بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی
ئاماڎەکەرڎەی و هۊرئەوەگېڵنای: #ئەسعەد ڕەشید#
بەشۍ شەسس و یەکەمە
2.پەروەردە و فېربییەی:
چېگەنە باس جە ژیوای زانستی و پەرۋەرڎەیی هۆرامییەکان، پېسە وەڵتەر ڕۊشنمان کەردۆ، خەڵکو هۆرامانی وەڵۍ بەرکۆتەی شۆقو ئیسلامی، ئایینشان زەردەشتی بییەن، پابەڼۍ عەقیدەکەیش بیېنۍ، مۊچیاریەکۍ پیرشالیاری بە نامۍ (ماریفەتو پیرشالیاری) و کتېبەکەو زەردەشتی (ئاڤێستا)، پېسە سەرچەمێ ماریفی و زانستی و پەروەدەیی سوودشان چەنە گېرتېنۍ، هەر بە زاروڵەیی پەنەشان ڕەوان کەردېنۍ، دماتەر تەمامو لایەنەکاو ژیوایشان پەنە ڕازنێنێ.
دمای ئامای ئیسلامیچ پەی ناوچەکەی، خەڵکو هۆرامانی، بە دڵێ فراوانۆ باوشیشان پەی کەرڎەنۆو گېرتەنشا سینەشاوە، قورئانشا وانان، پاڕەویشان کەرڎەن، فەرمایېشتەکۍ پېخامئاوەری و زانستە شەرعیەکېشا پېسە وېشان ڕەفتار کەردېنۍ، کە ئانەیچ مەڵامەتێ بییەن پەی بەرکۆتەی چڼین زانایا و شارەزایا جە بوارە جیاوازەکا ئایینی و دنیایینە، کە لیشکەو زانستیشان چواردۆری نزیک و دورشان ڕۊشنکەرڎەنۆ.
دلۍ هۆرامییەکانە، وانای و فېربییەی، هەرپېسە بە قیمەت بییەن ، بە کارێ پیروز هەم پېسە تۊشەو قیامەتی تەماشەکریان. ئینەیچ کارێش کەرڎەن کە هۆرامی تەژنە هەم عاشقو فېربییەی و زانیاری بۊن، دەگا و دەگا گېڵان شۊنەو زانست و زانیاریرە.
زانست و پەروەردە، هامشانۍ یۊترینېنۍ، هۆرامییەکۍ ئەهمیەتشان دان بە پەروەردەکەرڎەی هامشانو فېربییەی، دلۍ دڵ و دەروون و زاروڵاشانە، بەها و سیفەتە زەریفەکېشا نیێنۍ، کە بە ئاوەو پەروەدە دینیەکەی چەکەرەشان کەرڎەنو دماتەر چەنی باڵایشا، ئاڎیچۍ باڵاشان کەرڎەن، هامکات، سیفەتە بېزیێ و ناشیرینەکۍ، ناشیرینتەر کریێنۍ و وەرچەماشا ۋستېنۍ.
هۆرامییەکۍ، چەنی پەروەردە ڕوحیەکەی، گرنگیشادان بە پەروەردە بەڎەنیەکەی، چڼین وەزشۍ سووڎبەخشېشا ئەنجام دێنۍ، هەم پەی سەرگەرمی و کات ۋیەرنای، هەم پەی سوودی بەڎەنی و لاشەیی، دلۍ ئا گەمانە و ئەنجامدایشا، گەمەکەرو ۋینەر، فېرو وەرگیری جە دژمەنی، فېرو بەخشای و دەسوەڵایی، فېرو بەزەیی و یاردیدای بیېنۍ، کە جە بەها زەریفەکا ئایینیۆ سەرچەمەشان گېرتەن. مامۊسا (احمد نەزیری) جە نامیلکەو (هۆرامان دیار یادها یادبودها) ماچۊ:
زیاتەر جە شەسس و چوار نۊعۍ چا گەما نویسیێنێ و دلۍ خەڵکینە ئەشناسیێنۍ.
پەروەردە و زانست جە هۆرامان بەردەوام بېیەن، تاکو دەیەو دوەمو سەڎەی ویسەمەنە وانگا ئاما هۆرامان، یام وانگا هۆرامانەنە کریاوە، زارۊڵۍ لوێنە وانگا، خوڼەواری گەشەش کەرد، چڼین تەلەبۍ یاوێپەنە، بییۍ بە (مامۊسێ، مودەڕېسۍ، دەواکەرۍ (پزیشک)، ئەندازیارۍ، پارېزەرۍ، ئەفسەرۍ، ...هتر).
ئیسە جە گرڎ دەگێوە هۆرامانینە وانگا هەن، پاڵو ئانەیچەنە، مەدرەسە دینیەکۍ یاگۍ پەنەیاونای فەقییا و زانا شەرعیەکانۍ، کە پېوەرە هامشان مەویەران.
3.ژیوای ڕامیاریی هۆرامانی:
جە ڕوژگارە کونەکاوە تاکو ئا یاگۍ کە نویستەی و شۊنەوارۍ جیامەنۍ قسېش چەنەکەران، چەربارەو وەزعەو ڕامیاریی جە هۆرامان، بەرمەگنۊ کە هۆرامان یاگێ گرنگە بیېنە، جوگرافیاو هۆرامانی کەشو کۊی بەرزو پۊژیارە بە ۋەرۋە، لاپاڵۍ ڕەنگینۍ، مەڵامەتۍ بیېنۍ پەی ئانەی کە خەڵکو هۆرامانی ژیوایێ سرووشتی کەران، دژمەن نەتاوۊ داگیرشان کەرۊن و حکوومەتداریش چەنەکەرۊن، یانی خەڵکو هۆرامانی بە ئازاڎی ژیوێنۍ.
وەڵۍ ئیسلامینە، هۆرامان جە ڕاو شووراو خەڵکییۆ، کە بە سیستەمو هۊرچنیەی کریان، لوان ڕاوە، بە چن یاسێوە ئەنجومەنو شووراکۍ نریانەرە، پاڕەوی چا یاسایا کریان، خەڵکان فېرېکریێنۍ کە پابەڼېبان پۆشاوە و ملەجېڕۍ وەراوەرشاوە نەکەران، گەر کەسێ خراپێ یام تاوانێش کەردێ، ئانە جە (مەرۍ)، یانی ئەنجومەنەنە سەرو دەسو (ژیرلۍ) سزا دریۍ بەپاو فرەیی و کەمی تاوانەکەیش.
هیچ کەسێ، جە هیچ پایێوەنە، نەتاوانش جە سزاو تاوانەکەیش وېش قوتار کەرۊ، سازش کەرڎەی، کۊمەک، یاردی، پەی تاوانباری نەبییەن، چوونکوم بە کارێ گوناح و حەرام ئەشناسیان، پۆکەی خەڵک جە تاوانی دوورکەوتەنۆ.
بە ئامای ئیسلامی مێڎانو (شوورێ) تەمامیا، ئیتر دەرگیربییەی و هېرش و پەلاماردای و جەنگ بەردەوامبۍ، چا دەمۆ تاکو پەسەڼکەرڎەی ئیسلامی و ڕۊشنبییەیۆ ئایینە تازەکەی، یاوا بە ساڵەو (384ک.)، هېرشە بەردەوامەکۍ پەی سەرو هۆرامانی و کوشتەی و بڕیەی و تاڵانی، هۆرامییەکېش ناچارۍ کەردۍ، کە ویرێ جە وېشان بکەراوە، پەی ئازاڎبییێشان پەناشان بەردە خزمەتو (پیر جەلال الدین) نامێ کە پانیشتو هۆرامانینە نیشتەجابۍ، چاگە پەرس و ڕاشا پەنەکەرد کە چېش کەران، ئاڎیچ شوانێ ئەشناسۍ بە نامۍ (بەهمەن) کە گەلەو دەگایەکا لەوەڕنۍ، ئا شوانە، پاش جە لاو (شېخ جەلال الدین)ی نەبڕیۍ، زیرەکی و ئاوەزداری بەهمەنی، جە لاو شېخیۆ ڕۊشنبۍ، پۆکەی وەرنیارێش پەی کەردۍ پانەی کە بەهمەنی بە قېخا و وەرپەرسو وېشان پەسینان، بڕێ جە دەسکۆتیشان پېسە زەکاتی بەخشان پەنەش و گۊشداریش کەران، ئاڎیچ کاروبارشان گۊزەرنۊن، مۊچیاری بەهمەنیچش کەرد، کە هیچ کات زورداری و خیانەتشان وەنە نەکەرۊن. بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی، نویستەی: هیدایەت گوڵپی، فاڕای پەی سەرو زوانی هۆرامی: ئەسعەد ڕەشید.[1]