ناو: ئیسماعیل
ناوی باوک: عەبدی
ڕێکەوتی لەدایکبوون: کۆتایی سەدی نۆزدەهەم
ڕێکەوتی مردن: نادیارە
شوێنی لەدایک بوون: شێخان
شوێنی مردن: باشووری کوردستان
$ژیاننامه$
شازادە ئیسماعیل بەگ ، قۆناغی کاتی: میری ئێزیدییەکان بوو لە شەنگال ، کە زێدی خۆی لە ناوچەی شێخان بەجێهێشتووە، و گەشتێکی کردووە بۆ شوێنانەی کە تێیدا نیشتەجێیە ئێزیدییەکان لە: شەنگال ، ئامەد ، حەلەب، ڕووسیا و ناوچەکانی تر، بەدوای مافی سەرکردایەتی و میرنشینیدا دەگەڕێن، یاساکانی ئایینەکەی لەگەڵ خۆیدا هەڵگرتووە، دەیبەخشێتە هەرکەسێک کە دەیەوێت شتێک لەبارەی ئایینی ئێزیدییەوە بزانێت و پەیڕەوانی تری ئایینەکان. شازادە سەردەمی منداڵی وەک باوک و دایکی ژیاوە و خوشکەکەی میان خاتوون تا گەورە دەبێت و توانی پشت بەخۆی ببەستێت. کەسایەتییەکەی کە پێش سەردەمی خۆی بوو، لە ئەنجامی سەفەر و ئاواتەکانی بە دوای پشتیووانی و مافی خۆی بۆ میرنشین تیژتر بوو. لە گەشتەکەیدا لەگەڵ ئەرمەنەکان ئاشنا دەبێت و لە ڕێگەی لێهاتوویی و زیرەکی و تەکتیکی خۆیەوە ناسنامەی فەرمی بە ئێزدییەکان لە ڕووسیا بەدەست دەهێنێت. وە سوودی لە دەسەڵاتی هاوڕێ ئەرمەنی و کریستیانیەکانی لە ئەستەنبوڵ وەرگرت بۆ گەڕاندنەوەی مافی ئێزیدییەکان، و پیرۆزییە ئایینییەکانیان کە لەلایەن لیوا عومەر وەهبی پاشا بە فەرمانی دەسەڵاتدارانی عوسمانی تاڵان کران لە ساڵی 1892 . سەرەڕای سەرکەوتنی میر لە وەرگرتنی ڕەزامەندی فەرمی لە ئەستەنبوڵ بۆ گەڕاندنەوەی پیرۆزییەکانی ئێزیدی، هەوڵەکەی مەحکوم نەبوو لە ئەنجامی دەستێوەردانی عەلی بەگی ئامۆزاکەی و هەندێک دەسەڵاتی کاریگەر و ئایینی لەلایەن پەیڕەوانی ئایینی ئێزیدییەوە و ئەمەش بوو بە تاوانێکی مێژوویی دژی میر و مافی ئێزیدییەکان. ئەمیر لە کاتی هەڵمەتی لەناوبردنی ئەرمەنەکان و کریستیانیەکان لەلایەن ئیمپراتۆریەتی عوسمانییەوە ڕۆڵێکی مرۆیی شەرەفمەندانەی هەبوو، بەو پێیەی میر لەگەڵ ئێزیدییەکان لە شنگال هەڵوێستێکی شەرەفمەندانەیان گرتەبەر بۆ پاراستنی ئەرمەنییەکان لە جینۆساید. سەرەڕای گوشاری عوسمانیەکان، ئەرمەنەکان ڕادەستیان نەکرد و پارێزگارییان لێکردن. شازادە داوای لە ئەرمەنییەکان کرد کە یەکێکیان دیاری بکەن بۆ ئەوەی فێری بنەماکانی ئایینی کریستیانیان بکات. هەروەها خانوویەکی بۆ درووست کردوون و کردی بە خانەقا بۆ پەرستن و دامەزراندنی ڕێوڕەسمە ئایینییەکانیان. ئەم یارمەتییە دواتر بوو بە زەمینەیەکی باش بۆ پەیوەندی نزیکتر لەنێوان ئێزیدییەکان و کریستیانیەکان. لە ئەنجامدا ئینگلیزەکان لە سەرەتای ئیختیاری بەریتانیادا پشتگیریان لە میر کرد. ئەمەش دەرفەتێک بوو بۆ ئێزیدییەکان بۆ ڕزگاربوون لە تاوانکاریی عوسمانی. بەڕاستی بابەتی شازادە و ناوبانگەکەی لە ئێراقدا بڵاوبووەوە. پۆستێکی سیاسی لە ئێراق لەلایەن ئینگلیزەکانەوە پێشکەش کرا، بەو پێیەی پێشتر پۆستی ئایینی لەدەرەوەی ئێراق و وەسوەسەی ماددی پێشکەش دەکرا، بەڵام هەموو شتێکی پەیوەندیدار بە بەرژەوەندی کەسی ڕەتکردەوە، و مایەوە تەنیا یەک شت داوای دەکرد، ئەویش هەڵوێستی میری ئێزیدیەکان کە بە مافی ڕەوای خۆی دەزانی. ئەو مافەی کە خوشکەکەی میان خاتوون و کوڕەکەی سەعید بەگ کوڕی عەلی بەگ دەستیان بەسەردا گرتبوو و لێیان زەوت کردبوو. دواجار بوو بە ئەمیری شنگال، بەڵام هاوڕێ ئینگلیزەکانی هەر زوو وازی لێ هێنا، و دەربەدەریان کرد بۆ بەغدا و پاشان بۆ شنگال بەو مەرجەی دەستبەرداری ئیدیعای خۆی بۆ میرنشینی بێت، بۆیە بە دەستبەند و بێ توانایی تێیدا مایەوە بۆ ئەوەی بجوڵێت بەهۆی سەپاندنی مەرجەکانی دەستبەسەرکردنی ماڵەوە بەسەریدا، شازادە بە یەکەم کەس دادەنرێت کە هاندەری بیرۆکەی ناونووسکردنی کوڕ و کچەکانی ئایینی ئێزیدییە لە قوتابخانەکاندا. لە بنەماڵەکەیەوە دەستی پێ کرد و منداڵەکانی دەناردە قوتابخانەکان و ڕووبەڕووی داب و نەریتی زاڵ بووەوە کە لەو کاتەدا زاڵ بوون. هاوسەنگی لەگەڵ ڕۆحی سەردەمی پێشکەوتن و کراوەیی. چونکە لە سەفەر و ئەزموونەکانی لە ژیاندا فێری ئەوە بووە کە پەروەردە و مەعریفە تاکە ڕێگایە بۆ مانەوە و پێشکەوتن و زاڵبوون بەسەر دوژمنەکاندا. بەم شێوەیە شازادە ئیسماعیل بەگ بە یەکەم کەس دادەنرا کە بیرەوەرییەکانی لەناو ئێزیدییەکان نووسیوە و بەمجۆرە ناوی لە لاپەڕە گەشاوەکانی مێژووی ئێزیدییەکاندا نووسراوە وەک باوەڕدارێکی ڕاستەقینە و خزمەتکاری ئایینەکەی، ئەو ئایینە گەورەیە، کە واتە لە قووڵایی دامێنی مێژوودا، و بەرزە وەک شاخەکانی شەنگال سەرەڕای ئەو فیرنانە و گۆشەگیری و ستەم و تورکیکردن و بەعەرەبکردنەی کە بۆ چەندین سەدە و سەدە تووشی بوو.[1][2]