شارستانیەت و موحافزە‌کاری
بەشو یەکی
یاداشتێوە کۆتا سەرو شێعرێ هەیاس غەریبی
ھەورامینا نەوینانم شەوگاروو خۆفناکوو شارا
شەوەم چەنی سەکۊڵەینەو مانگەشەوۍ و چن هەسارا
ھەورامینا نەبییەنا کەڕ به بۊقوو ماشینوو کەسی
گۊشوو هۊشم دۆسا چەنی دەنگۆ بەقوو دەساندەسی
ھەورامینا ساچوو چه نی کېشوو شاڵوو کەوایێوه
مشکۊڵ زمەت بوو نەژیوو به دوینوو دۊخەوایێوه
ھەورامینا ھەروېم زانوو گۆرەیی وېم ھەتا چڼا
گۆرەتەرین شانازین پەیم بنەڕەتۆ کۊردی مڼا
هۆرامینا حەز و ئاوەز، دین و شه ڕەف ، خاک و وەتەن
نەورەتەنم به کیلوێ چای، کەرگه تۊپێ، قتویێ ڕوەن
ھەورامینا ھەر لێ ھەنا، ئەر تاران ئەر چینا
دوور وەتەنی سەختارێ پەیم، من ناحەزوو غەریبینا
جە وەهلەو یەکەمینە کاتێ نامې شارستانېیەنی، شارنشینی و شاری وینمێ یا مژنەومێ ناخودئاگاو مەژگی گېڵۆوە پەی دەگێ و شاخی و ئا پارامترا شاری جە ناشاری جیا کەرۊوە. قەرنەو وېس و وېسو یەکینە یۊ چا چیوا کە بی بە باعیسوو ئانەی دلې مۆدێڕنیتە، یا پۆست مۆدێڕنینە پېسەو وەزعیەتێوە تەماشەو ئی دوە کەلیمەی کەرمې نە پېسەو مەکتەبی! شارستانیەت گنۊ وەرو باسی و شار ڕاو ئەدەبییاتی یێزۆوە، کۆچ کەرڎەی خۆڵکی بې پەی شاری و شار وەش کەرڎەیشا بې. بې گۆمان ئینە چیوێوە تەبێعین دایېمە قشرێوە که موعتەقد بە موقەدەساتوو تاییبەتتو وېشا ئیسە چە فەردی جە جەمعی تەرسیش هەنە کە بە ئامای چیوانێ تازە تەری دلې زیستوو و ئەفکاریشا ئسالەت و کێ بییەیشا فاڕیۆ یا نەمەنۆ. وەرو ئینەی جارجار کۊنشوو خۆڵکی حاڵەتێوە موحافزە کارانە گېرۆ و کۊشش دریۆ وەرو چیوانێ پېسەو ڕەسانەی، تەلەفزیۆنی، تکنۆلۆژی و... گیریۆ چوون پاسە ۋیر کریۊوە و پاسە واچیان کە ئینێ چیوانێوەنێ با بە باعیسوو ئانەی پەی نموونەی فەردی هۆرامی بییەیو وېش هۊشش بشۆوە و تێکەڵی کەرۊ چەنوو بڕێ چیوا کە دەردەو ئادی نمەوەرا! ئی نۆعە ئەندیشە پەیما ئاشنان! ئیسەیچ ئەر یۊ بگېڵۆ، وینۆ هەڵای کورساڼە، یا هۆراماڼە بەعزێ ڕیش چەرمێ هەنې کە پاو ئانەی زانا چیوێ پېسە تەلەفزیۆنی لازما، ئستفادەش مەکەرا چەنە و تەوسیەش مەکەرا پەی دەوروو بەریەکاشا. ئینە ئمکانش هەن گېڵۆوە پەی فەزایێوە دینیێ کە حاکمە بییێنە چا جامعەنە یا خەیر، پەی دوور بییەی جە جەهان ئەوەڵی و دوەمی و نەبییەی مۆحیتێوە کە داواو ئا چیوا کەرۊ. تەلەفزیۆن تەنیا میسالێوە بې و هیچی تەر!
کەمتەر وینمێ دەقێوە ئەدەبینە هێرش کریۆ سەرو تەجرۆبەی شاری و دەق جە وینگاو شاعریوە ڕەدوو شار نشینی کەرۊوە. چېگەنە دەورێوە ڕوە ملۊ. ئی دەقە سەردەمانێوە پەناش بەرڎېنە شاری و چیدمای کاتێ تەماشەو حاشیەو شاری و سوعەرتوو ژیوای کەرۊ ناچاریێنە و بۊنەو فۆتیای بڕێ مەسئەلاوە ڕوە کەرۊوە دێهات. سەرو وەزنوو کېشوو شێعرەکې قسێ مەکەروو چوون وەزنە مەزانۇو و گەرەکم نییا فێر بوو! ئانا شاعرێ غەزەڵ واچې هەنې هەڵبەت فۆڕموو شێعرەکې لەیەکە مڎاوە.
بەیتەو یەکینە بە کەلیمەو ئەوەڵی شاعر خەبەر مدۆ. خەبەرێوە بەدیهی، بەڵام جە دیدێوە تەرەو. گرڎکەس زانۆ هۆرامان کامەن و هۆرامی کێن، وەلێ تێکەڵ کەرڎەی ئەزموونی شاری و دێهاتی و پێوەندای شاخی چۊڵی چەنوو شاری بې دەر و پەیکەری تەزادێوە وەشکەرۊ و ئەنجامش یاوۆ بە ئینکاریێوە کە شاعر میسراعوو یەکینە کەرۊش. ئینە کە شارو شەوگارە خۆفناکەکېش دیێنېش وەلێ ئقرار مەکەرۊ بە دیایش. تاکو نەلابۆ شار و شەوەش نامېبۆ ملرە مەگەر کریۆ زانۆ شەوگارش خۆفناکا؟! پاسە دیارا شەوەو شاری چیوێوەش نییا چەنە پەی ئارامشی. ئارامش ئانەن سەکۊڵە بۊ و مانگەشەوە و هەسارێ. چېگەنە یاومێ پانەی کە تەعریفەکا مشۊ نسبی تەماش کریا. هە ئا مانگەشەوەو هەسارە کە هەیاسی نەوعی بە ئارامشش زانۆ، ڕیک گنۊ جە ئەندیشەو فەردېوەشارینە جە فەزاو شاخینە دوور بییەی جە جەهانە وەڵکەوتەکا بۊ.
بەیتەو یەرۆمینە شاعر پا منیۊنە باسێوە ئجتماعی کە فرەتەر خانەوادە دلېشنە مەترەحا. موقایسە کەرڎەی ژیوای دێهاتی و شاری تاکو ئەڼازێوە هەن وەرو چەمیوە، بەڵام جوزئیاتوو مەفهوومەکا و جیا کەرڎەیوەو یوە یوەو جینسەکا کەمتەر باسش سەر کریان. پەی نموونەی ژەنی. ڕەزا بەهمەنی ڕۊمانەو سیاو ڕېحانەینە فرە عال ژەنوو شاری و ژەنوو دێهاتی تەسویر کېشۆ پەیما (دلې وتارێنە کە دماتەر وەڵا بۊوە باسم سەر کەرڎەن)، هۆرامی ساچۊ چەنوو کەم خەرجەتەرین چیوەکا. قەناعەتێوە ئینسانی هۆرامینە هەن کەم یاگەی تەر وینیۆ. شاعر بە قەرینێوە مەعنەوی ژیوای شاری بەرۆ چېرو سوعاڵێ که چی مشۊم شارنە، موحیتی ئاپارتامانی، شلۆقی خیابانی و ترافیکینە بەشەر نەتاوۆ قەناعەت کەرۊ؟ ئایا ژیوای دەروو بەریەکاش بۊ باعیسوو ئانەی؟ کاتێ ژەنی هامسایش وینۆ کە ماشینش فڵان مۆدێلا و ئاڼە قیمەتشا، یا زاوڵە ڕەفێقەکاش وینۆ جە ئمکاناتوو ڕۊی سەهمێوە فرەشا هەن و ئێڎ نیاش تەبێعین کە قەناعەت بە چاڵش کېشیۆ و بەعزێ ۋیرێ کە جە دێهاتنە تەنانەت نەکەوتێنێ وەرو باسی ملا چېرو سوعالێ.
فەرشید ڕۊستەمی.[1]