نووسینی: شێرکۆ مەحمود
بابەت: ئاینی
نەفسی مررۆڤ، لە کەمترین کاتی هەبوونیدا هاوسەنگە،لە زۆرترین کاتیشی لەنگەری یان بەلای ڕووحە یان بەلای جەستەی.
کەواتە مرۆڤ تێکەڵەیەکە لە(رووح + نەفس + جەسته).بە نەبوونی هەرکامێک له و پێکهاتانەی،ئەوا صیفەتی مرۆڤ بوونی لە دەست دەداو،هەبوونی لە زەوی وەک ئازمایشت(.... لِيَبْلُۆکُمْ أَيُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا....)و، پاداشت و سزای زیندوو بوونەوەشی (يَوْمَ تَجِدُ کُلُّ نَفْسٍ مَا عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُحْضَرًا ۆمَا عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ.....)هیچ مانایەکی بۆ نامێنێتەوە.
بۆ ناسینەوەی هەریەکه له و سێ پێکهاتەی مرۆڤ، ئەوا ئایاتی کیتابی خودا دەکەینە پێوەر.
1- ڕووح:-
هەرگیز لە قورئانی پیرۆز،رووح بە جەمع واتا(أرواح) نەهاتووە.بە تاکیش واتا(روح)16 جار هاتووە.بە زیادەکراویش(روح القدس)3 جار و (روح الأمین)یش جارێک هاتووە.
خودا بۆ ناساندنی مەلائیکەی مەزن جبریل (روح،،روح القدس،،روح الأمین)ی بەکارهێناوە:-
- (قُلْ مَن کَانَ عَدُوّاً لِّجِبْرِيلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلَی قَلْبِکَ بِإِذْنِ اللّهِ مُصَدِّقاً لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ ۆهُدًی ۆبُشْرَی لِلْمُؤْمِنِينَ)البقرە97.
- (ۆإِنَّهُ لَتَنزِيلُ ڕَبِّ الْعَالَمِينَ نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِينُعَلَی قَلْبِکَ لِتَکُونَ مِنَ الْمُنذِرِينَ بِلِسَانٍ عَرَبِيٍّ مُّبِينٍ) الشعراء 192و193و194و195.
- (قُلْ نَزَّلَهُ ڕُوحُ الْقُدُسِ مِن ڕَّبِّکَ بِالْحَقِّ لِيُثَبِّتَ الَّذِينَ آمَنُواْ ۆهُدًی ۆبُشْرَی لِلْمُسْلِمِينَ)النحل 102.
- (ۆإِنَّهُ لَتَنْزِيلُ ڕَبِّ الْعَالَمِينَ نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِينُ)الشعراء 192و193.
- (يَوْمَ يَقُومُ الرُّوحُ ۆالْمَلَائِکَةُ صَفًّا لَا يَتَکَلَّمُونَ إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمَنُ ۆقَالَ صَۆابًا)النبأ 38.
بۆ ئادەمی باوک (روح)ی بەکار هێناوە:-
- (ثُمَّ سَوَّاهُ ۆنَفَخَ فِيهِ مِن ڕُّوحِهِ ۆجَعَلَ لَکُمُ السَّمْعَ ۆالْأَبْصَارَ ۆالْأَفْئِدَةَ قَلِيلاً مَّا تَشْکُرُونَ)السجدە 9.
بۆ عیسا ی کوڕی مەریەمیش (روح،،روح القدس)ی بەکار هێناوە:-
- (يَا أَهْلَ الْکِتَابِ ڵا تَغْلُواْ فِي دِينِکُمْ ۆڵا تَقُولُواْ عَلَی اللّهِ إِلاَّ الْحَقِّ إِنَّمَا الْمَسِيحُ عِيسَی ابْنُ مَرْيَمَ ڕَسُولُ اللّهِ ۆکَلِمَتُهُ أَلْقَاهَا إِلَی مَرْيَمَ ۆرُوحٌ مِّنْهُ فَآمِنُواْ بِاللّهِ ۆرُسُلِهِ ۆڵا تَقُولُواْ ثَڵاثَةٌ انتَهُواْ خَيْراً لَّکُمْ إِنَّمَا اللّهُ إِلَهٌ ۆاحِدٌ سُبْحَانَهُ أَن يَکُونَ لَهُ ۆلَدٌ لَّهُ مَا فِي السَّمَاۆات ۆمَا فِي الأَرْضِ ۆکَفَی بِاللّهِ ۆکِيلاً)النساء 171.
- (إِذْ قَالَ اللّهُ يَا عِيسی ابْنَ مَرْيَمَ اذْکُرْ نِعْمَتِي عَلَيْکَ ۆعَلَی ۆالِدَتِکَ إِذْ أَيَّدتُّکَ بِرُوحِ الْقُدُسِ تُکَلِّمُ النَّاسَ فِي الْمَهْدِ ۆکَهْلاً ۆإِذْ عَلَّمْتُکَ الْکِتَابَ ۆالْحِکْمَةَ ۆالتَّوْرَاةَ ۆالإِنجِيلَ ۆإِذْ تَخْلُقُ مِنَ الطِّينِ کَهَيْئَةِ الطَّيْرِ بِإِذْنِي فَتَنفُخُ فِيهَا فَتَکُونُ طَيْراً بِإِذْنِي ۆتُبْرِئُ الأَکْمَهَ ۆالأَبْرَصَ بِإِذْنِي ۆإِذْ تُخْرِجُ الْمَوتَی بِإِذْنِي ۆإِذْ کَفَفْتُ بَنِي إِسْرَائِيلَ عَنکَ إِذْ جِئْتَهُمْ بِالْبَيِّنَاتِ فَقَالَ الَّذِينَ کَفَرُواْ مِنْهُمْ إِنْ هَذَا إِلاَّ سِحْرٌ مُّبِينٌ)المائدە 110.
بۆ سرووش(وحي)يش بەکارهاتووە:-
- (ۆکَذَلِکَ أَوْحَيْنَا إِلَيْکَ ڕُوحاً مِّنْ أَمْرِنَا مَا کُنتَ تَدْرِي مَا الْکِتَابُ ۆلَا الْإِيمَانُ ۆلَکِن جَعَلْنَاهُ نُوراً نَّهْدِي بِهِ مَنْ نَّشَاء مِنْ عِبَادِنَا ۆإِنَّکَ لَتَهْدِي إِلَی صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ)الشوری52.
بۆ کیتابی خودا بەکارهاتووە:-
- (رَفِيعُ الدَّرَجَاتِ ذُو الْعَرْشِ يُلْقِي الرُّوحَ مِنْ أَمْرِهِ عَلَی مَن يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ لِيُنذِرَ يَوْمَ التَّلَاقِ)غافر 15.
- (لَا تَجِدُ قَوْماً يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ ۆالْيَوْمِ الْآخِرِ يُۆادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ ۆرَسُولَهُ ۆلَوْ کَانُوا آبَاءهُمْ أَوْ أَبْنَاءهُمْ أَوْ إِخْۆانَهُمْ أَوْ عَشِيرَتَهُمْ أُوْلَئِکَ کَتَبَ فِي قُلُوبِهِمُ الْإِيمَانَ ۆأَيَّدَهُم بِرُوحٍ مِّنْهُ ۆيُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا ڕَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ ۆرَضُوا عَنْهُ أُوْلَئِکَ حِزْبُ اللَّهِ أَلَا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ)المجادلە 22.
ئەوەی زۆر گرنگە بگوترێ ئەوەیە:- کە خودا دەفەرمووێ(روحي,,,روحنا)ئەوە هەرگیز مانای ئەوە نیە کە ڕووح بەشێکە لە خودا سەرنج بدەن ە تایبەتی گەر ئه و دوو عیبارەتە(روحي ,,,روحنا)هاتبێت ئەوا یان وەک نازناوی جوبریل بووە یان ئامرازی(من)لە پێشی هاتووە،بۆیە هەرچۆنێک هاتبێ دەبێ وا تێنەگەین کە مەخلوقات ڕووحی خودای تێدایە،چونکە ڕووح موڵکی خودایە و هەموو ئەوەی له و کەون و کائیناتەدا هەیە...گەر وا نەبێت ئەوا عیسا کوڕی خودا دەبێت و هەمان هەڵەی کوشندەی ئەوان ئێمەش دەگرێتەوە،خوانەخواستە تووشی سەرلێشێوان و گومڕایی دەبین:-
- (لَّقَدْ کَفَرَ الَّذِينَ قَالُواْ إِنَّ اللّهَ ثَالِثُ ثَڵاثَةٍ ۆمَا مِنْ إِلَهٍ إِلاَّ إِلَهٌ ۆاحِدٌ ۆإِن لَّمْ يَنتَهُواْ عَمَّا يَقُولُونَ لَيَمَسَّنَّ الَّذِينَ کَفَرُواْ مِنْهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ)المائدە 73.
رووح لە کیتابی موبینی خودا هەمیشە بەرز و پیرۆز و پاک و شەرافەتمەند نرخێنراوە.خودا نەیفەرمووە هاوشێوەی نەفس مردن دەچێژێ،لە هیچ شوێنێکیش سەربە ئینسانەوە نیە بەڵکو مونتەسیبە بۆ خودای مەزن وةک(روحي,,روح القدس,,روح الأمين,,روحنا,,روح منه,,روحا من أمرنا).کەواتا ڕووح هەمیشە لەخودایە و بۆ خودایە(منه و الیه).
هەرگیز کارتێکراویش نیە بە حەز و ئارەزووەکانی مرۆڤ.
پاش ئەوەی ڕووحمان ناساند دەتوانین بڵێین:-
رووح= ڕۆشنایی ژیان و ژیانداری بە مەعریفە و ئیدراکەوە بەرامبەر بە ویستی خودا لە وجودمان لەسەر زەوی.
2- نەفس:-
وشەکانی(نفس,,أنفس,,نفوس)269 جا لە قورئانی پیرۆزدا هاتووە.
پێش ئەوەی بچینە سەر ناساندنی نەفس،پێویستە ئەوە بزانین خودا لە چەند ئایەتێک باسی نەفسی خۆی دەکات بۆ نموونە(ۆاصْطَنَعْتُکَ لِنَفْسِي)طه 41.له و ئایەتانە خودا باسی(خود – ذات)ی پیرۆز و بێهاوتا و هاوشێوەی خۆی دەکات و ئەوەش لە دەرەوەی ئه و یاسایەیە کە ئێمە لێرە بۆ نەفسی مرۆڤ باسی دەکەین،ئاخر زاتی خودا پەنهانێکە ئێمە به و عیلمە کەمە چۆن دەتوانین درکی پێ بکەین(... ۆلِلَّهِ الْمَثَلُ الْأَعْلَی....)(.....لَيْسَ کَمِثْلِهِ شَيْءٌ....).
نەفسی مرۆڤ هەمیشە کاریگەرە دەرەکیەکانی خۆی کاری تێدەکەن وەک(حەزی هەیە،،ئارەزووی هەیە،،بێزاربوونی هەیە،،ئازار کێشانی هەیە،،کەوتنی هەیە،،،هتد).
نەفس هەمیشە لە هەڵکشان و داکشاندایە،بۆیە هەر جارەی به وەصفێک هاتووە (أمارة,,لوامة,,ملهمة,,مطمئنة,,راضية,,مرضية).
نەفسی مرۆڤ پێچەوانەی ڕووح هەمیشە بە لای هەڵسوکەوتی شایستە بە مرۆڤەکاندا شکاوەتەوه و سەربە مرۆڤە:-
- (و ما أصابک من سيئة فمن نفسک)النساء 79.
- (و من اهتدی فإنما يهتدي لنفسه)الإسراء 15.
- (و ضاقت عليهم أنفسهم)التوبە 118.
- (و ما أبرئ نفسي)یوسف 54.
- (و کذلک سولت لي نفسي)طه 96.
خاڵێکی تری گرنگ ئەوەیە:- نەفسی مرۆڤ ئه و هەموو هەڵکشان و داکشانە دەکات لەکاتێک پێش ئەوەی بێتە سەر زەوی و، ناو ژیانی کردەیی،هەر لە پشتی باوکانا ئیقراری خودایەتی(ربوبیة)ی یەزدانی کردووە:-
- (ۆإِذْ أَخَذَ ڕَبُّکَ مِنْ بَنِي آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ ۆأَشْهَدَهُمْ عَلَی أَنْفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّکُمْ قَالُوا بَلَی شَهِدْنَا أَنْ تَقُولُوا يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّا کُنَّا عَنْ هَذَا غَافِلِينَ)الأعراف 172.
کەواتە ئێستا دەتوانین بڵێین حەقیقەتی ئینسان نەفسەکەیەتی.چونکە ئەوەی لەدایک دەبێ و دەمرێ و دواتر موحاسەبە دەکرێ تەنها نەفسەکەیەتی.هەروەها ئەوەی تاقی دەکرێتەوە و دەخرێتە ژێر پاڵەپەستۆ و نەهامەتی دەبینێ هەر نەفسەکەیەتی...کەوابێ نەفس حەقیقەتی ئینسانە.
3- جەستە:-
چوار جار لە کیتابی بێخەوشی خودا هاتووە.لە هەمووشیان هەیکەلێکە توانای هیچی نیە و ناشتوانی لەدەرەوەی هەردوو پێکهاتەی(رووح و نەفس)تەنها جوولەیەکیش بکات. واتا هەرکاتێ له و دوو پێکهاتەکەیتر جیا بووەوە بۆگەن دەبێت.
- (ۆاتَّخَذَ قَوْمُ مُوسَی مِن بَعْدِهِ مِنْ حُلِيِّهِمْ عِجْلاً جَسَداً لَّهُ خُۆارٌ أَلَمْ يَرَوْاْ أَنَّهُ ڵا يُکَلِّمُهُمْ ۆڵا يَهْدِيهِمْ سَبِيلاً اتَّخَذُوهُ ۆکَانُواْ ظَالِمِينَ)الأعراف 148.
- (فَأَخْرَجَ لَهُمْ عِجْلاً جَسَداً لَهُ خُۆارٌ فَقَالُوا هَذَا إِلَهُکُمْ ۆإِلَهُ مُوسَی فَنَسِيَ أَفَلَا يَرَوْنَ أَلَّا يَرْجِعُ إِلَيْهِمْ قَوْلًا ۆلَا يَمْلِکُ لَهُمْ ضَرًّا ۆلَا نَفْعًا)طه 88 و 89.
- (ۆمَا جَعَلْنَاهُمْ جَسَداً لَّا يَأْکُلُونَ الطَّعَامَ ۆمَا کَانُوا خَالِدِينَ)الأنبياء 8.
- (ۆلَقَدْ فَتَنَّا سُلَيْمَانَ ۆأَلْقَيْنَا عَلَی کُرْسِيِّهِ جَسَداً ثُمَّ أَنَابَ)ص 34.
جەستە پێکهاتەی دەرەوەی مرۆڤە بە هەموو ئەندامەکانیەوە.دوای ئەوەی مرۆڤ تەمەنی لێرە تەواو دەبێ و نەفسەکەی مەرگ دەچێژێ ئەوا جەستەکەی هیچ قابیلیەتێکی نامێنێ،ئەگەر بن خۆڵی نەکەن ئەوا بۆنی گەنیوی زۆر هەراسانکارە.بۆیە جەستە هەر لێرە کاری تەواو دەبێ و دوای ناشتنی دەگەڕێتەوە سەر ماددە بنەڕەتیەکەی لێی دروست کرابوو کە خۆڵە.
ئێمەی مرۆڤ بەردەوامی ئه و نەفخی ڕووحەین کە لە ئادەمەوە بۆ ئێمە شۆڕبۆتەوە هەتا ئاخیری زەمان.
دەبێ ئێستا ئه و پرسیارە لە خۆمان بکەین،بۆچی نەفس لە نێوانی ڕووح و جەستە تەنها ئەویان هەموو قوڕسایی مرۆڤی کەوتۆتە کۆڵ؟؟؟
لە وەڵامدا دەڵێین:-وەک پێشتر ئاماژەمان پێدا کە نەفس هەمیشە لە هەڵکشان و داکشاندایە واتا هەندێ جار نەفسی (أمارة و لوامة)یه و هەندێ جاریش (راضية و مرضية و مطمئنة)يە.ئیدی هەر کاتێ بەلای ڕووحدا هەڵدەکشێ و ئاوێتەی بێت ئەوا وەک ڕووح پاک و بێگەرد و بەرز و شەرافەتمەند دەبێت
ئەگەر بەلای جەستەشدا داکشا و شۆڕ بووەوە ئەوا بە پێنج هەستەکەی ئاوێتە بەجەستە هەڵسوکەوت دەکات و ئه و کاتە کارتێکراو دەبێ بە ویستی ئه و حەواسسانه کە هەندێ جار نەفسەکە تووشی مەینەتی و هەرەسی زۆر چڕ دەکەن.
لە دوای زیندوو بوونەوە و حساب، نەفسی مرۆڤ جەستەیەکی تری بەبەردا دەکرێ کە قابیل بە مانەوە و ژیانی هەتا هەتایی بێت..بە مانای ئەوەی نەخۆش نەکەوێت و پیر نەبێت و نەمرێت.
- (ۆإِنْ تَعْجَبْ فَعَجَبٌ قَوْلُهُمْ أَإِذَا کُنَّا تُرَابًا أَإِنَّا لَفِي خَلْقٍ جَدِيدٍ أُولَئِکَ الَّذِينَ کَفَرُوا بِرَبِّهِمْ ۆأُولَئِکَ الْأَغْلَالُ فِي أَعْنَاقِهِمْ ۆأُولَئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ)الرعد5.
- (ۆقَالُوا أَإِذَا ضَلَلْنَا فِي الْأَرْضِ أَإِنَّا لَفِي خَلْقٍ جَدِيدٍ بَلْ هُمْ بِلِقَاءِ ڕَبِّهِمْ کَافِرُونَ)السجدە 10.
- (ۆقَالَ الَّذِينَ کَفَرُوا هَلْ نَدُلُّکُمْ عَلَی ڕَجُلٍ يُنَبِّئُکُمْ إِذَا مُزِّقْتُمْ کُلَّ مُمَزَّقٍ إِنَّکُمْ لَفِي خَلْقٍ جَدِيدٍ)سبأ7.
- (انْظُرْ کَيْفَ ضَرَبُوا لَکَ الْأَمْثَالَ فَضَلُّوا فَلَا يَسْتَطِيعُونَ سَبِيلًا ۆقَالُوا أَإِذَا کُنَّا عِظَامًا ۆرُفَاتًا أَإِنَّا لَمَبْعُوثُونَ خَلْقًا جَدِيدًا)الإسراء 48 و 49.
- (ذَلِکَ جَزَاؤُهُمْ بِأَنَّهُمْ کَفَرُوا بِآيَاتِنَا ۆقَالُوا أَإِذَا کُنَّا عِظَامًا ۆرُفَاتًا أَإِنَّا لَمَبْعُوثُونَ خَلْقًا جَدِيدًا)الإسراء98.
- (أَفَعَيِينَا بِالْخَلْقِ الْأَوَّلِ بَلْ هُمْ فِي لَبْسٍ مِنْ خَلْقٍ جَدِيدٍ)ق 15.
رووحەکەشی کە ڕووناکی وعیلمی خودایە چونکە لە خوداوە بۆ خودایە ئەویان نە لێپرسینەوەی لەسەرە و نە پاداشت و نەسزا بۆیە دەگەرێتەوە لای ڕب العالمین.
نەفسە پاکەکانیش ئەوانەی بەلای ڕووحدا هەڵدەکشان ئەوا له و جیهان ئه و پله و پایەیان هەیە:-
- (إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي جَنَّاتٍ ۆنَهَرٍ فِي مَقْعَدِ صِدْقٍ عِنْدَ مَلِيکٍ مُقْتَدِرٍ)القمر 54و55.
نەفسە داکشاوەکانیش بەلای جەستەی فانی له و دونیادا ئەوەیە خراپترین سزایان:-
- (کَلَّا إِنَّهُمْ عَنْ ڕَبِّهِمْ يَوْمَئِذٍ لَمَحْجُوبُونَ ثُمَّ إِنَّهُمْ لَصَالُو الْجَحِيمِ)المطففين 15و16.
دەتوانین ئێستا ئاوا ئینسان بناسێنین:- ((ئینسان = ڕووح + نەفس + جەستە)).
((الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَنْزَلَ عَلَی عَبْدِهِ الْکِتَابَ ۆلَمْ يَجْعَلْ لَهُ عِۆجًا))