بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی
ئاماڎەکەرڎەی و هۊرئەوەگېڵنای: #ئەسعەد ڕەشید#
بەشۍ شەسس و ششەمە
7.ژیوای پیشەیی:
پێم نەکېشتېنېرە گەر بواچوو هۆرامییەکۍ جە کاری پیشەیی و هونەرینە، وەڵۍ گرڎو ناوچەکانو تەرو کوردەوارییۆ بیېنۍ، بەشێ فرە جە هۊرامیەکا ژیوایشان پەشتیش بە پیشێوە یام کارێ دەسی بەستېنە، چانېشا:
ئاسنگەری، چۊتاشی، ئۊسا بەنایی، کڵاش چنیەی، سەرتاشی، جوڵایی، ئاژەڵداری، قەسابی، دوکانداری، چایچی، لوقەنتەچی، ئینە بېجگە جە کاروانچی و باخداری و کشتیاری و پەلەوەرداری. بەشێ فرەو ژەنا هۆرامانی چا کارە دەسیانە شارەزێ بیېنۍ و بەرهەمشان بېیەن. تاکو ئارۊیچ کڵاشۍ هۆرامانی، کاردی هۆرامانی، چۊخەڕانکو هۆرامانی، فەرەنجی هۆرامانی، کاسە و چەمچە و حاجەتو هۆرامانی، ۋەزی هۆرامانی، ڕۊگنارو هۆرامانی، نانی هۆرامی، بەشێنۍ جە ناسنامەو هۆرامییەکا.
هۆرامییەکۍ هەرمانکەرڎەی لاشاوە پیروز بېیەن، بەشێ بېیەن جە داواکارە ئایینیەکا، پەوکەی واتەنشا:
- کاسب وەشەوېس خوڎایا
- سەنعات بازنی ئاڵتوونەن، دایېم ئینا چەنی مروڤی.
هەرکەسێ پیشێوە نەزانۊ، هەرمانوکارێش نەبۊن، بە چەمێ تەر تەماشەش کەران، بە زەحمەت ژەنیش مڎاپەنە، یاگۍ متمانەی نېیەن، بە ڕەجاڵ نامېش بەران، حەتتا (جەنگ جە بەتاڵی خاستەرەن)شا کەردېنە بە واتێ وەڵینا.
پیروزتەرین پیشە لاشاوە ۋاناین، مەدرەسەن، چ ئۆساو چ ئیسەیچ، جە کۊنەنە بایەخشان دان پەنە، ئیسەیچ زیاتەر، پەوکەی وینمۍ دلۍ هۆرامانینە ژمارێ فرەتەر جە یاگەکاتەری فەرمانبەر و خاوەن شەهادەو مەڵڵێ و زانێ هۊرکەوتېنۍ.چی بارۆ مامۊسا ئەحمەد نەزیری نویستەنش:
جە هۆرامان، وەڵۍ ئیسلامینە هەر کەسێ دەسش یاوان بە کسمێ و خزمەتو خەڵکیش پەنەکەرڎەن، نامېشان نیان (پاوەر)، جە کارو باخداری و پەلەوەرداری و کشاوەرزی و نەوەشزانی و گیۋاوئەشناسی و هەسارەئەشناسینە کارامەییشان بېیەن.
وەڵۍ و دمای ئیسلامینە (نەوەڎ و نۊ) پیرۍ جە هۆرامان ژیوێنۍ و هەرچاگەیچ مەردېنۍ، کە نامۍ (نەوەڎ و شش) پیراشا، شارەزایی و کارامەییشا، یاگۍ ئەسپەردەیشان دیارەن، چېگەنە بوارنېیەن باس جە کسمو شارەزایی یۊ بە یۊیشان بکەرمۍ، کە ساراییێ فرە گېرارە، بەڵام پەی نموونەی:
پیری دەواکەر (پزیشکی)، کارو بەرەدای زامی و غوددەیش هیچ کاتێنە یاگۍ زیندەگینە نەکەردېنە، بەڵکوم نەوەشەکەش بەردەن پەی کوېسانی چاگە چارەش کەرڎەن، هەرگیز ناستەنش بگېڵۊوە پەی دلۍ خەڵکی و ئاوایی، تاکو چارەی تەمامش نەکەرڎەبییێ.
هەسارەئەشناس، حسابو ڕۊ و حەفتە و مانگە و ساڵۍ پەی خەڵکی کەرۍ، کە ئیسە پەنەش ماچمۍ تەقویم، هەواڵو ۋارای ۋەرۋۍ و ۋارانیشان پەنەیاونۍ، تاکو وېشان گلېر بکەراوەو هەرمانەکاشان گوزەرنان.
پیری پەلەوەردار (دامدار)، چڼەها گیواوۍ ئەشناسۍ کە هەریۊشان پېسە دەرمانێ پەی دەردێ، حەتتا پەی دەردە دلېلەمیەکا (هەناو)، سەرەڕاو ئانەیچە پەی چارەو دەردە کەرگی و پەلەوەری سوودشان چەنە گېرېنۍ.
چەربارەو جەڕڕاحەکا هۆرامانی، کە پەشتی بە دەرمانی وېمانەی و شېوازو وېشا بەسېنۍ، چېوهایێ پەڕ سەمەرەشا چەنە مەگېڵناوە، کە ئېگە یاگۍ باسکەرڎەیشان نېیەنە، تاکو ئیسەیچ چن کەسێ جە نەوەکاشا مەنېنۍ کە خزمەت بە خەڵکی مەکەران، ڕەوان شادانۍ (شېخ عەلادین و شېخ عوسمان)ی نەقشبەڼیی چا بارۆ بېهامتێ بیېنۍ.
چن نموونێ جە کاری پیشەیی هۆرامییەکا:
1.چۊخەڕانک:
مروڤ سەرەتاو ژیوایشەنە پەی پۊژنارەی ئەڼامەکا لاشەیش، ئەوەڵجار سوودش جە گەڵاو دارا ۋینان، دماتەر بە ئاژەڵە کۊییەکا ئاشنا بېیەن، سوودش جە (پۊس، پەژم، مەرەز، موو، پەلۍ، ....هتر) ئا ئاژەڵ و باڵدارا دیەن.
سەرەتا بە دەس و پەنجەشان کارو چنیەیشان کەرڎەن، دماتەر ئامېرەکۍ چنیەی و ۋراستەی بەرهەم ئامێ، خەڵکو هۆرامانی سوودش چا ئامېرە تازا گېرتەن.
چوخەڕانکو هۆرامانی بەپاو ئا کەرەسا جە وەشکەرڎەیشەنە بەکارئامێنۍ، دوۍ جۊرېن:
1-چوخەڕانکو مەرەزی. 2-چوخەڕانکو پەژمی.
چوخەڕانکو مەرەزی جە هینو پەژمی خاستەرەن، چوونکوم نەرمتەر و سفت تەر و جوان تەرەن، هەم قیمەتش فرەتەرەن، چن ڕەنگێ جیاوازېش هەنۍ (سوور، خورماویی، چەرمە، سېیاو، شینکی). بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی، نویستەی: هیدایەت گوڵپی، فاڕای پەی سەرو زوانی هۆرامی: ئەسعەد ڕەشید.[1]