نووسینی: مامۆستا فەهمی کاکەیی
ئەگەر لە چوار کاکەیی بپرسیت ئێوە چین؟ چوار وەڵامی جیاوازت دەست دەکەوێت. سێ کەسیان دەڵێت ئێمە موسوڵمانین و یەکێکیان دەڵێت ئێمە موسوڵمان نین. ئەو سێ کەسەی کە دەڵێن موسوڵمانین سێ وەڵامی جیاوازت دەدەنێ.
یەکێکیان دەڵێت: موسوڵمانی ڕاستەقینە ئێمەین. ئێمە کاکڵەی گوێزێکین موسوڵمانانی تر توێکڵی گوێزەکەن.
دووەم دەڵێت: یا عەلی، ئێمە پەیڕەوانی ئیمامی عەلین، بۆیە ئێمە لە شیعەوە نزیکین.
سێیەم دەڵێت: نۆژەنکەرەوەی یارسان (کاکەیی) سوڵتان سهاکی بەرزنجییە، ئەویش کوڕی شێخ عیسای بەرزنجییە، ئەمانە سوننە بوون، ئێمە لە سوننەوە نزیکین.
لە هەر گۆشە نیگایەکەوە تەماشای ئەو قسانە بکەین دەبینین هەرکامێکیان لە دیدی تایفەیەکی موسوڵمانەوە بە کافر دادەنرێن. هیچ موسوڵمانێک نییە قبووڵی ئەوە بکات کاکەیی کاکڵە بێت و ئەم توێکڵ. هەرچی سوننەیە شیعەکان بە ڕافزی دادەنێن و بە موسوڵمانیان نازانن، لەولایشەوە شیعەکان هەر خۆیانیان پێ ڕاستە. کەواتە تۆ بڵێیت موسوڵمانم یان نا بە شێوەیەک لە شێوەکان هەر ڕەت دەکرێیتەوە.
بە پێی لێکدانەوەی زمانەوانیی وشەی (کافر) یانی لادەر، ئینکارکەر، بێبەری لە،
بێبڕوا، بێئیمان. لە ئیسلامیشدا پێچەوانەی وشەی موسوڵمانە و بە مانای کەسێک دێت کە باوەڕی بە: یەکتاپەرستی (الله)، پەیامبەریی (محمد) و ڕۆژی زیندووبوونەوە (المعاد) نەبێت. جگە لەمەش کافر جۆری زۆرە، بەڵام لەبەر ئەوەی بە چاکی نازانم زۆر لەسەری بڕۆم لێرەدا شیکردنەوەی وشەی (کافر) کۆتایی پێ دێنم. بەڵام ئایا کاکەییەکان کافرن؟
بەڵی بەگوێرەی ئەو لێکدانەوەیە بێت هەرچۆنێک تەماشای بکەیت کاکەییەکان لە دیدی گرۆی جودای ئیسلامەوە کافرن، بە تایبەتی موسوڵمانی سوننە. دەنا باوەڕمەندانی ئایینەکانی دیکە وشەی کافر بەکار ناهێنن. ئەی کاکەییەکان خۆیان بە کافر دەزانن؟
بە هیچ شێوەیەک کاکەیی خۆی بە کافر نازانێت، تا ئێوارەیش موسوڵمانێک دوویان بکەویت و بڵێت ئێوە کافرن لە خۆیانی بار ناکەن و دانی پێدا نانێن. کاکەییەکان خۆیان بە باوەڕمەند دەزانن، ئەوان پێیان وایە کەسانی سەر بە گشت ئایینەکانی دیکە، موسوڵمان بن یان باوەڕمەندی ئایینێکی تر بن، ئەوانیش ڕێگای خوداپەرستییان گرتووە و لە دواییدا هەموومان دەگەیەنە هەمان ئامانج. ئەی دەربارەی ئەو سێکوچکانییەی ئیسلام چی؟
کاکەیی باوەڕیان بە یەکتاپەرستی هەیە، واتە تەنێ یەک خودای بێشەریک هەیە و هەر ئەو خوڵقێنەری زەوی و ئاسمانە و هەر بەخۆیشی ژیانبەخشە. کاکەییەکان باوەڕیان بەوە هەیە کە (محمد) پەیامبەری خودایە و بۆ موسوڵمانەکان نێردراوە، هەروەها باوەڕیان بە دوواڕۆژیش هەیە، دیسانەوەش بە بەهەشت و دۆزەخ. کەواتە کێشەکە لە کوێیە؟ کێشەکە لەوەیە کە ئایین و باوەڕە جوداکان لێکدانەوەی جودایان هەیە بۆ ئەم مەسەلانە، هەرچی کاکەییە هیچ لێکدانەوەیەکی پێ هەڵە نییە، بەڵام لێکدانەوەی کاکەییەکان بۆ ئەو سێکوچکانییە و بۆ بەهەشت و دۆزەخ لە لای موسوڵمانەکان پەسەند نییە، نەک هەر ئەوەی ئەمان بەڵکوو لێکدانەوەی ئایینەکانی دیکەیش بە ئایینی مەسیحی و جوولەکەشەوە پەسەند نیین، چ جای ئێزیدی و هیندوئیزم و بودائیزم و سیخیزم و تەنانەت ئەو تایفانەی بەسەر ئیسلامیشەوە دەژمێردرێن وەک: عەلەوی و بەکتاشی و شەبەک و درووز و گشت ڕێبازە سۆفییەکان و هی دیکەیش.
گەلۆ ئەم کۆمەڵگایەی ئێمە بەرەو کوێ دەچێت؟ بەش بە حالی خۆم لە هەموو ژیانمدا هێندەی ئەم سێ چوار ساڵەی دوایی گوێم لە مەلا و گوتاربێژان نەگرتووە، گوتاری هەندێک لەو مامۆستا بەڕێزانە سوودبەخش بوون، لێ هی ئەوانی دیکە (کە زۆربەن) چ شتێکی باشیان لێوە فێر نەبووم و بگرە هێندە خراپ بوون تا ئەو ڕادەیەی ببنە هەڕەشە بەرامبەر گیانی پێکەوە ژیان و شێرازەی کۆمەڵگا و تا ڕادەیەکیش ئاسایشی نەتەوەیی.
ئێمە لە کۆمەڵگایەکدا دەژین ئەو خاڵانەی کۆمان دەکاتەوە زۆر زیاتر و گرنگترن لە تەنیا خاڵێک کە جیاوازیی دەخاتە نێوانمانە. ئێمە هەموومان کوردین، بەر لە چواردە سەدەیش هەر کورد بووین، زمانمان یەکە، مێژوومان یەکە، جوگرافیا کۆمان دەکاتەوە، هەمان فەرهەنگمان هەیە، سەر بە هەمان خێڵ و عەشێرەتی کوردین (من خۆم زەنگەنەم)، بۆچی دەبێت ئایین کە بنەمایەکی وابەستەگیی نەتەوەیی نییە لێکمان جودا بکاتەوە؟
دووپاتی دەکەمەوە، کاکەیی بە پێی تێگەیشتنی خۆیان (ئەمەیان گرنگە) بە هیچ شێوەیەک کافر نین، خەڵکی تر چۆن باسیان دەکات هێندە گرنگ نییە بە لایانەوە. ئەوانە با ئاگایان لە باوەڕی خۆیان بێت، کێ دەڵێت ئەوانە موسوڵمانی ڕاستەقینەن؟ خۆ کەس کەس ناناسێت و کەسیش ناچێتە گۆڕی کەسێکی دیکەوە.
بە شیعرێکی پەروینی ئیعتیسامی کۆتایی پێ دينم:
واعظی پرسید از فرزند خویش
هیچ می دانی مسلمانی به چیست؟
صدق و بی آزاری و خدمت به خلق
هم عبادت، هم کلید زندگیست
گفت زین معیار اندر شهرما
یک مسلمان هست آن هم ارمنیست!