چەرخی کۊن
جە سەردەمە کۊنەکانە، ئەچی ناوچەنە ھۊزەکانو  (گۆتی، حووری،  ماڼا، ماد) ژیوێنۍ. ژیوگای هەرەقەتینو ھۊزو ماڼاکانی پانیشتو وەرکۆتو زرېچەو ورمێ بییەن، مەتاومۍ بواچمۍ ناوچەو قەڵایچی جە دۆراندۆرو ئیسەو شارو بۆکانی. سەردەمو داریووشی یەرەمی و ئەسکەڼەری،  مادەکۍ ئامێ چېرفەرمانو پارسەکاوە. پاڎشایی کاردۊخ  (کاردۆکان) جە پانیشت و پانیشتو وەرکۆتو دەریاچەو (وان)ی، کە مەگنۊ میانو پارسەکان و مێزۆپۆتامیای، دەمو لاوازبییەو ئیمپراتۆرو ساسانی سەربەۋۍ بېیەن و جە تاریخو (189و، پ.) وەڵۍ پېڎایی تاکو (384د، پ.) دمای پېڎایی حوکمڕانی کەرۍ سەرو سەرنیشتو مێزۆپۆتامیا و پانیشتو وەرکۆتو ئاناتۆلی. ڕۆمییەکۍ جە کاتو زۊرداریشان جە وەرکۆتو میانینە، سەرو بەشێ گۆرەی ژیوگاو کوردەکارە، بە تاییبەت بەشو وەرنیشت و سەرنیشتو کوردەسانیرە حوکمڕانی کەرېنۍ. کاردۊخ بی بە ناوچێوە باجدەرو ڕۊمی جە ساڵەو (66و، پ.) وەڵۍ پېڎایی تاکو (384د، پ.) دمای پېڎایی. کاردۆخ کۆتەبۍ وەرکۆتو (سیلوان) کە شارێن جە وەرکۆت و پانیشتو دیاربەکرو ئارۊی.یۊ جەکۊنتەرین بەڵگە ئېزیاکا کەنامۍوڵاتو کوردەکانیش بەکارئاردەبۊ، بەڵگێوە ئایینی مەسیحی سریانیین کە مەگېڵۊوە پەی چەرخی عەتیقی، کەگېڵایۆقەشێوە خەڵکو ئاشووری، بە نامۍ (ئابدیشۆ) مەکەرۊن پەی وەرکۆتو میانی. کاتێ ڕوەو ساسانییەکا مێ، سەرو مەرزیۆ وەنەش مەپەرسان هەکە چکۊوە ئامانی، جوابش دانۆو واتەنش: ئەڎا و تاتەم جە  (ھەزا) بېنۍ؛ (ھەزا) دەگێوە بیېنە دلۍ ئاشوورینە. ماچۊ؛ لادینەکا ئەچاگە بەرکەردېنۍ و جە ( تامانۆن) نیشتەجایۍ بیېنۍ؛ (تامانۆن) مەگنۊ سەر سنوورو تورکیا و عێراقو ئیسەی.
ئەسعەد ڕەشید.[1]