بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی
ئاماڎەکەرڎەی و هۊرئەوەگېڵنای: #ئەسعەد ڕەشید#
بەشۍ ویس و یەرەمە
باخ و باخاتو هۆرامانی
بە مەڵامەتو ئانەی کە فرەو دەگایەکاو هۆرامانی، مەگنانە دامانو کەشەکا (شاهۊ و هۆرامان)ی، دلۍ دەرەی و دۊڵەکا، بە کەمی زەمینی کشتوکاڵیشان هەن، یام زەمینێ کە پەی باخ و باخاتێ فرەی بشیۊن. بېجگە چا بەشەو هۆرامانییە کە مەگنۊ دامانو کەشەکا هۆرامانی، ڕوو بە شارەزوور (پشت دەلێن)، کە زەمینێ فرەشان هەن پەی شانای خەلەی و نیارەی نەماما. وەرو ئانەیە خەڵکو ناوچەکانو هۆرامانی، هەرکەسێ دۊنمێ، یام چن دۊنمێ باخش هەن، کە بەشو وېش و یانەو زارۊڵاش کەرۊن، ئەنواع دارۍ میوەی، چەنی پارچە کیارێ کە تەڕەکاڵی هامنەش چەنە سەوزکەران. مەشۊم باخ و کیارەکېشان، بەپاو جۊرەکاشان باسکریان:
باخۍ و میوۍ هەمەجۊرۍ:
کورد واتەنی (چاگە ئاوی هەنە، زەمین نییەن، چېگەیچ زەمین هەن، ئاوی نییەنە)، بە تەمامی پەی هۆرامانی ڕاسەن، هاناوۍ فرۍ، ۋەرۋاوەی جۊشیێ، دەرەی بە خۊڕ، بەڵام ئاڼە زەمینش نییەن کە بایی ئاوەکۍ بۊن و کریۊن بە زەرعاتو بە کیارە، ئاوەکېچ مجیۊرە ڕۊخانەو سیروانی و چاگەیچۊ پەی پانیشتو عېراقی.
بە هەرحاڵ، هەر دەگێوە هۆرامانی، قەڎپاڵو کەشێنە وەشەکریێنە، کە هاناوێ یام زییاتەرش چەنەن، سوودش چەنە وینان پەی ئاودارای پارچە باخێ، یام کیارێ، کە پەی گوزەرنای ژیوای خانەوادەکەیشان، کە چن جۊرۍ درەختۍ میوەیش چەنەنۍ.
ئېمە، گەر سەرنجە بڎەیمۍ باخەکانو هۆرامانی، وینمۍ فرەو باخەکا یاگېشان سەختەنەو تەختاییشان نییەن، بە (هونەرو تەڵانسازی) نریێنېرەو کریێنۍ بە باخ.
تەڵانە (کەڵەکە) چېشەنە؟
هونەرو تەڵانسازی، کە جە هۆرامان دیارەن، هۊرچنیەی تەۋەنان سەرو یۊیۆ تاکو بەرزی گەزێ، یام دوۍ گەزا، بە وشکە کەڵەک، دماتەر پەشتەو دیوارەکەی بە خۊڵە پەڕکریۊوەو تەخت کریۊن، ئیتر نەمامۍ بەپاو کەم و فرەیی ئاوەکۍ مەنریان، بنەیچشانە پارچە کیارۍ پەی سەوزەی و تەماتەی و خەیاری و ....هتر، دمای کاڵای زەمینەکەی، وەشکریان.
هونەر و تەڵانسازی، سەرەڕاو دیمەنی جوانیش، گژیای هۆرامییەکا وېناکەرۊن چەنی سرووشتی، جە کاتێنە کەشێ تەمام سەخت بە تەڵانۍ جە دامانۆ پەی پۊپەی کریۊن بە باخ، ئانەیە سەلەمنۊ. کەڵەکە تەۋەنینەکۍ، بە مەڵامەتو وارانی و ئام و شۊی، کۊبییەیۆ ۋەرۋۍ سەرو کەڵەکەکاوە جە وەرزو زمسانینە، بەعزێشان زەرەرشان پەنە مەیاوۊن، یام وڕارە، پەوکەی خاوەن باخ، یام باخەوان جە وەهارەنە کەڵەکە ۋڕایەکا هۊرچنۊوەو وەشېشان کەرۊوە.
هەر یاگێچ ئاویش پەی نەبریۊ، کەراش بە (مېوە دەیمی)، یام دارو ۋەنۍ و فستەقی و چەقالا (وامەتاڵا)ش چەنە منیان، بەعزەجارێ کەراش بە (زەڕاتەسوورې)، کە بەرەکەش پەی واردەی و ساقەکەیچش پەی (گزی) بەکارمەیان. بە فرەیی باخۍ هۆرامانی دارو (وەزۍ، تفۍ، هەنار، هەنجیر، شېڵانۍ .هتر)، دارو تفۍ، کەمتەر ئاویش گەرەکەنە، پەوکەی فرەو دارو تفەکا دوورېنۍ جە ئاوېوە. بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی، نویستەی: هیدایەت گوڵپی، فاڕای پەی سەرو زوانی هۆرامی: ئەسعەد ڕەشید.[1]