ژیاننامە
حسۆ میرخان دۆلەمەری ساڵی 1927 لە گوندی خەرد ن-ی سەر بە شارەدێی گۆڕەتوو لە قەزای مێرگەسۆری پارێزگای هەولێر لەدایکبووە. لە یەکێتی سۆڤیەت خوێندوویەتی و ساڵی 1954 بڕوانامەی بەکالۆریۆسی لە زانکۆی تاشکەند-بەشی ئەندازیاری ڕێگاوبان وەرگرتووە. هەر لە یەکێتی سۆڤیەت هاوسەرگیری کردووە و کچێکیان هەبووە. دوای گەڕانەوەی لە یەکێتی سۆڤیەت، ساڵی 1959 بە فەرمانبەر لە فەرمانگەی کشتوکاڵی کەرکووک دامەزراوە، دواتر گواستراوەتەوە بۆ بێتواتە. لە دەستپێکی شۆڕشی مەزنی ئەیلوول لە ناوچەی شەمکان و ئەترۆش تا دەگاتە نزیک بابلۆی سەر بە قەزای دهۆک کاری ڕووپێوی کردووە. زمانەکانی کوردی، فارسی، تورکی و ڕووسی زانیوە.
خەباتنامە
دوای ئەوەی لە سەردەمی جەنگی دووەمی جیهانیدا و بە دیاریکراوی لە ساڵی 1940 شێخ ئەحمەدی بارزانی و تەواوی بنەماڵەکەی لە ناسریەوە ڕاگوێزرانە سلێمانی، حسۆ میراخان دۆلەمەری یەکێک بوو لە و کەسانە کە هەوڵی دەدا بنەماڵەی بارزانی کە لە سلێمانی دەستبەسەربوون، بگەڕێنێتەوە ناوچەی بارزان و هەربۆیەش لەلایەن حکومەتی ئێڕاقییەوە داواکراوبوو.
دوای هەڵگیرسانی شۆڕش، ساڵی 1943 پەیوەندی بە ڕیزەکانی شۆڕشی دووەمی بارزانەوە کردووە. لە 2ی تشرینی یەکەمی هەمان ساڵ بەشداریی گرتنی بنکەی پۆلیسی شانەدەر و لە 12ی تشرینی یەکەمیش بەشداری گرتنی بنکەی پۆلیسی خێرەزۆک و لە 5ی ئەیلوولی 1945 بەشداری گرتنی بنکەی پۆلیسی مەیدان مۆریکی کردووە و لەم شەڕەی دواییاندا بریندار بووە و هەروەها بەشداریی گرتنی بنکەی پۆلیسی شێروان مەزنیشی کردووە. بەم هۆیەوە لە 19ی ئابی 1945 بە فەرمانی دادگای عورفیی سەربازی دەست بە سەر گشت موڵک و ماڵە گواستراوە و نەگواستراوەکانیدا گیراوە.
لە 11ی تشرینی یەکەمی 1945 و لە دوای نسکۆی شۆڕشی دووەمی بارزان، لەگەڵ مستەفا بارزانی و هەڤاڵانی دەپەڕنەوە ڕۆژهەڵاتی کوردستان. دوای دامەزراندنی کۆماری دیموکراتی کوردستان لە مەهاباد، لە 31ی ئاداری 1946 لە چوارچێوەی هێزی بارزاندا بەرگری لە کۆمار کردووە و لە شەڕەکانی بەرەی سەقز لە کۆماری دیموکراتی کوردستان بەشداریکردووە.
دوای ڕووخانی کۆماری کوردستان لە مەهاباد و گەڕانەوەی بارزانی لە ڕۆژهەڵاتی کوردستانەوە بۆ باشووری کوردستان، بەشداریی شەڕی نەغەدە و شەڕی شنۆی لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان کردووە، هەروەها لەو پێشمەرگانە بووە کە لە ڕێکەوتی 19/4/1947 لە ڕێگای (خواکوڕک و دەشتی بەرازگرەوە) بە خاکی کوردستانی باکووردا گەڕاوەتەوە ناوچەی شێروان و مزوری.
دوای گەڕانەوەیان، جەنەڕاڵ مستەفا بارزانی لە ڕێکەوتی 15/5/1947 لە گوندی ئەرگۆش کۆبوونەوەیەک بە هەڤاڵانی دەکات و سەرپشکیان دەکات لە مانەوە، یان چوون بەرەو یەکێتی سۆڤیەت، لەوێدا تەواوی هەڤاڵانی بڕیاری بەردەوامیدان و ڕۆیشتن بەرەوە یەکێتی سۆڤیەت دەدەن، لە 23ی ئایاری 1947 یاوەریی جەنەڕاڵ مستەفا بارزانی کردووە بەرەو یەکێتی سۆڤیەت و لە شەڕی گەلی قتور و شەڕی پردی ماکۆ بەشدارییکردووە و دوای سەختی و ماندووبوونێکی زۆر، لە 18ی حوزەیرانی 1947 لە ڕووباری ئاراس کە دەکەوێتە سنووری نێوان ئێران و یەکێتی سۆڤیەت، بەرەو سۆڤیەت پەڕیوەتەوە.
دوای گەیشتنیان بە یەکێتی سۆڤیەت، لە 19ی حوزەیرانی 1947 لەگەڵ گشت هەڤاڵانی لە شاری نەخچەوانی کۆماری ئازەربایجان بۆ ماوەی چل ڕۆژ لە کۆمەڵگایەکی سەرئاوەڵا کە بە تەلی دڕکاوی دەورەدرابوو، دانران و لەلایەن کۆمەڵێک سەربازەوە پاسەوانییان لێدەکرا و لە ڕووی خۆراک و پۆشاک و هاتوچۆوە وەکو دیلی شەڕ مامەڵەیان لەگەڵدا کراوە. دواتر لەسەر بڕیاری حکوومەتی سۆڤیەت بەسەر ناوچەکانی ئاغدام و لاچین و ئایولاخ و کەلبەجەر لە کۆماری ئازەربایجان دابەشکران. لە 10ی کانوونی یەکەمی 1947 گواستراونەتەوە بۆ سەربازگەیەک لەسەر دەریای خەزەر لە باکۆی پایتەختی کۆماری ئازەربایجان و لە ڕێکەوتی 23ی هەمان مانگدا جلوبەرگی سەربازییان پێدراوە و بە سەرپەرشتی ئەفسەرانی کۆماری ئازەربایجان ڕۆژانە هەشت کاتژمێر مەشقی سەربازییان پێکراوە. لە هەمانکاتدا ڕۆژانە بۆ ماوەی چوار کاتژمێر لە لایەن هەندێک لە هەڤاڵەکانیانەوە کە خوێندەواریان هەبوو وانەی فێربوونی زمانی کوردییان پێگوتراوەتەوە.
پاش مامەڵەی خراپی جەعفەر باقرۆڤ لەگەڵ هەڤاڵانی، بارزانی بڕیاردەدات کەمپە سەربازییەکەی لە 29ی ئابی 1948 لە کۆماری ئازەربایجانەوە بگوازێتەوە بۆ کۆمەڵگای چرچوک لە نزیک تاشکەندی پایتەختی کۆماری ئۆزبەکستان و لەوێش لە مەشقی سەربازی بەردەوام دەبن.
لە ئاداری 1949 لەگەڵ هەڤاڵانی بە شێوەی دەستە و تاخم بە شەمەندەفەر بەسەر گوندە هەرەوەزییەکانی یەکێتی سۆڤیەتدا دابەشکران و لە کێڵگەی کۆلخۆزەکان(ئەو زەویانەی خەڵک بە کرێ لە حکومەت دەیگرتنەوە و دواتر بەشی حکومەتیان دەدایەوە) کاریان دەکرد.
دوای هەوڵێکی زۆر و ناردنی چەندین نامە لەلایەن جەنەڕاڵ بارزانییەوە بۆ ستالین، دواجار نامەیەک دەگاتە دەست ستالین کە تێیدا بارزانی باسی دەردەسەرییەکانی هەڤاڵانی خۆی دەکات و ئەویش دەستبەجێ بڕیاری پێکهێنانی لێژنەیەک دەدات بۆ لێکۆڵینەوە لە بارودۆخی هەڤاڵانی بارزانی و دواجار بڕیاری لێژنە ئەوە دەبێت کە هەموویان لە شاری ڤریڤسکی کۆبکرێنەوە، بۆیە ناوبراو لە مانگی تشرینی دووەمی 1951 دەچێتە شاری ڤریڤیسکی لە سۆڤیەت.
دوای شۆڕشی 14ی تەموزی 1958 لە ئێڕاق و گەڕانەوەی جەنەڕاڵ مستەفا بارزانی، لە 25ی شوباتی 1959 و بەپێی هەردوو ماددەی سێیەم و حەوتەم و بڕگەی (أ) لە ماددەی دەیەم و کارکردن بە ماددەی (11) بە پشت بەستن بە یاسای هەموارکراوی ژمارە 19 لە ساڵی 1959 دا، خۆی و هەڤاڵانی بەر لێبوردنی گشتی کەوتوون.
دوای دەرچوونی فەرمانی لێخۆشبوونیان، لە 16ی نیسانی 1959 لەگەڵ هەڤاڵانی بە کەشتیی گرۆزیا لە ڕێی بەندەری بەسرەوە لە باشووری کۆماری ئێڕاق گەڕاوەتەوە کوردستان.
ساڵی 1961 بەشداریی شۆڕشی ئەیلوولی کردووه. لە کانوونی یەکەمی 1961 کرا بە فەرماندەی میحوەری ڕۆژهەڵاتی گەلی زاوێتە. لە 21ی تشرینی یەکەمی هەمان ساڵ بە بڕیاری مەلا مستەفا بارزانی بۆ ڕێکخستنەوەی هێزەکانی پێشمەرگە، کرا بە سەرقۆڵ لە گوندی سینای ناوچەی نێروە لە دهۆک. لە 12ی کانوونی یەکەمی 1961 بەشداری شەڕی گەلی زاویتە لە میحوەری پێنج کردووە، هەروەها بەشداریی شەڕی پردی بلبل و شەڕی گەرووی لۆمانا - و شەڕی دەشتی سلێڤانە و شەڕی گەرماڤا عەبدی حاجی ئاغا و سەرسنگ و چیای پیرس و سوار و شەڕی سپیندار و شەڕی ئەترۆش و شەڕی چیای بێخێری کردووە.
ساڵی 1962 لە شێخان فەرماندەی هێز بووە و هەمان ساڵ بنکەی بێتەلی قەزای شێخان لە ژێر فەرماندەیی ئەو دابووە. هەر لەو ساڵەدا بەشداریی شەڕی بریفکا و شەڕی مرێبای کردووە و لە ڕێکەوتی 23 ئاداری 1962 بەشداری شەڕی باعەدرێی کردووه. ڕێکەوتی 28 ئایاری 1962 بەشداریی شەڕی سەری بەردی کردووە. لە ڕێکەوتی 14 لەسەر 15ی حوزیرانی 1963 بەشداریی شەڕی سەری ئاکرێی کردووە. لە ڕێکەوتی 4ی تشرینی یەکەمی 1964 بۆ ڕێکخستنەوەی هێزەکانی پێشمەرگه، کرا بە فەرماندەی هێز لە ئاکرێ و شێخان کە سەر بە لەشکری یەکی بادینان بووە.
لە ڕێکەوتی 7ی تشرینی یەکەمی 1966 بەشداریی کۆنگرەی دامەزراندنی ئەنجومەنی سەرکردایەتی شۆڕشی لە گوندی گردە سپیان لە سلێمانی کردووە. لە 4ی ئاداری 1967 لەسەر بڕیاری مەلا مستەفا بارزانی بووە بە نوێنەری شاری موسڵ و دەوروبەری بۆ چارەسەرکردنی گیروگرفتی هاووڵاتیان و هێزەکانی پێشمەرگە و لە ڕێکەوتی 16 ئاداری 1967 دەستبەکاربووە.
دوای ڕێکەوتننامەی 11ی ئازار و هەبوونی پەیوەندی باش لەنێوان ئەنجوومەنی سەرکردایەتی شۆڕش و حکومەتی ئێڕاق، لە 3ی تشرینی دووەمی 1971 بە فەرمانی ئەحمەد حەسەن بەکری سەرۆکی ئەنجومەنی سەرکردایەتی شۆڕش پلەی ڕائیدی پۆلیسی کاتیی پێدراوە و بووە بە فەرماندەی فەوجی نۆیەمی پاسەوانی سنووری ئاکرێ و شێخان.
ساڵی 1974 گەڕاوەتەوە سەر کاری پێشووی خۆی کە فەرماندەی هێز بووە لە ئاکرێ و شێخان. ساڵێک دواتر و دوای نسکۆی شۆڕشی ئەیلوول، وەک پەنابەر ڕوودەکاتە وڵاتی ئێران و لە کۆمەڵگای زێوە نێشتەجی دەبێت، دواتر دەچێتە مەشهەد. بە فەرمانی مەلا مستەفا بارزانی ماڵی خۆی دەگوازێتەوە بۆ کەرەج و پاشان لە کۆمەڵگای زێوە نیشتەجێ دەبێت.
دوای ئەوەی لە ساڵی 1976 شۆڕشی گوڵان لە ژیلەمۆی شۆڕشی ئەیلوول هەڵدەگیرسێتەوە، بەشداریی شۆڕشی گوڵانی کردووە و فەرماندەی هێز بووە. ساڵی 1978 ئەو کاتەی بومەلەرزە لە شاری تەبەسی ئێرانی دا، نوێنەری ئیدریس بارزانی بوو بۆ سەردانکردنی کوردانی ئاوارەی ئەو شارە.
لە ڕێکەوتی 4ی تشرینی دووەمی 1979 بەشداریی کۆنگرەی نۆیەمی پارتی دیموکراتی کوردستانی کردووە و لەم کۆنگرەیەدا دەبێتە فەرماندەی کەرتی یەکەم لە سنووری مەرگەوەڕ و تەرگەوەڕ کە بارەگاکەی لە ڕاژان بووە و بەرپرسیاریەتی پاراستنی مەکتەبی سیاسی پێسپێردرابوو.
ساڵی 1983 بەشداریی لە شەڕی دۆڵی شەهیدان کردووە و لەم شەڕە بریندار بووە و لە هەمان ساڵ بەشداری شەڕی قەندیلی کردووە و لەوێش برینداردەبێت. لە ڕێکەوتی 19ی تەموزی 1988 بەشداریی داستانی خواکوڕکی کردووە و هەروەها بەشداری شەڕی زۆزک و شەڕی هەندرێن و شەڕی شێروان مەزنی کردووە. لە ڕێکەوتی 2 کانوونی یەکەمی 1989 بەشداریی کۆنگرەی دەیەمی پارتی دیموکراتی کوردستانی کردووە لە مەرگەوەڕ.
ساڵی 1991 گەڕاوەتەوە باشووری کوردستان و لەگەڵ مولازم بابەکر زێباری ئەرکەکانی ڕاپەڕینی لە ناوچەی بادینان پێسپێردراوە. لە ڕێکەوتی 16ی ئابی 1993 بەشداریی کۆنگرەی یازدەیەمی پارتی دیموکراتی کوردستان–یەکگرتووی لە هەولێر کردووە وساڵی 1993 کراوە بە بەرپرسی لێژنەی باڵای کۆمەڵایەتی ناوچەی بارزان. لە چوارچێوەی ئاهەنگەکانی یۆبیلی زێڕیندا 1996 لەلایەن سەرۆک مەسعود بارزانییەوە میدالیای بارزانی پێبەخشراوە.ساڵی 1996 کۆچی دوایی کردووە[1]