“Masî Suratî Alfabesi” Üzerine Notlar (3)
İbn Wahşiyye’nin Arapçaya çevirdiği iki Kürdçe kitap günümüze kadar ulaşan “Kitab al-falaha al-nabatiya” (L'Agriculture nabatéenne )nin içinde iki ayrı bölüm olarak vardır. İki Kürdçe kitabın orijinali değil, ama Arapçaya yapılan çevirileri varlığını koruyabildiler. Kürdler için sadece “Kitab al-falaha al-nabatiya”nin içinde bulunan iki bölüm değil, kitabın tümü değerlidir. Kürdlerin sahip çıktıkları ve kitapları bizdedir dedikleri Safrith ve Coothami[Kûthami], Binushad ve Massi Surati gibi yazarların çalışmalarının ürünüdür “Kitab al-falaha al-nabatiya”.. İbn Wahşiyye kitabın yazarı değil, çevirmenidir. Söz konusu olan kitaba ilişkin yapılan tartışmalarda kitabın Keldanice’den Arapçaya çevrildiğini söyleniyor. Fakat, açık olan bir gerçek var ki, İbn Wahşiyye’nin Kürdçeden Arapçaya çevirdiği iki kitap da farklı bölümler olarak kitapta var. Bir de Kürdlerin sahip çıktıkları tüm eski yazarlar bu kitabın yazarlarıdır. İbn Wahşiyye Kürdlerle Keldaniler arasında antik döneme ait eserlere sahip çıkma konusunda bir yarış olduğunu “Bu nedenle Keldaniler ve Kürdler arasında bu konuda geçmişten gelen bir düşmanlık ve çekememezlik vardır.”diyor.
İbn Wahşiyye İslam dinine geçen bir Keldani olarak “Kürdlerin tarım alanında Keldanilerden daha ileri olduğunu” itiraf ediyor. Tarım konusunda dönemin en gözde eserlerinden biri olan ve aynı zamanda Kürd alimlerin sahip çıktığı bir dizi yazarın imza attığı, katkıda bulunduğu “Kitab al-falaha al-nabatiya” Kürdlerin rolü inkar edilemez. Kürd tarih araştırmacıları, Alfabe kısırdöngüsünden çıkıp, bu kitabı temel alarak, İbn Wahşiyye’nin diğer tüm çevirilerini ciddi bir şekilde mercek altına almalı ve Kürd gözüyle yeniden incelemeye tabi tutmalılar.
İbn Wahşiyye, eserleri ve özellikle “Kitab al-falaha al-nabatiya” adlı eseri yüzyıllardan beri Avrupalı akademisyenler arasında tartışma konusudur. Eğer biz E. M Quatremere’nin 1835 yılında kaleme aldığı “Memoire sur les Nabateens” adlı eserini başlangıç olarak alırsak tam 187 yıl önce bu kitaba dair tartışmaların başladığını görüyoruz. Daha sonra D. Chwolson “Über die Überreste der altbabylonischen Literature in arabischen Übersetzungen” adlı çalışmasıyla tartışmaya katılıyor. Quatremere göre bu eser M.Ö 6. yüzyılla, Chwolson’a göre ise bu eser M. Ö 14. Yüzyılın ürünüdür.. Bu iki çalışmanın ardından A. Von Gutschmid 1861 yılında “Die Nabatäische Landwirschaft und ihre Geschwister” ve Theodor Nöldeke 1875 yılında “ Noch Einiges über die nabatäische Landwirschaft” adlı eseriyle İbn Wahşiyye’nin eserini İslam dönemine ait bir aldatmaca olduğunu ve İbn Wahşiyye’nin sekreteri olan Abu Talib Al Zayyat’ın kalpazanlığının ürünü olduğunu ileri sürdüler. Yine aynı dönemde Ernst Renan “Sur les debris de l`ancienne litterature babylonienne conserves des traditions arabes” adlı çalışmasıyla bu eserin İslam’dan önce M.S 3.yada 4. Yüzyıla ait olabileceğini ileri sürdü.
Uzun yıllara dayanan bir sessizlikten sonra 1922 yılında E. Wiedemann kitabın teknik tarihine dair önemini “Zur Landwirtschaft “ adlı çalışmasıyla yeniden gündeme getirdi. 1928 yılında M. Plessner “Der İnhalt der Nabatäischer Landwirtschaft . Ein Versuch Ibn Wahschiyya zu rehabilitieren“ adlı çalışmasıyla İbn Wahşiyye’nin itibarını iade edilmesi gerektiğini yazdı. 1932 yılında E Bergdolt yaptığı akademik bir çalışma ile (Beiträge zur Geschichte der Botanik im Orient. 1-Ibn Wahschija) eserin tek başına İbn Wahşiyye tarafından kaleme alınmadığını, gerçek tarihi kaynaklara dayandığını yazdı..(T. Fahd, Arabica Vol.16, 1969, s. 83-88)
S. Fahd ise Renan’ın kitabın yazımına dair ileri sürdüğü M.S 3.yüzyılı mantıklı buluyor. Buna gösterdiği belgelerden biri de Qutama’nın Qugeen hareketine bağlı insanlardan biri olmasına bağlıyor. Bu hareket, iktidarın Partlardan Sasanilere geçtiği döneme denk geliyor.[1]