بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی
ئاماڎەکەرڎەی و هۊرئەوەگېڵنای: #ئەسعەد ڕەشید#
بەشۍ حەفتا و حۆتەمە
پاسەبۊ، چا ڕوۆن کە لووتکەکۍ کڵاوزەڕە، بەلوو کڵاوەو جۆتیش نیێنەسەر، چا ڕوۆن تاڤگەو چەم و دەرەی هاژڼا، قڵمەو قەڵوەزی مژنەویۊ، زەردەوەلی سەرو چڵە لقاوەو قیژنا، لوولەژەن فووکەرۊ لوولېرەو بەزمی سەحەریی و هەراڵە زەردەی مڎۊۋەنە، بەڕەزا و بەرزەڵنگ کەمەرەکېشا کەردېنۍ بە ماواو وېشان، چا کاتۆن سمۊرە ۋەزی و بەلۋۍ مەشارۊوە، ژەنی زەریفۍ و باڵابەرزۍ و دامنەپاکۍ هۆرامانی بە ئاۋەو دەسودیمی میکیاجو ڕوومەتیشان کەران، چا کاتۆن لەتەرۍ ڕېسان و بەڼ کرژ کەراوە، چا ڕوۆن کە هەجیجۍ ماڼیانەشناس وېژەن مەورەشۊ بە نان، وڵاتەو وڵات کەرۊن و میۋە مەفاڕۊوە بە گەنمۍ و یەۋۍ و نۋەی و میژوې، ژەن و پیێ پېوەرە بە کۊڵۍ دارۍ ماراوەو کەراشان بە لېژە پەی زمسانی، هەر چا ڕوژگارە وەڵیناوە تاکو ئیسە، هۆرامی خاوەنو سەرچەمەی ڕاسەقینەی پاک و زوڵاڵو هەمیشەیی ئەدەبییاتی بېیەن، هەرگیز ئا سەرچەمە ۋشکش نەکەرڎەن.
ئانە چیلاوە سەرچەمەی زوڵاڵ و سازگارو ئەدەبی، چۆلایچۆ زەمینەی بە پیتو ۋیری و زیرەکی و سەلېقەی و دنیای سەوزەی خېیاڵی و مەلو بەرزەپڕو ئەندېشەی و جوانی سرووشتی، ئینۍ گرڎ پېوەرە یەکانگیرۍ مەبان، کەی سەمەرەن کە دەیەها شاعېرۍ پېسە خانای قوبادی و بېسارانی و سەیدی و مەڵڵا خدری ڕواری و میرزا ئۆلقاڎرو پاوەی و میرزا شەفېع و پاوەی و مەولەوی تاوگوزی جە ئاسمانە سافەکەو ئەدەبیاتو هۆرامانینە درەوشییاوە، پاڵو ئانېشاچەنە زوانی شیرینو (هۆرامی) کە بنەچەو زوانی گۊرانین، ئا وېشانۍ کە چەنەشەنۍ و وەڵتەر باسماان کەردېنۍ، کۊڵەکێ مەحکەمەی تەرو یانەو ئەدەبیاتو هۆرامانین، غوڵام ڕەزا خانو ئەرکەوازی و مەڵڵا مەنوچەری کولیوەند و مەڵڵا حەق عەلی سیاپۊش و سەی یاقوی مایەشتیی و مەڵڵا ئومەری ڕەنجوری و حەمەئاغاو دەربەنفەقەرەی و خاڵوی کۊماسی و دەیەها و سەڎەهای تەرېچش کەمەرکېشۍ کەردېنۍ و پەپوولە ئاسا چواردەورو چراوەو ئەدەبیاتو هۆرامیرە بە عەشقۆ حاڵش پەنە ئاردېنۍ، چېشی پاسەپەنەکەردۍ کە بە هۆرامی شېعرۍ بواچان؟ کە جە کاتێنە ناوچەو هۊرامانی جە ناوچەی جوغرافی ئاڎیشاوە دوورەن، بە لاکەرڎەیێوە پەی شېعرۍ و دەسنویس و بەیازە جیامەڼەکاوە جە پانیشتو میانو کوردەسانی پەی سەڎان ساڵا تاکو پېڎابییەی (یەرەپاو بابانی) گرڎشان پا زوانییە شېعرەشان واتېنە.
شېوەو زوانو ئەدەبیاتو هۆرامی، ئاشکەران هەژموونش بېیەن سەرو شېعرۍ کورڎیېوە جە ناوچە دوورەکایچەنە، تەنانەت شېعرۍ فەیلیی ئیسلامیچ، جە نامیلێ تاییبەتت بە کۊنیشتو هۆرامان ئەشناسی (1397)ی ۋەرەتاۋی، لا 28، پی جۊرە واچیان:
هۆرامی کۊنتەرین شېوە زوانی کورڎین، شېعرەو هورمزگانی، کتېبو ماریفەتو پیرشالیاری و کتېبەکۍ ئەهلو هەقی، کە هەر یۊشان ڕیشێوە تاریخی قووڵشان هەن، چېرو کاریگەری زوانی هۆرامینە بیېنۍ، جە سەدەکا یەکەم و دوەمی کۊچینە ئېمە نموونۍ کەمۍ جە شېعرەی فارسیەما هەنە، پیرشالیاری یەکەم بە هۆرامیی (منظومە)ێوە تەمام قەشەنگش هۊنانۆ کە پېسە وېش بۍ وېنەن، سەڎەکا دماتەریچەنە، ئەدەبیاتی هۆرامی بە تەرزێ ڕەنگینتەر وېش ئەرمانان، کتېبو (سەرەنجام نامە)ی و دیوانە شېعرۍ تەرۍ فرۍ و فراوانۍ هۆرامیۍ نمونانێ جە ئەدەبیاتو ئی شېوە زوانەیە نیشانە مڎان.
ئوستانو ئیلامی، جە چن هەزار ساڵۍ چێوەڵی چی نیعمەتەیە بېبەش نەبییەن، شاعېرانو ئی ناوچەیچە هەر پېسە ناوچەکانو تەرو کوردنشینو پانیشتی، تاکو نیم سەڎە چێوەڵی شېوە زوانی هۆرامی هەژموونش کەرڎەن سەرشاو ئەندېشەکۍ وېشان پی زوانییە بەیان کەردېنۍ.
ئینجا باس جە (غوڵام ڕەزا ئەرکەوازی) کەرۊن، کە شاعېر و عاریفێ زوان فەیلیی سەڎەو دواڼزەهەمی بېیەن، کەچی موناجاتنامەکەش کە جە (666) دېڕا پېکئامان، چېرو کاریگەری شېوە زوانو ئەدەبییاتو هۆرامینە نیانشەرە.
ژى بيشتەر قودرەت عەزان نیيەن
تەواناى تاقەت عەزابم نیيەن
ئينە بەعيدەن ژ ڕەبب ڕەحمان
يا موزاعەفەن عەفووت وە عوسيان
ئەر باچی ئەیووب سەبووریش کەرڎەن
یا یونس بە تەن ماهی خەم دەردەن
ئانەی تاکو ئیسە سەلەمیان، شېعرەی شېوە زوانو هۆرامی کۊنتەرین شېعرەنە دلۍ ئەدەبیاتو نەتەوەو کورڎینە، بە مانێوەتەر خەڵکو هۆرامانی جە شېعر واتەینە وەڵینەشان نېیەن دلۍ کوردەوارینە.
پەیجورکارۍ، سەرو ئانەیە ڕېکۍ کەوتېنۍ کە پارچە شېعرە، یام چامەو (هورمزگان)ی یەکەمین پارچە شېعرەی نویسیێ کورڎییەنە کە بە زوانی هۆرامی نویسیێنە، ماچان ساڵەو (22ک. یام 23ک.) نویسیێنە، چا کاتەنە کە سوپاو ئیسلامی شارەزوورش داگیرکەرڎەن.
ﮪورمزگان ڕمان ئاتران کوژان وېشان شاردەوە گەورە گەورەکان
زۊرکارى ئارەب کردنە خاپوور کنا ئی پاڵە هەتا شارەزوور
شەن و کەنيکان وە ديل بشينا مەرد ئازا تلۍ وە ڕووى ﮪوينا
ڕەوشت زەردەشت مانۊوە بېکەس بەزيکا نيکا هورمزد وە هيچ کەس.
بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی، نویستەی: هیدایەت گوڵپی، فاڕای پەی سەرو زوانی هۆرامی: ئەسعەد ڕەشید.[1]