کۆمەڵە شوێنەواری بێستوون لە پارێزگای #کرماشان#؛ بەشی 02
=KTML_Bold=قەڵای مادی=KTML_End=
شوێنەواری قەڵای مادی لە باکووری ڕۆژاوای چیای #بێستوون# هەڵکەوتووە، و بە گوێرەی لێکۆڵینەوەی شوێنەوارناسان لە ساڵی 1966دا بورج و دیواری لاکێشەی هەبووە. دیوارەکانی ئەو قەڵایە بە شێوەی وشکەچن و بە بەردی ورد و درشت درووستکراون. بەهۆی ئەوەی ئەو شوێنەوارە دەستییانەی لەم شوێنە دۆزراونەتەوە هاوشێوەی شوێنەوارەکانی نۆشیجانی مەلایر و گوودین تەپەی کەنگاوهەرن، دەوترێت ئەم قەڵایە هیی سەردەمی مادەکانە. دۆزینەوەی دەرزیلەیەکی بڕۆنزی کە دەگەڕێتەوە بۆ سەدەی هەشتەمی بەر لە زایین، ئەو شیمانەیە بەهێزتر دەکات. لە هەڵکۆڵینی شوێنەوارناسان لە ساڵی 2002دا شوێنەواری سەردەمە جیاوازەکانی وەک چاخی مەفرەغ، چاخی ئاسن، سەردەمی هەخامەنەشی، سەردەمی ئەشکانی و سەردەمی ئیسلامی دۆزرایەوە ئەوە دەیسەلمێنێ کە ئەم قەڵایە لە سەردەمی مادەکاندا لە ئەوپەڕی ئاوەدانی و بەهێزیی خۆیدا بووە.
=KTML_Bold=بەردەنەخشی گوودەرز=KTML_End=
نەخشەبەردینی گوودەرزی دووەم شوێنەوارێکی سەردەمی ئەشکانییە کە سەرکەوتنی گوودەرزی دووەم بەسەر مێهردادی نواندووەتەوە. مێهرداد، شازادەیەکی ئەشکانی بوو، کە لە دەرباری ئیمپراتۆری ڕۆما گەورە بوو و گوودەرز لە ساڵەکانی 38 تا 51ی زایین حوکمڕانیی ناوچەکەی بە دەستەوە بوو. لەم نەخشە بەردینەیەدا کە دیمەنێکی ناڕوون لە گۆڕەپانی شەڕەکە پێشان دەدا، سێ جەنگاوەری زرێپۆش بە سواری ئەسپ دێنە بەر چاو کە دەگوترێت جەنگاوەری ناوەڕاست، گوودەرزە. لەم دیمەنەدا نیکە خودای سەرکەوتن تاجێک لەسەر سەری گوودەرز دادەنێ لە کاتێکدا کە ئەو لەسەر ئەسپەکەیەوە بە نێزە هێرش دەکاتە سەر سوارکارێکی دیکە کە دەگوترێت مێهردادی دووەمە و لە ئەسپەکەی دەیخاتە خوارەوە. بەردەنووسێک بە زمانی یۆنانی لە تەنیشت ئەو نەخشەبەردینەیە هەیە کە تێیدا باس لە شەڕەکەی گوودەرز و مێهرداد دەکات.
=KTML_Bold=بەردەنەخشی مێهرداد=KTML_End=
بەردەنەخشی مێهرداد کە یەکێک لە گەورەترین پاشاکانی ئەشکانی بووە، یەکێکە لە کۆنترین شوێنەوارەکانی بەجێماو لە حکوومەتی ئەشکانییەکان، بایەخێکی مێژووییی زۆری هەیە. ئەم شوێنەوارە دەگەڕێتەوە بۆ 110 تا 123 ساڵ بەر لە زایین و ڕێک لە خوار بەردەنووسی داریووشی هەخامەنەشییەوە جێی گرتووە.
ئەو بەردەنەخشە تایبەتە بە دانی دەسەڵات لەلایەن مێهردادەوە بۆ ساتراپەکان (دەسەڵاتدارانی ناوچەیی) کە هەر کامیان بە گوێرەی ئەو پێگەیەی هەیانە بە ڕیز بە شوێن یەکتردا وەستاون. لەسەر سەری هەر کام لە کەسایەتییەکانی ناو ئەو بەردەنەخشە، بەردەنووسێک بە (خەتی یۆنانی) هەیە کە دەیانناسێنێ. کەسی یەکەم گوودەرزی یەکەمە کە دوای مێهرداد دەبێتە جێنشینی ئەو. ناوی کەسی دووەم سڕاوەتەوە و ڕەنگە یەکێک لە شازادەکان بێ.. کەسی سێیەم میتراداتە کە لەم کەتیبەیەدا بە نازناوی پپیس تومینووس بە مانای ئەمینی شا ناسێنراوە. کەسی چوارەمیش ناوی کوفاساتسە.
ئەم بەردەنەخشە جیا لەوەی بە تێپەڕینی کات زیانێکی زۆری پێ گەیشتووە، لە سەردەمی دەسەڵاتداریی شێخ عەلی خانی زەنگەنە کە سەرۆک وەزیرانی شا (سولەیمانی سەفەوی) بوو، بەشێکی بە مەبەستی درووستکردنی بەردەنووسی شێخ عەلی خان، لەناو چووە.
=KTML_Bold=بەردەنووسی شێخ عەلی خان=KTML_End=
شێخ عەلی خان کە حاکمی کرماشان بوو، و کاری زۆری بۆ ئاوەدانکردنەوەی ئەم ناوچەیە کرد دواتر بوو بە سەرۆک وەزیرانی شاعەباسی دووەم و دواتریش شا (سولەیمانی سەفەوی) ئەوەندە متمانەیان پێی بوو کە نازناوی (اعتماد السلطنة) یان پێ دابوو.
بەردەنووسی شێخ عەلی خان دەقی وەقفنامەی شێخ عەلی خانە کە لەسەر بەردەنەخشی مێهردادی دووەم لەناو کێوی بێستووندا هەڵکۆڵراوە و بەشێک لەو شوێنەوارە مێژووییەی سەردەمی ئەشکانییەکانی لەناو بردووە.
=KTML_Bold=کاروانسەرای شاعەباسیی بێستوون=KTML_End=
کاروانسەرای شاعەباسی یەکێک لە شوێنەوارە ناوازەکانی کۆمەڵەی بێستوونە کە لەسەر ڕێگای کۆنی کرماشان بۆ هەمەدان هەڵکەوتووە. ئەو کاروانسەرایە کە ڕووبەرەکەی 6000 مەتر دووجایە، بە شێوەی کاروانسەراکانی سەردەمی سەفەوییەدا درووستکراوە. کاری درووستکردنی ئەم کاروانسەرایە بە فەرمانی شاعەباسی یەکەمی سەفەوی دەستی پێ کردووە و وەک لە بەردەنووسی سەردەری کاروانسەراکەدا دەردەکەوێ، بە هەوڵی شێخ عەلی خان کۆتایی پێ هاتووە.
ئەم کاروانسەرایە لە سەردەمی ناسرەددین شای قاجاردا نۆژەن کرایەوە و لە سەردەمی پاشایەتیی پەهلەویدا کرا بە کۆگای دانەوێڵە. لە پاش دامەزرانی کۆماری ئیسلامیی ئێران بۆ ماوەی 17 ساڵ کرایە بەندیخانە و دواتر لەلایەن فەرمانگەی میراتی کەلەپووریی کرماشانەوە وەرگیراوە و نۆژەن کرایەوە.
ئەم کاروانسەرایە چوار هەیوانی هەیە و لە هەر لایەکی دوو سەکۆی بەردی و حەوت تاقی خشتی هەڵکەوتووە و لە چوار سووچی دەرەوەی چوار بورج درووستکراوە کە تەنیا دوو بورجیان ماوەتەوە. لە ساڵی 2014دا بڕیار درا ئەم شوێنەوارە مێژووییە بەکرێتە هۆتێلێکی سوننەتیی گەشتیاریی پێنج ئەستێرە کە دەتوانێت پێشوازی لە 100 میوان بکات.
=KTML_Bold=پردی ساسانی=KTML_End=
پردی ساسانی یا پردی خەسرەو پەرویز بە درێژیی 152.80 مەتر لەسەر ڕووباری گاماسیاو بە دووریی 2 کیلۆمەتر لە شاری بێستوون هەڵکەوتووە، بە سەرنجدارن بە تەکنیکی بیناسازی و چۆنییەتیی تاشینی بەردەکان و ئەو نیشانەگەلەی لەسەر بەردەکان بەجێماوە، دەردەکەوێ کە ئەم شوێنەوارە تایبەتە بە سەردەمی ساسانییەکان و هەندێک لە شارەزایان پێیان وایە ئەم پردە بەشێک بووە لە بەنداوی ساسانییەکان.
پردەکە 10 پایە و 9 چاوەی هەیە کە پایەکانی بە درێژیی 3.14 مەتر و پانیی 2.70 مەتر درووستکراون. پایەکانی ئەو پرسە بە شێوەی شەشپاڵوو لە تێکەڵەی قسڵ و بەردی داتاشراو درووستکراون، پردەکە لەسەر بەستێنێکی بەردی درووستکراوە کە هەم ڕێگا لە شۆرانەوەی بنی ڕووبارەکە دەگرێ و هەم ئاستی ئاوەکەش ڕێک دەخات. پردەکە ڕووخاوە و لە ساڵانی ڕابردوودا لەسەر پایەی بەردینی ئەو پردە پایەی ئاسن چەقێنراوە و پردێکی ئاسن لەجێی پردە کۆنەکە درووستکراوە.
=KTML_Bold=پردی بێستوون=KTML_End=
پردی بێستوون لەسەر ڕووباری دینەوەری هەڵکەوتووە بە چەندین ناوی دیکەش وەک پردی شاعەباسی، پرسی سەفەوی، پردی کۆن، پردی نادرئاوا و پردی دینەوەر ناسراوە. درێژایی ئەم پردە 144 مەترە و بەهۆی ئەوەی لە کۆتایی سەردەمی ساسانیدا درووستکراوە دەوترێت بە فەرمانی خەسرەو پەرویز درووستکراوە.
بە پێی لێکۆڵینەوەکان، پایەکانی ئەو پردە لە کۆتایی سەردەمی ساسانیدا درووستکراون و وەک زۆر شوێنەواری سەردەمی ساسانی لە کۆمەڵەی بێستوون بە ناتەواوی ماوەتەوە و لە سەدەی 11ی زایینیدا واتا چوار سەدە دوای ڕووخانی ساسانییەکان درووستکردنی ئەو پردە کۆتایی پێ هاتووە. لە سەردەمی ئیلخانییەکاندا چاوەی پێنجەمی پردەکە نۆژەن دەکرێتەوە و لە سەردەمی سەفەوی و پەهلەویشدا جارێکی دیکە پردەکە نۆژەن کراوەتەوە.[1]