ڕووداوەکانی 59 ی کەرکووک و لاپەڕەیەکی نوێ
#12-07-2023#
#لەتیف فاتیح فەرەج#
یەک دوو ڕۆژی دیکە دەچینە 14ی تەموزەوە ، 14ی تەموز بۆ کەرکووکیەکان یادەوەریەکی تاڵ و ناخۆشە و بە ئاسانی بیر ناچێتەوە ، ئەوەش دوای ئەوەی یەکساڵ دوای 14ی تەموزی 1958 و لە ساڵیادی ئەو ڕۆژەدا لە کەرکووک ڕووداوێکی نەخوازراو ڕوویداو تا ئێستاش بە فیتی ناسیونالیزمی کوێر بین و ودەرو دراوسێ نەتوانراوە بە تەواوەتی ئەو برینە ساڕێژبکرێت ، من لێرەدا نامەوێت مێژوو بگێڕمەوە ، چونکە لەسەر ئەو ڕووداوە بە کوردی و عەرەبی و تورکمانی و تورکی زۆر پەڕتووک و بابەت نووسراوە ، لێرەدا لە بری گێڕانەوەی مێژوو دەمەوێت پرسیاری ئەوە بکەم ، بۆچی دوای 64 ساڵ هێشتا هۆکارە سەرەکییەکانی ئەو ڕووداوە ، بە نهێنی ماوەتەوە ، بۆچی کورد و تورکمان کە دوو قوربانی سەرەکی ئەو کارەساتەن لە بری دژایەتی یەکترو هەمووساڵ تۆمەتدانە پاڵیەکتر بە دوای ئەوەدا ناگەڕێن ئەو ڕووداوە بۆ ڕوویدا، کێن ئەوانەی مەبەستیان بوو ڕوبدات ، ئامانج لەوە چی بوو؟
هەڵبەت ئەم بابەتە پێویستی بە بە دواداچوون و کنە و گەڕانی وردە ، بەڵام کەس ناتوانێ نکوڵی لەوە بکات ، کە تورکیا ، یان ناسیونالیستە کەسنەبین و فاشیەکانی تورکیا ، هەروەها ئینگلیزخوازەکان و خەڵکانی دیکەش خێریان لەوە دابوو ئەمە ڕووبدات، ئیتر کاردانەوەی کورد و شیوعی و ئەوانەش لەلایەکی دیکەوە بوەستێت ، بە باوەڕی من ڕۆڵی دەرەکی لەم کارەدا بۆ ترس لە گەشەی بیری نەتەوەیی کورد و تورکمان دەگەڕێتەوە لەو ماوەیەدا ، بە تایبەت تازە ساڵێک بە سەر ڕوخانی پاشایەتیدا تێپەڕیبوو ، هەموو نەتەوەکانی نێو چوارچێوەی ئێراقی بە زۆر درووستکراو خەونی ئازادی و خۆخاوەنیان دەبینی .
لە و ڕووداوە و ئەو بارودۆخەی بە دوایدا هات کەسانی نیشتمانپەروەرو کەرکووکی دڵسۆز بوونە قوربانی و خوێنی کورد و تورکمان ڕژا ، لە تورکمان کەسایەتییەکی دیاری وەک عەتا خەیروڵا کە خانەوادەیەکی دێرین و نیشتمانی کەرکووک بوون بووبە قوربانی ، عەتا خەیروڵا 1920-1959 کوڕی سەید خەیروڵا ئەحمەد سەبری ئەفەندی لە قەڵای کەرکووک لە دایک بووبوو، خانەوادەکەیان دۆست و نزیکی بنەماڵە و خانەوادە کوردەکان بوون ، سەید خەیروڵاو براو کەسوکارەکەی لەگەڵ عەلەبەستێ و کوردەکانی دیکەی کەرکووکا لە ڕووداوەکەی 1924ی لیڤیەکان پێکەوە بە گژ پەلامارو دڕندەی لیڤیەکاندا چووبوونەوە و حکومەتی بەریتانیان ناچار بەوە کردبوو ئەو کاتە لیڤیەکان لە کورکوک دور بخاتەوە ، باوکی عەتا کەسایەتییەکی ناسراو ، نیشتمانپەروەر ، خەمخۆری کەرکووک بووە ، بە ئامانجگرتنی عەتا لەو ڕووداوەدا بۆ تێکدانی پەیوەندی کورد و تورکمان بووە ، دواتریش دەیان تێکۆشەری کورد نموونەی مارف بەرزنجی ، حسێن بەرزنجی ، جەبار پیرۆزخان ، عەبدولحافز حاجی شەریف ، مەحمود حاجی عەلە بەستێ ، نەجمەدین نادر شوان و چەندانی دیکە بوونە قوربانی و لە دار دران ، جگە لە هەموو ئەو ڕووداوانەی کە لە ساڵانی دواتردا ڕوویاندا .
من لەم نووسینەدا گەواهی ئەوە دەدەم کە شێخ سامان شێخ مارف بەرزنجی ، چەند ساڵێک لەمەوبەر هەوڵی بێوچانی دا بۆ ئەوەی کورد و تورکمان ببنەوە براو سەبارەت بە و ڕووداوانە لاپەڕی نوێ هەڵبدەنەوە ، ڕاستییەکەی ئەم هەنگاوەی شێخ سامان کە باوکی یەکێک لە قوربانییەکانەئەو پەڕی ئەمەک و وەفایە بەرانبەر ئەو شارە و کورد و تورکمانی ئەو شارە ، شێخ مارف بەرزنجی وێڕای ئەوەی لەو ڕووداوانەدا هیچ تاوانێکی نەبوو ، یەکێکیش بوو لە بانگخوازانی ئاشتی و برایەتی کەرکووک و بۆ خۆیشی شاعیر و نووسەر و ڕۆژنامەوان و سیاسیەکی ئاوەزمەند بوو ، دوای ڕووداوەکانیش لەگەڵ هاوڕێکانیدا بەردەوام لە هەوڵی ئەوەدا بوونە کێشەکان گەورە نەبنەوە ، لێدیارە ئەوانی بەرانبەر بۆ تێکدانی پەیوەندییەکە توانایان زۆر زیاتر بووبێت ، بە گوێرەی دنە و هاندانی میدیای تورکی و ئێرانی ئەو ڕۆژەش کە بە داخەوە تا ئێستا کۆنەکراوەتەوە و هەڵوەستەی لەسەر نەکراوە ، پێدەچێت ئامانجی تێکدانەکە زۆر گەورەترو فراوانتر بووبێت ، دواتریش بابەتەکە بە جۆرێک خوێندنەوەی بۆ کرا ، کە گوایە کورد دەیانەوێت تورکمان لە کەرکووک دەربکەن و کوشت و بڕیان بکەن و دەست بە سەر شارەکەدا بگرن ، وەک چۆن وا لە کوردیش دەگەیەنرا ، کە تورکمان بە پاڵپشتی دەرەکی دەیەوێت کورد کوشت و بڕبکات ، ئەم پڕو پاگەندانە کاری خۆیان کرد و ئامانجی ئاژاوە گێڕان و تێکدانی پەیوەندییەکە سەریگرت .
دوای 64 ساڵ لەو دیرۆکە خوێناویە ، ئێستا کاتی ئەوەیە جێی شایستە بە هەموو قوربانییەکان بدررێتەوە و کورد و تورکمان بە تایبەت کەسوکاری قوربانییەکان لاپەڕەیەکی نوێ هەڵبدەنەوە ، بە باوەڕی من وەڵام بۆ ئەو هەوڵانەی نەیاران هەر ئەوەیە بە تەنیشت یەکەوە پەیکەری عەتا خەیروڵاو مارف بەرزنجی و سەڵاحەدین ئاوچی و هاوڕێکانی شێخ مارف دابنرێت و بە نەیاران بگوترێت نەوەکانی ئەم شەهیدانە ڕێگە نادەن تا سەر کار لەسەر تێکدانی پەیوەندییەکە بکەن ، وەک چۆن باوکی ئەو شەهیدانە پێکەوە داکۆکیان لە شەرەفی کەرکووک و کەرکووکیەکان کردووە ، ئێستا کاتی ئەوەیە کوڕ و نەوەی ئەوانیش پەیامی برایەتی بدەن بە گوێی ئەوانەدا کە هەمیشە ڕێگرن لە بەردەم پێکەوە ژیانی ئاشتیانەی کەرکووکا. لەو نامەیەدا کە پێش لە داردانی شێخ مارف بۆ کوڕوکچ و خاڵ و کەسوکاری نووسیوە دەڵێت ناڕەوا دەمخنکێنن ئێستا کاتی ئەوەیە کە کەرکووکیەکان بە کورد و تورکمانەوە ئەو قەرزەی شێخ مارف و هاوڕێکانی بدەنەوە و بە یەکیشەوە چەپکە گوڵی برایەتی بەرنە سەرگۆڕو پەیکەی شێخ مارف و عەتا خەیروڵاو شەهیدەکانی دیکە . ئەم بابەتە قسەی زۆر تر هەڵدەگرێت.[1]