریی ھۆرامی-زۋانەکا چە ناوچە سۆرانیی-نشینەکانە و ھامسابېیەی ھۆرامی-زۋانا چنی سۆرانیی-زۋانەکا، کەچی ھەژمارو ئا سۆرانیی-زۋانا کە ھۆرامی فېرېبېینۍ یان مېیاۋانە، نمەیاۋۊ ھەزار کەسۍ. ئیتر با کرمانجی-زۋانەکۍ چە ئۆلاۋە مدرا، کە زۋانی ھۆرامی نمەزانا؛ ھەر پاسە کە سۆرانی-زۋانەکۍ و کرمانجی-زۋانەکۍ زۋانی ( زازایی ) و ( ھۆرامی ) و ( کەلھوڕی)ی نمەزانا و ئەر سیستەمو ناچارکەرڎەی و سەپنای وانای و درۊسکەرڎەی وەشباۋەڕیی نەتەۋەیی نەبېیێ، بە ھەمان جۊر ئیسەیچ کەڵھوڕی-زۋانۍ و ھۆرامی-زۋانۍ و زازا-زۋانۍ (زۋانی کرمانجی) و -(زۋانی سۆرانی) نەزانېنۍ.
ئانەیچ گرڎ بەڵگۍ جېیاۋاز-بېیەی زۋانو خەڵکو ئا ناوچانە و ئەر ئا زۋانۍ، دیالێکتۍ یەک زۋانی بېیێنۍ، ھەر پاسە کە فارسی-زۋانەکۍ ھیندوستانی و پاکستانی و ئێرانی و تاجیکستانی سەرەڕاو ھەزاران ساڵۍ چە یەکتری بڕیای و ناچاربېیەی بە وانای زۋانو نشینگا تازەکاشا، بە ئاسانی چە یەکتری مېیاۋانە، ئەشیێ فرە بە ئاسانی ھۆرامەکۍ و سۆرانەکۍ، یان زازاکۍ و کرمانجەکۍ چە یەکتری یاۋێبېیێنۍ، کە ھیچ سەردەمېۋەنە مەرزی دۆڵەتیی نەکۆتەنەنە مېیانشا؛ چە ئێران ( کەلھوڕی ، ھۆرامی ، سۆرانی ، کرمانجی ) و چە ئېراق ( ھۆرامی ، کەلھوڕی ، سۆرانی ، کرمانجی) ھامسێ یەکتریەنۍ و سەدان و ھەزاران ساڵۍ بازاری ھامبەششا بېیەن و ھەردەم پېۋەرە قەڵەمڕەۋو یەک ئیمپڕاتۆریی، یان یەک دۆڵەتی ھامچەرخییەنە بېینۍ و ژیۋێنۍ.
(14) پەی پارېزنای دیالێکتەکا؛ ئەر زۋانېۋ بەنامۊ زۋانی کورڎی بېیەیش ھەن و (کەلھوڕیی و ھۆرامی و سۆرانی زازایی و کرمانجی ) دیالێکتۍ ئا زۋانەیەنۍ و کیبۆردېۋە کە بە کیبۆردۍ کورڎییە ئەژناسیێنە، کیبۆردۊ ئا زۋانەیەنە، دەی پەنەۋاز هەن کیبۆردۍ کورڎییەکۍ بە پەنەۋازیی پارېزنای گرڎو دیالێکتەکاش وەڵام بدۊۋە. ھەر پاسەیچ پەنەۋاز هەن، کە کیبۆردۍ ھۆرامییە بە نۋیستەی گرڎو دیالێکتەکا زۋانی ھۆرامی وەڵابڎۊۋە، ئەگەر نا، ھەرگیز نمەتاۋیۊ تەمامو زۋانی ھۆرامی چە فەرھەنگېۋەنە نۋیسیارییکریۊ.
( زۋانی ئەڵمانی ) کە ۋەڵینەی ( شش سەڎ ) ساڵەیی ( زۋانی یۊگېرتە ) و (زۋانی ستاندارد)کریایش ھەن، ساڵۊ 2015 پەی پارېزنای دیالێکتەکا زۋانی ئاڵمانی، کە چېرو ھەژمۇنو ستاندارکەرڎەی و زۋانکەرڎەی دیالێکتېۋیەنە کەنارکۆتېنۍ و خەریکا دلېنەملا، ( دۆڵەتو ئاڵمانیا )ی بە (فەڕمیی ) بڕیارەشدا، مشیۊ فۆرمۍ فەرمانگا دۆڵەتیی و نادۆڵەتییەکا بە دیالێکتە کەنارۋزیاکا بنۋیسیا، تاکو ئا دیالێکتا چە فۆتیای پارېزنېیا و دلېنەنەلا. ھەر پاسە پەی ئا مەبەسەیە (کۆرسۍ فېربېیەی) و (وانای) ئا دیالێکتا چە (فېرگا تایبەتەکا وانای زۋانینە) بە فەڕمیی ئەژناسیێ.
(15) مەبەس چە حەزی تەمەڵانەی ئانەن، کەسانېۋ ( چ نۋیسەر و چ بەکاربەری ئاسایی زۋانی ) ھەنۍ، ۋەرو ئانەی کە گەرەکشا نېیا دەقگېرتەو وېشا تەرک کەرا و چېۋی تازە فېرېبا و بەکاربەرا، بە گرڎ جۊرېۋ چە بېیەی کۊمەڵېۋ دەنگە جېیاۋازا، کە ۋاتاو ۋاچەکا فاڕا، نکۊڵۍ کەرا و کۊمەڵېۋ بەھانۍ بېبنەمێ و ئاۋەز-نەگیرۍ ماراۋە.
(16) چە وڵاتو تورکییەنە ھەمان بەڎبەختی یەخۊ زۋانی (زازایی)یش گېرتېنە و شۆڤێنیستە کرمانجەکۍ زازایی-زۋانەکا بە کرېگیریاو دۆڵەتو تورکییەی مزانا و نامېبەرا، کە خەریکو ئەژناسنای زۋانەکەیشانۍ و خەرېکېنۍ زاڕۊڵەکاشا پەی وانای و نۋیستەی بە زۋانی ئەڎایی وېشا (زۋانی زازایی) ھانمڎا، ھەر پاسە کە شۆڤێنیستە سۆرانییەکۍ چە ئېراق و ئێران خەریکېنۍ ھۆرامی-زۋانەکا بە کرېگیریاو دۆڵەتو ئێرانی مژناسنا و خەریکو بالۊرەۋاتەی ئاساییشو نەتەوەییەنی.
سەرنج: پېچەۋانەو ئا کەسا کە منۋیسا سۆرانییە شۆڤینیستەکۍ، فارسە شۆڤینیستەکۍ، من گرڎو فارسەکا و گرڎو سۆرانییەکا بە شۆڤینیست نمەزانۇ و دېیارڎېۋی چامنەیە گرڎگیر نمەکەرۇ و سەراپاو ئەنداما کۊمەڵېۋۍ نمەۋزۇەنە چەکمەچەو (شۆڤێنیزمی و فاشیزمی).
بەداخۆ چېرو ھەژمۇنو زۋانی فارسی و سۆرانییەنە، فرەو ھۆرامی-زۋانەکا بە نادرۊس ئا دەسەۋاچەیە بەکاربەرا. بە پەیلۋاو من نە گرڎو ھۆرامی-زۋانەکا ئازاڎیوازۍ هەنۍ و نە گرڎو سۆرانی-زۋان و فارسی-زۋانەکۍ شۆڤێنیستۍ هەنۍ. فرە بەداخۆ چە ئارۊنە چەکمەچەسازیی یان گرڎینەکەرڎەی دېیاردەکا باۋا و تەنانەت کەسانېۋ کە وېشا بە ڕۊشنۋیر مزانا، ئا جېیاۋازییە نمەزانا یان ۋەرچەم نمەگېرا و فرە بە ئاسانی سەراپاو کۊمەڵېۋی بە دماکۆتە، خراپ، فاشیست، شۆڤێنیست، ناسیونالیست، سێکسیست نامېبەرا. ئانە پەی ویش سەرەتاو پەرەئەسای و تەشەنەکەرڎەی ۋیری شۆڤینیستیی و فاشیستی'ین چېرو پەرڎەو ماف و ئازاڎی و داۋا سرۇشتیی و گەردۇنییەکانە؛ ھۆرامی-زۋانېۋ پەشتیۋانکەرە سۆرانی-زۋان و فارسی-زۋانەکا وېش پەی وانای و نۋیستەی بە ھۆرامی ۋزۊنە خانەو کەسە شۆڤێنیست و فاشیستەکا، فرە چە شۆڤێنیست و فاشیستە سۆرانی-زۋان و فارسی-زۋانەکا زېیاتەر دوژمنو بەدەسئامای مافەکا خەڵکو ھۆرامان'ین و ئاۋی ھەمان ئاساۋو شۆڤینیست و فاشیستە سۆرانی-زۋان و فارسی-زۋانەکارە کەرۊ.
* دەنگە تاییبەتەکۍ زۋانی هۆرامی، پیتە و نمۇنەی دەنگیی و نۋیستەیی:
- ڎ : ئەڎا : دەنگ https://t.me/Ferhengu.Zvani.Horami/6322
- ۋ : ۋاران : دەنگ https://t.me/Ferhengu.Zvani.Horami/6328
- ڼ : مەڼ : دەنگ https://t.me/Ferhengu.Zvani.Horami/6324
- ۊ : لۊ : دەنگ https://t.me/Ferhengu.Zvani.Horami/6326
- ې ۍ : دەنگ https://t.me/Ferhengu.Zvani.Horami/6330
- ﯗ = و : (مﯘ)
لینکو گرڎو پیتەکا ئەلفابێتو زۋانی ھۆرامی
https://t.me/Ferhengu.Zvani.Horami/7588
** پەی ئەۋەوەنەی پەراۋېزەکا، ئەرک نەبۊ، سەرو لینکو پەڕچنەکەی کلیک کەرڎۍ
[1]