تەشکەو موهەندێسیی شێعرێ
بەشەی یەکەمە
نویستەی: #عادل محەمەدپوور#
ئی باسە بنەڕەتین، گرڎ شێعرێوە گېرۆوە و گرڎو قەواره و شێعرێ گېرۆرە و ئینا ڕاساو نرخنایو شێعرێ و ناشێعرێنە. وەڵتەر چی بارەوە بە تەسەل ئەو‌ شێعرێ باسما کەرڎەن و ئیشارەما کەرڎەن بە کاریگەری ڕیتمی ئەو‌ هەر دوې دەراوێ ماناوازی و ڕوخسارشناسیەنە. ‌ دەقی ڕیتم ئاخېزەنە دلېنە و دیمەن جیا نمەکریاوە و تێکەڵێ یۊترینێنێ و باس جە پێوەڼیېوە تەری بە نامې (تەشک)ێ کەرا. تەشکە هێندێسه و شێعرێن. وەردەنگی چالاک ‌ ڕوه و تەشکێوە کە هەمان هەستی شێعرێ و دەسەڵاتی شاعێرانەن، پەی بە تەرزه و دنیانوینی و شېۋاره و شاعێری بەرۆ.
ساختار و شێعرەیچ یوەنێ و ورازیاینی یۊترینیەرە جیا مەکریاوە و جە دوې ڕەوشێ جیاوازێ ئۆسایی و ئیسەیینە، دیاردێوە ئەوەنەبڕیاینێ. ڕاسا کە شێعرێ چاوەڵیێ و ئارۊیانې دوې دەراوێ جیاوازێنێ و بە دوې ڕوەکەرڎې تاریف کریایوە. بەڵام ‌ وینگای فەرهەنگیوە بە هیچ شێوەیێ نمەتاومې ئا سامانە چاوەڵیێ ئەو‌ ئەدەبوو ئیسەیینە قت بکەرمې. قاپ و قابڵۆخ، کېش و قافیەبەندی، سێناعاتی دیاریکریا و واچې هامشانێ و ڕازیایوە و... ‌ شێعره و سەدان شاعێرانە پێویا و بییێنێ بەشېوە ئەو‌ قەواره و شێعره و ئېمە. بەڵام پێسه و واقێعێوە ئی ساختارە شێعرێ؛ جە مەودای سەرەمڕی وېشەنە، زەینێوە عادەت ڕەواجی و لاسایوەکەر و ساکارواتەی و ساکارویریش پەی شاعێرا وەش کەرڎەن و بېنرخ شناسیش و بې ئەوەوانایش درېژەدایش درۊس نییا. سەرەڕاو ئینەیە، باخچێوە ڕەنگاڵەن و پێسەو ئێژایێوی ئەدەبی بوەی وەشەش دلې دەمارە فەرهەنگیەکامانە پەخشانەنە. گېرە بەپاو نیازی سەردەمی و ئامای بوەی وەشتەرێ، نەتاوۆ بە پەرسە سەردەمی و پەنەوازییە هەستی- نەستیەکاو وەردەنگاو ئیسەی جواب بڎۊوە و بارۆشا هەلەکې. وەڵتەر جە بارەو بنەماکاو تازەگەری باسما کەرڎەن، نیازش بە دووبارەکەرڎەیوە نیا.
مودێرن بییەی و ڕوەکەردی هەستی شناسانه و شێعره و ئارۊی، موازۆ کە تاریفېۋما بۊ پەی ساختارێش. سادەتەرین تاریفش ئانەنە کە ساختارەو شێعرەو ئارۊی قوتارەنە ئەو ‌ هەر جۊرە گرێبەسێوە و چوارچۊیێو وەش کریا. ماچوو وەش کریا مەخسەڎێم بېیەن. وەرانوەرو ساختاری وەش کریاینە، تەجروبەکریاما هەن. کە ئی دوې پێوە جېیاتینێ. ساختاری تەجروبەکریا یانې ئەر چوارچۊیێ هەن، ئانە‌ ئەڎابییەیو دەسەڵاتی زوانی، هونەری و کەشفی مانایی شاعێرین. ‌ ساختاری وەش کریانە، نیشانەکې یاگې وېشا نەنریایێنېرە. یانې بېنێزامیێو و نەبییەی سیستەمێوە هونەری چا ساختارەنە، هەست پەنەکریۆ. ئەرچی ئینەیچ هەر باسش گنۊ سەر. بە پەیمانۊو نیمای بې نەزمی وێچش نیشانېوەن جە نێزامێ تاییبەت پەی شێعری. چەپەوانەیچش بییەی فۆرم، قافیە و وەزنە، فاکتۆرێ نېیەنێ پەی دماکۆتەیی شێعرێ. هەر دەقێوە بې وەزن و قابڵۆخیچ نمەتاۋۊ، نیشانەیێ بۊ ئەو شێعرێ وەڵکەوتێ و ئارۊیانې.[1]