یەکەمین دامەزراوە و خوێندنگەی کوردی له ڕۆژهەڵاتی کوردستان

لە سەرەتای ساڵی 1913، شەهید #سمکۆی شکاک# بە کەڵک وەرگرتن له ناکۆکی و ململانێی نێوان ڕووس و عوسمانییەکان، توانی به بیرۆکه و هەوڵه دیپلۆماسییەکانی عەبدولڕەزاق بەدرخان لەگەڵ ڕووسەکان کە ئەو سەردەمه له ناوچەی کەلا خوێ دەسەڵاتیان بووە، هەر وەها بە هاوکاریی ماددیی کوردانی ناوچەکە، له شاری کەلا خوێ (خۆی) یەکەمین دامەزراوەی پەروەردەیی و ڕەوشنبیریی کوردی له ژێر ناوی کۆمەڵەی جیهاندانیی دامەزراند. ئامانجی ئەو کۆمەڵەیه کردنەوەی خوێندگەی کوردی بۆ منداڵان و دروستکردنی بنکەی تەندروستی بۆ دانیشتوانی ئەو هەرێمه و چاپ و بڵاوکردنی ڕۆژنامەی کوردی بوو.
کاری قوتابخانە و بنکەی تەندروستی تا کۆتایی 1914 درێژەی کێشاوە، دواتر به هۆی بارودۆخی شەری یەکەمی جیهانی هەروەها ڕاگوێزرانی عەبدوڵڕەزاق و سمکۆ له سەرەتای 1915 له لایەن ڕووسەکانەوە بۆ تفلیس، ئیتر کاروباری ئەو دامەزراوە نەتەوەییه ڕاوەستاوە، هەرچەند تا ئێستا هیچ ژمارەیەکی ڕۆژنامەی چاپکراوی ئەو دامەزراوەیه نەدۆزراوەتەوە، بەڵام مێژووناسانی وەک جەماڵ نەبەز و دکتۆر کەماڵ مەزهەر ئاماژەیان پێ داوە و ئەگەر هەبێ، دەکرێ له ئارشیڤی ڕووسەکاندا بدۆزرێتەوە.
لەو کاتەدا دوای ئەوەی ڕووسەکان له مەڕ کشانەوەی سنوور لەگەڵ ئێران ڕێک کەوتوون، سمکۆ و عەبدولڕەزاق بەدرخانیان بۆ تفلیس دوور خستۆتەوە، له گەرمەی شەڕی یەکەمی جیهاندا کە عوسمانییەکان له دژی ڕووسەکان کەوتبوونەوە بەرەی ئاڵمانەوە، عەبدولڕەزاق ویستوویەتی بە کەڵکوەرگرتن لەو بارودۆخە و به پشتیوانیی ڕووسەکان، بتوانێت له باکووری کوردستان ڕاپەڕینێک له دژی عوسمانییەکان وەڕێ بخات. بۆ ئەو مەبەستە گەڕاوەتەوە باکووری کوردستان و سەڕەرای هەوڵی زۆری، بەڵام سەرکەوتوو نەبووە و دواتر له لایەن عوسمانییەکانەوە گیراوە و له ساڵی 1918 دا ئەو ڕۆشنبیره ناسراوەی کوردیان کوشتووە.
لەو قوتابخانە کوردییەی شاری خۆیه چەن مامۆستای کورد له قەفقازەوە هاتبوون، بە زمانی کوردی و ڕووسی وانەیان بە 29-30 منداڵی کورد گوتووەتەوەو. [1]
بەشێک له کتێبی بەنرخی عەمەر خانی شکاک لاپەڕەکانی 51 و 52 بە لێکۆڵینەوەی مامۆستا محەممەد ساڵح قادری.[2]