ﮪۆرامان
چکۆوە پەی کۆی؟
جەلیل عەباسی
هەرکەس تەوەلود دووبارەش نیەن
ئەڵبەت سەعادەت ستارەش نیەن
مەگێڵووە پەی بنەماو نامەکێ هۆرامانی هەرجە (ئورۆمۆن) تا (ئوورامەن تەهت) و تا (ئاهوورامان) و تا (هۆرامان)، کە گرد ڕیشە جە پیرۆزی و کەونارایی مەحاڵەکێ گێرا و هەرکام سیمێوەنێ جە بڕگێ جە فەرهەنگ و شارتانییەتی هەرە دێرین و ڕەسەنیش. هەرچن ئەوەگێڵایچ زەروورا و بۆ بە باڵاجامێ پەی ئەرمانایۆ ویەردەی وەرینو ئی سەرزەمینە دێرین و پیرۆزیە بە زەینی مانیاومەکەتو ڕۆڵەکا ئارۆیش.
هەرپاسە مەپەردۆچیۆیچۆ سەرو زوانی کە مزانمێ ئەداو سەرجەم زوانە هیندوئاری و هیندوئەورووپیەکان.. زوانێ، کە دەقە پیرۆزەکێ ئاینو میتراییش پەنە نوسیەوە.. کە ئەشو زەردەشت دەمش پەنە کریاوە و گاتا پیرۆزەکێش پەنە پێکناوە.. کە ئەدەبیاتو یارسانیش گێرت باوشی.. کە شیلەش وستەنە دلێ هەناسەکا باباتایری. زوانێ، بە ڕەگوڕیشە و بنجوبناوانێ دێرین و دۆڵەمەندۆ کە بیەن سەرچەمەو خەلقو سەدان دەق و تێکستە دینیا و سەدان بەڵگەناما و هەزاران شاکارە شیعرا و بە درێژایی تاریخو بیەی بەشەری گەشە و نەشەنە بیەن.
نیازو ئانەیچمە نیا وێم دەو بوارو جوگرافیاو هۆرامانی کە هەر جە لوڕستانۆ پەی کرماشانی و مەحاڵەو گۆرانی و ئینجا هەمەدان پەی سنەی و ئێتر نەک تا کەرکووک بەڵکو تا مووسڵیچ کێشیابێ و گردو ئا مەحاڵانە بیەبێ هۆکارو گەشەی فکری و فەرهەنگی و شارستانی و زوانی و....
خۆ، گێڵایۆ پەی ئا ویەردە وەرینیچە، بەتایبەت پەی ئیسەیما و پەی جیلو ئارۆی هەر فرە زەروورا، خەریکا زات دەو وەرو وێم و واچوو ڕێکو نان و ئاوی زەروورا.
بەهەرحاڵ، گەرەکما بلوووە سەرو هەناسەکەو مەولانا مەولەوی کە کەردم سەرباشقەو نویستەکەیم. ئادیچ نەک پەی مەلە نەزانای و پەل شانای دلێ دەریای قوڵو شەپۆلانو عیرفانینە و نەک پەی هەلاجیکەردەی فەلسەفەی عیرفانی دلێ شیعرەکێ. بەڵکو گەرەکما ئا هەناسە شیعرییە کەرو کرێڵو چن پەرسایە و ئێتر وازش چەنە باروو و دۆش دەسوو شارۆکەرە تازەکاما تا گێڵا باخو ویرۆ کەردەیرە و کێڵو وێ ئەژناسای بێزاوە و بەرەکەیش بە جوابی ژیرانە و ئاوەزمەندانە کەراوە.
1/ جاران خەڵکو ئیلاوئۆلای واچێنێ:
دەسێوەم مەڕیان گرتەنم دامان
بەهانەم وەشا ملووە هەورامان
ئینەیچ ویەردێوەما پەی گێڵنۆوە کە هۆرامان چەقو وەڵکۆتەی زانستو پزیشکی بیەن و ئاستی بەرزش چی لایەنۆ یاوان کەشکەڵانو ئاسمانوو گۆشە و مەحاڵەکایتەرو جیهانی. خۆ واچە/واژەو(کاردەوەژێ)چ شاهیدێوە زیندەن پەی سەلەمنای قسەکێما، کاردەوەژێ کە فرە دماتەر واڕیا بە (کارد پزشکی) و....، بەڵگەو ئا گەشە زانستینە کە هۆرامان بیەنش و تەنانەت مەژگیچش ورکڵاشتەن و دەرمانش کەردەن.
2/ هەڵایچ هەر دەنگو ئا ئەدالە جەرگسۆتێ ئاهورامانیە بەرزا کە کڕووزیێوە:
تا داڵێ مەنۆ جە داڵەهۆوە
شەرت بۆ بنیشو بەدیارو تۆوە
ئێدیچ باڵای بەرزو ئا شۆڕە ژەنە هۆرامیا نیشانە مدۆ کە کۆڵشا نەدا و وێشا نەوست چێرودەسو داگیرکەرەکا وەڵاتی و تا دما دڵۆپەو ونێشا گژیە و لوێ گژێ دژمەنیرە و گیانشا کەرد قوربانی پەی مەنەیۆ نیشتیمانی پیرۆزی.
3/ بە دەگێوە ئێمە وچیان (شار) کە بەپاو بنەما ئارۆینەکاو شارسازی و شارنشینی، هیچ تایبەتمەندییە شاریش نەبیەن، کەچی تا ئارۆیج هەر بە شار نامێ بریۆ: (شارو هۆرامانی). ئی نامە نیایە گێڵۆوە پەی ئا ڕاسییە کە هۆرامان بێشکێ و چەقو فکری و ئاوەزی و ژیری (عیلمی، فەلسەفی، کۆمەڵایەتی، پزیشکی، قانونی، ئەدەبی، ئینسانی، جوگرافی، تاریخی و...)ی بیەن و چاوە سەرچەمەش گرتەن و جۆگەلێش بەستێنە پەی مەحاڵەکایتەرو دنیە.
4/ سەرباشقەو ئەژناسای و ئەژناسنای هونەری گەشەکەردەی جە دەربارەو ساسانیەکانە ئی تاکە شیعرێ بێ:
لحن اورامان و بیت پهلوی
زخمە عود و سماع خسروی
کە ئێدیچ بەرزی و باڵایی هونەری مرمانۆ جە مەحاڵەکێمانە چونکە تانوپۆش هەر جە وێمانە.. (لحن اورامان) هەمان (سیاجامەگانە/سیاجامانە/سیاچەمانە)ن کە هەر فرە فرە ئینا وەڵێ (هۆرە/ئەهورە)ی و (قەتار/گاتار)ینە و گێڵۆوە پەی وەڵتەر جە ئاینو میهریچ.. (بیت پهلوی)چ هەر هەمان ژانری شیعرین جە هەورامانەنە کە بیەن لووتکێ ئەدەبی لیریکی، ویرما نەشۆ (پەهلەوی) شێوازی ئاڵووێر پەنە کریاو (پاڵەیی/پاڵەوی)ن کە زوانو ئێمەن.
ئەی ئیسە:...
1/ چی پەی هەڵامەتێ ناچارێنمێ ڕوە کەرمێ ئیشارەوشار و.....؟
2/ چی پەشتیما کەردێنە زێدەکەیما و جیاما ئاستەن و دانما دەسو ناکەس و نائەهلەکاوە؟
3/ چی گنمێ شۆنەو شوتئاوەزا و بە چەمێ قووجیە ڕاکێ ئادیشا گێرمێنە وەر؟
4/ چی بە گولانەیی لاساوێ/یەنگێ خەڵکیتەری بێ زەوق و بێ هونەری کەرمێوە و تاویەنمێوە دلێ وەهمێنە کە وستێنەشا دڵما؟
گەرەکما تاکو هۆرامی ورد ورد سەرنجەو ئا چن خاڵیە دۆ و بلۆرە قووڵایی مانا و مەبەسەکەیش و گێڵۆ پەی جوابو ئا چن پەرسایە....
مشیۆ بزانمێ و دڵنیا بیمێ: گمێوە گۆرێ و پەڕاوە ئەگەر مەنۆوە و مەندە بۆ، هەرزوو گەنۆ و بۆگەن کەرۆ و بۆ بە گماڵتاوێ گەنێ، بەڵام ئەگەر چارەکو ئاوەو گمەکێ جوەکڵێرە ویەرۆ و نەمردۆ، یاوۆ بە دەریای و ڕاو وێچشەنە زەمینی شۆرۆوەو ئاوەدان و پاراوش کەرۆ. من مەرەجیۆم ئێمە، ئیسە ئا (گمە) مدرا و مەندێنمێ کە سەرەنجامما بۆگەن کەردەی و وشک بیەیا.. گەرەکما ئاوێ ڕەوانەو ئا جوەکڵێ بیمێ، ویەرمێ و هەردەم خۆڕڕەما فرەتەر بۆ. ئینەیچ مەلێویۆ و مەکریۆ تا وێما نەژناسمێوە. ئی وێ ئەژناسایچە مەکریۆ تا وێما (وێ) ئیسەیما ورنەماڕمێ و ورد نەکەرمێ پێوەرە و (وێ)ی تازەی هەرەقەتین بینا نەکەرمێوە.
شاپەیامو شیعرەکێ مەولانا مەولەوی و ختەوبۆڵەکەو منیچ ئینەن:....
ئێمە ڕچەماڕ و ڕابەرو خەڵکیتەرو جیهانی بیێنمێ جە گردو بوارەکا ژیواینە.. ئیسە جە (وێ)ما بڕیەنمێ و خاوارێ بیێنمێ چەنی ویەردەی وەرینیما. بووڵەو مەرگیشا شانێنمێ و زووۆن وەرمێ قورسی مەرگاویما پۆرە کۆتەن. فرە زەروورا چڵاکیەیمێرە.. بەیمێ وێمارەو ڕاو وێ ئێستەیۆ گێرمێنەوەر. با ئی قاڵبە کرماواردەیە ماڕمێ و بلمێنە دلێ قاڵبێ تازەی... با ئی ڕۆحە سڕ مەنە پیرو مانیا و کەلەلایما مرنمێ و بیمێوە بە ڕۆحێ سەرزیندە. با ئی (وێ/خود)ە سەروەنە شێویایما مرنمێ و سەرجەنۆ جە ئەدێ بیمێوە. (تەوەلودی دووبارە) یانی مەردەی چی قاڵبەنە و زیندە بیەیۆ و ژیوایۆ جە ڕۆحێتەر و قاڵبێ تەرەنە. ئاوەختەنە کە یاومێ (ستارەو سەعادەتی).. یاومێ بەرزی و باڵایی شایانو وێما و ئێتر تاومێ بە دنیە، نەک بە قسێ بەڵکو بە کردەوە واچمێ: بەڵێ، (ئێمەیج میللەتێوەنمێ).
٭
سوورهەراڵە گۆشوارەتا و
ملەوانیت
پیژۆکێ سیسەو وەهاری
هەیاسەکەت بەرزەڵنگا و
چەتفەت
چنووری وناڵین
ئاااااای جە شۆخوشەنگیت
ئازیز...
هۆرامانم. [1]