مەرگو کاکەی
زوانی کوردی جە گرد لایێڤۆ و بە گردو شێوازەکاشۆ، ئینا چیروو هەڕەشێوێ هەرەقەتینێنە. فرەما دیەن کە خەڵکوو ئېمە جە قسە کەردەی ڕوانەو وېشەنە واچۍ فارسیێ بە هەرمانە بەرۆ. تەنانەت پەی ساکارتەرین چېوا کە هامتاشا کوردی و هۆرامیەنە هەن و هەڵای ویریچ نەشیێنێوە. زاڵ بیەو زوانی فارسی مەژگش پاسە بار ئاردەن کە ئەوەڵ جار واچە فارسیەکە مەی زێهن و زوانەرە، بەڵام پېسەو کەسېوی کە دەغدەغەو زوانی کوردیش بە گردی و هۆرامی بە تایبەت هەن، مەردەو هیچ واچێوی پېسە واچەو (کاکە)ی دڵنگرانم مەکەرۊ. کاکە جە واچە پڕبەسامەداو زوانو ئېمەن، جۊرێو کە فرەو غەیرە کوردایچ فێرێش بانێ و کوردی بە کاکەوە مژناسا. ئی واچە تەنانەت تاریخیچمانە پېشینێوی دیارش هەن. یارسانە هۆرامی زوانەکێو گەرمیانی، جیاتی واچەو (ٲخ) عەرەبی کە ڕېبازە سۆفی و فتوەتەکانە پەی وەردەنگ گېرتەی ئەنداماو ڕېبازەکەی و بە تایبەت ڕابەرەکاشا باو بېیەن، بە سوڵتان ئێسحاقیشا واتەن (کاکە) و بە وېشا واتەن (کاکەیی).
من زارۆڵەیی و ئەوەڵوو جوانیم شاروو مەریوانېیەنە وېیەردەن، هۆرامی و سۆرانی واچەو کاکەی لاماوە چنی ماناو گەورەیی و ڕېز و ئێحترام و پەی جوانەکا دۆستایەتی و ڕەفاقەتی پێوەندش بێ. هەڵای زوانی فارسی پاش نەنیابێ حەرەموو کاکەی. ئاڎ دەسەڵاتی تەمامش سەرو گردو قەڵەمڕەوە ماناییەکاشۆ بێ. هەم گەورە و گولالەیی، هەم ڕېز و ئێحترام و هەمیچ دۆسایەتی و ڕەفاقەتوو جوانتەرەکا. بەڵام جە سەفەرە دماینەکامەنە وردە وردە زانام کە ئی واچە لاو منۆ پیرۊزیچە، جە دەسترێژی و تاڵانی ئامانش نیا. بە گۊشێ وېم ئەژنیم فرەو هەرزەکارا و تازە پنەیاوایا پەی وەردەنگ گېرتەی ڕەفێقاشا جیاتی (کاکە)ی واچێوی فارسیشا ئاردەنەنە. یەکتری بە (داداش) چڕا!
وەڵێ ئانەیە زوانێو مرۊ، ئەوەڵ واچەکېش مرا. وەڵێ ئانەیچەنە واچێو مرۊ، جە لاو واچە بێگانەکاوە تەنگش پنە هۊر چنیۆ و قەلەمڕەوەکېش دانە دانە چنەش مسانیاوە. ئی پرۆسە ئیسە، ئاڎیچ جە شارۍو پېسە مەریوانېیەنە، پەی واچەو مۆقەددەسو کاکەیچ دەسش پنە کەردەن. هەرزەکارەکېما خەریکا دلێشانە بۊ باو کە یەکتری بە داداش چڕا. دمای ئانەیە بە دڵنیاییۆ قەلەمڕەڤوو کاکەی وردە وردە گولالەبۊوە. پەی نموونەی ئیتر ڕەنگا تەنیا بە (کاکە) قەڎیمیەکا کە پاشا نیان پیری، جیاتی (لالۊ فڵانەکەس) و (مامۆ فڵانەکسی) واچیۆ (کاکە). دماتر کاکە چاگەیچ تەنگش پنە هۊر چنیۆ و ئیتر مرۊ!
من چنی چەمکوو (مەردەی زوانی) موافق نېیەنا. ئەجۊم خاس مانا نمەیاونۆ. بە پەیلواو من پرۆسەو جە بەین شیەو زوانێوی فرەتەر ئەو (وڕای) (ڕمیای) مشۊ تاکو مەردەی. ئانە واچەکېنۍ کە مرای مرا، زوان وڕای وڕۆ. مەردەو واچەکا هەروەرەنە زوانی وڕنۆ. ئەر واچەکا تەشبی کەرمۍ بە خشت یا ئاجۆڕێوێ و مەرگو واچا تەشبی کەرمۍ بە لابەردەی خشت یا ئاجۆڕێوێ یاگێ وېشەنە، زوان پېسە کۊمەڵە ئاجۆڕێوی نېیا یاگێڤۆ هۆرمجیایبا تاکو واچمێ زوانێو تاکو لاشېیەی دمایین خشتی (یامەردەو ئاخرین واچەی) زیڼەن. زوان فرەتەر ئۆ بینا و ساختمانێوی گەورەی مشۊ و مەردەو هەر واچێوی پېسەنە خشتێوە چا ساختمانیە لابەرمێ. پەی ئینەیە ساختمانێو وڕۆ، لازم نېیا گردو خشتەکاش یاگێ وېشانە بەر بەیا. وەختێو لاشیەو خشتەکا یاوا ئاستێوی دیار، گردو بیناکێ پێوەرە وڕۆرە. پرۆسەو ئەرەوڕای زوانیچ پاسنەنە. کەم کەم واچەکێ مرا، ئەوەڵ جە واچە پەراوێزیەکاوە دەس پنە کەرۊ و هەروەرەنە میاڤۆ لاو واچە مەرکەزیا پېسە کاکەی. وەختێو زوانێو چی واچە ئەسڵیا هاڵی بی، ئیتر وېش مڎۆ دەسۆ و یەکجار وڕۆرە. ساتەوەختوو وێبەدەسۆدای و ئەرەوڕای زوانی، لەحزێوا کە ئیتر ئەڎا و تاتەکێ بریار مڎا چنی زارۆڵەکاشا بە فارسی قسێ کەرا.
زوو تاکو ئیسە گەرەکم بېیەن جە بارەو ئاکەساوە ئادرێسی هەڵە مڎا جه بارەو هەڕەشێ سەرو زوانی هۆرامی، بنوېسو. بڕېو پاسشە مرمانا کە هەڕەشێ سەرو زوانی هۆرامی جە لاو باقی زاراوە کوردیەکاوە مەی. چەمۍو وېشا بینا سەرو حەقێقەتوو ئا تەجاوۆزە وەروڵاویە کە کریۆ سەرو زوانی هۆرامی و زوانی کوردی بە گردی. بە تایبەت بڕێ لایەنگرێ گۊرانیسمی کە ئیتر پەردەو حەیا و حورمەتیشا دڕیەن و بە ئاشکرا جە بارەو ئانەیۊ کە (فارسی هەڕەشێ نېیەنە پەی زوانو ئېمە، بەڵکوو کوردی هەڕەشێنە)، چېو منویسا. جوابم پەی ئی جۊرەکەسا ئانەنە با ئی جارە زارۆڵەکېشا قسێشا کەردێ عالتەر سەرنج دا، بزانا فرەتەروو واچەکا بە کارشا بەرا، چکۆوە ئامەینێ و بزانا کام زوانا دەسش وستەن بیناقڕەو زوانو ئەڎایشا!
من چنی بەکار بەردەو واچەو (خیانەت)ی، نېیەنا، بەڵام بڕېو دۊخێ ئێحساسیێ هەنێ کە ئینسان دەسو وېش نیا، چنەشا نۆرم و ئەخلاق و ئێستانداردەکاو قسەکەردەو وێچش منیۊوە لا. پەی من (کوشېیاو کاکەی) ئا دۊخە ئێحساسیەنە کە پاسە کەرۊ واچوو، هەرکەس جە بارەو هەڕەشێ سەرو زوانی هۆرامی بە ئەنقەس و زانایۆ ئادرێسی هەڵە دۊ ، خائینا، وەڵێ گرد چېوی بە زوانی هۆرامی.
مۆدەڕرێس سەعیدی.[1]