نامۍ: سەی موحەمەڎ سەعیڎ
نازنام: حوسەینی
نامۊ تاتەی: سەی مەهدی
ساڵۊ پېڎابییەی: 1812ز.
ساڵۊ مەرڎەی: 1863ز.
یاگۊ پېڎابییەی: #کوچک چەرمگ _ سنە#
یاگۊ مەرڎەی: #کوچک چەرمگ _ سنە#
$ژیۋاینامە$
سەی موحەمەڎ سەعیدی حوسەینی؛ ئی شاعېرەمان، سەیڎی پایەبەرز، موحەمەڎ سەعید کوڕو سەی مەهدی کوڕو سەی ڕەحمەت کوڕو سەی سەعدی جە وەچەو شېخ ئەحمەڎی باینجۆ و جە پەشتەو سەی موحەمەڎ زاهید، مەشهوور بە (پیر خدری شاهۆ)، جە ساداتی حوسەینی، دلۍ دەگاو (کوچک چەرمگ) نزیک بە باینجۆ نزیکو (45) کیلومیترۍ وەرنیشتو شارو سنەی ئامان دنیا، هەر ئەچاگەیچ ژیوان.
ساڵەو ئامای دنیاو سەی موحەمەڎ سەعیدی ڕۊشن نییەن، بەڵام بەپاو تۊمارێ مامۊسای ئېژا، سەی ئیبراهیمی ستوودە، کوڕەزاو سەی موحەمەڎی، میانو ساڵەکانو ( 1812_ 1824ز.) بییەن و ساڵەو کۊچی دمایینیش، بېشک (1863ز.) بییەن. دلۍ بنەیانەکەیشانە مەشهوورەن کە ماچان: سەی حەمە سەعید (46) ساڵۍ عومرش کەرڎەن، مەشۊم ساڵەو ئامای دنیایش (1819ز.) بییەبۊ.
سەی موحەمەڎ سەعید، پیێوە وەش سەر و سیمای باڵا بەرز و بەهېز بییەن، شارەزایش جە کەشەوانی و ڕاوەشکار و ئەسپ سواری بییەن، تفەنگچیێ دەگمەن و بۍ وېنەیچ بییەن. چەنی ئانەیچە پیێوە نەرم و نیان و میهرەبان و دەسوەڵا بییەن، هەم شاعېر و واچەوان و ئاشناییش دلۍ دنیاو کتېبە هەمەڕەنگانە بییەن، ئینەیچە دلۍ خەڵکینە پایێوە بەرزش پەنەدان، قسېش لوێنەو بە گۊششا کەرڎەن، والی کوردەسانی سەرپەرەشتی دۋۍ ناوچا (حوسێن ئاباد و ساراڵ)ی کوردەسانیش پەنە ئەسپاران.
سەی موحەمەڎ، شیعرۍ هۆرامیېش فرە جوان و ڕەوان واتېنۍ، یۊ جە بەرهەمەکاش هۊنیۍ (یوسف و زڵېخا) کە چی دماییۆ مامۊسا ستوودە، بەهۆڵۍ و کۊششێ فرە لواشۆ پۊرەو هەڵەچنیێ عالش کەرد، پەی وېش کە شاعېرێ خامەڕەنگینەن، نزیکۆ (700) بەیتاش پەی سەرەتا و کۊتایش زیاڎ کەردۍ و بە تەمامی و بۍ کەم و کووڕی دلۍپەخشانگاو (سرووش) جە تاران چاپش کەرد.
هەرمانە ئېژێ و وەرچەمەکا سەی حەمە سەعیڎی، ئەرەمەرزنای و ڕاوەبەردەی کەرڎەیۆ وانگێوە ئایینی بۍ سەرو حیسابو وېش جە دەگاو گچکەی (کوچک چەرمگ)، کە دمای وېچش، کوڕە ئېژاکەش سەی سەعدەدین (ئەمینوسادات)، ئی هەرمانە خزمەتیېشە درېژە پەنە دا.
ئی شاعېرەیچمان پېسە فرەو شاعېرانو تەری، فرەو بەرهەمەکانیش دلېنە شیېنۍ، کەمێشان نەبان کە دلۍ کۊڵەپەشتەکەو بابا مەردوخینە دیارېنۍ، سەی موحەمەڎ سەعیڎ پېسە شاعېرە وەڵینەکا دیارەن شارەزایی خاسش بییەن دلۍ ئەدەب و زوانەکانو عەرەبی و فارسینە، شېعرېچش بە هەردوە زوانەکەی نویستېنۍ و هۆڼێنێ. پانەی کە ماوێ جە تاران ژیوان، ئا هەقیقەتەیە سەلەمنۊن. بەداخۆ، ئی شاعېرەیچمان پېسە پېویسی زانیاری تەماممان سەرو چەنیبییەی ژیوایش و کۊ بەرهەمەکانیش وەردەس نییەن، بەرهەمەکېش پژگیێ و وەڵێنۍ. بڕێشان فۊتیێنۍ و ئانېچشا کە مەنېنۍ پېسە کۊبەرهەمیش وەردەسۍ نییەنۍ و جەمۍ نەکریێنێ. ئانەی چېگەنە شایانو باسین، یاگەدەسو زانای گۆرەو کوردی شېخ محەمەڎ مەردۊخی کوردەسانین، کە تەمەنێ فرەش ئەچا مێڎانەنە سەرفکەردەن، دەمو ژیوای و نام و نیشانو بەشێ فرەو جە شاعېرەکانو ناوچەو هۆرامانی و کوردەواریش پەی ئېمە زیڼۍ کەردېنێ و تۊمارېش کەردېنۍ
سەی موحەمەڎ، چا کاتەنە هەکە جە تاران بییەن، بە یاڎو تاسەو زاڎگاو وېش واتەنش:
سەڎ کە شمێران خاکش هەن دڵگیر
چ فایڎە سەخناخ نمەشۆم جە ویر
من و دەماوەند عەهدێومان کەرڎەن
ئەو تەم و من خەم تا وە ڕۊی مەردەن.
ئی زاتە، جواڼویس بییەن و بەرگێ (انوارفقە) بە خەتو وېش نویستەنۆ، کە تاکو ئیسەیچ لاو بنەیانەو ستوودەی مەنەنۆ.
نموونێ جە شېعرەکانو سەی موحەمەڎ سەعیدی حوسەینی:
ئینە نموونێوەن جە (یوسف و زوڵېخێ) کە سەی موحەمەڎی متەنەرە، ئەچا یاگېنە کە زڵېخا، دلۍ بازارو بەردە (کۊیلە) ورەشانە مەوینۊ و ماچۊ: ئی کۊیلە هەر ئا کوڕەنە کە دلێ وەرمەکامەنە دییەنم:
ئایین و ئەوین......
ساقی! بۆ وە بەزم فدای جامت بام
دڵبەر! بۆ وە لام فدای نامت بام
موترب! بدەر تاب وە ئەو تار عوود
موغەننی! وەسۆز ئاهەنگ داوود
نەغمەی وەش ئاهەنگ پەرێم بوانە
پێم بدەر جامێ و گیانم بسانە
تا مەستی نە بەند کەلەم بخێزۆ
شۆرش وە دەوران جەهان بڕێزۆ
خامەی شەکەر ڕێز، ڕێزەی شەکەرچین
پاسە ڕێزنان، ئی ڕاز شیرین
چون یووسف پەی میسر ئاما جە ڕاوە
مەشهوور بی وە سەمع سەرکار شاوە
زولەیخا ئەژنیش سەنای زەریفش
تەعریف شۆڵەی شیوەی شەریفش
بۍ تاو بی پەی دین دیڎەی ئەو غوڵام
تاقەتش تاق بی شەیدا بی جە فام
پەی عەزم سەیران ئاوەرد بەهانە
ڕووی کەرد وە سارا جە مەینەتخانە
خەیلێ نە سارا گێڵا چەنی غەم
مەڕێزنا سەیلا و هون دڵ نە چەم
ئاخر گېڵاوە جە سەیر سارا
ڕۆ کەرد وە پای قەسر سوڵتان دارا
دیش غولغولەی سەخت غەوغا دیارەن
مەواچی ئەوڕۆ، یەومولقەوارەن
پەرسا چ غەوغا بیەن ئاشکار
ماچی ڕەستخێز، خێزیا نە شار
واتن شەخسێوەن تازە غوڵامەن
شۆلەی شەم ئەفرۆز فەرخوندە نامەن
زولەیخا دامان هەودەج گوشا کەرد
تەماشای خوەرشید جەهان ئارا کەرد.
ئەسعەد ڕەشید.[1]