ناونیشانی بابەت: ئەو ڕۆژەی دوژمن لە هەموو شتێکی کورد تۆقیبوو...
ئامادەکردنی: #زانیار سەردار قڕگەیی#
=KTML_Bold=مامۆستا یاسین عەبدوڵڵا:
”دوژمنان ئەوەندە دەترسان، هەموو کوردیان بە #مەلا مستەفا بارزانی# ئەزانى، لە ڕاستیدا تەنیا ئەم ترسەیان ڕاست بوو“=KTML_End=
ئەگەر لاى زۆر کەس ڕۆژى 9ى حوزەیرانى ساڵى 1963، وەک دیمەنێکی سینەمایى بە بەرچاویدا هاتبێ و تێپەڕیبێ، ئەوا زۆر شایەدحاڵى ئەو ڕۆژگارە تاڵانە ماون، کە چۆن ئەم شارە قارەمانە، شارى #سلێمانى#، بەدەست داگیرکەرانى ئەو ڕۆژگارە نەگریسەوە، بوو بە قۆچى قوربانى، کە ڕۆڵەکانى بە دەستى جەلادێکى وەک زەعیم سدیقەوە، بە تاوانى کوردبوون و پشتیووانیکردنى شۆڕشى کورد، بە ڕابەرایەتیى بارزانیى نەمر، دەستەدەستە بەرەو دۆڵى شەهیدان ڕاپێچ دەکران و لەوێدا زیندەبەچاڵ دەکران، کە ئەوەندە لەو شۆڕشە و لە سەرکردەکەى زەندەقیان چووبوو، شە و و ڕۆژ ئارامییان لێ هەڵگیرابوو، زیڕەى مەرگیان کردبوو، بە شێوەیەک، داروبەردیان لێ بووبووە پێشمەرگە.
بەتایبەتی هێزی داگیرکەر بەرانبەر خەڵکى سلێمانى هێندە ڕقئەستوور و داخ لەدڵ بوو، وەک دەگێڕنەوە، لەو ڕەشبگیرییەدا هەرکەس دەستگیر دەکرا و دەبرایە زیندانەکان، پێیان دەگوتن وتەى ناشیرین و ناشایستە و خراپ بە ڕەمزى نەتەوەییتان (مستەفا بارزانى) بڵێن، بەڵام کەس ئامادە نەبوو ئەو کارە بکات، ئەگەر شەهیدیش بکرابایە. ئیدى ئەو ڕۆژە تاڵانە بەسەر چوون و شارى سلێمانى ناونیشانى (شارى هەڵمەت و قوربانى) بە کردەوە بە ناوییەوە نووسا و سەرشۆڕى و شەرمەزارییش بۆ داگیرکەرانى و ناپاکانى کورد و کوردستان مایەوە.
لە و سەروبەندەیشدا، چەند شاعیرێک شیعریان بۆ کارەساتى 9ى حوزەیران نووسیوە، وەک: (نوورى وەشتى، کامەران موکرى، شێرکۆ بێکەس...تد) .
سەبارەت بە و کارەساتە گەورەیەى، ناحەزان دەرهەق بەم شارە مەزڵوومە کردییان و بۆ بەزیندووهێشتنەوەى، ڕوومان کردە (مامۆستا یاسین عەبدوڵڵا) ، کە شاهیدحاڵى نێو ڕووداوەکان بووە و ئاگادارى هەندێک لەو کارەساتە بووە، چەند پرسیارێکمان ئاڕاستە کرد.
مامۆستا یاسین عەبدوڵڵا، سەبارەت بە کارەساتى 9ى حوزەیران بەم شێوەیە بۆمان دوا و گوتى:
”داگیرکەران و دوژمنانى کوردستان، بەدرێژایى مێژوو نەیانتوانیوە هیچ داهێنان و دەسکەوتێکى بەکەڵک بەدەست بهێنن، ئەگەر بچووکیش بێت و بەهایشى کەم بێت، نە لە ڕووى زانست و نە لە هیچ ڕوویەکى دیکەوە. هۆیەکەیشى بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە، کە خاوەنى مێشکێکى بەستوون، کە تەنیاوتەنیا لە کاروانى پێشکەوتنى جیهانیدا لەسەر ڕابردوو دەژین و دەیانەوێت تازە بە تازە بە حوشترى بیابان بە رۆکێت بگەن، کە هەرگیز پێیشی ناگەن، بەڵام لە ڕوویەکى دیکەوە، کار کە دێتە سەر چەوساندنەوە و کۆمەڵکوژى و لەناوبردنى ئەو نەتەوانەى، کە بە زوڵمى مێژوو و زلهێزەکان پێیان لێنراون، یا کەوتوونەتە ژێر چەپۆکیان، چەندین داهێنانیان هەیە، کە سەدانى وەک (ستالین و مۆسۆلۆنى، خمیر سوورەکات) بیریان لێ نەکردووەتەوە. لەم ڕووەوە وشەى وەها ئەهێننە ناو فەرهەنگى مرۆڤایەتى، کە لە یاساى جەنگەڵ و دارستانیشدا نەبووە.“
یاسین عەبدوڵڵا زیاتر دەڵێ: ”یەکێک لەو دەستەواژانەی داگیرکەران، قەدەغەکردنى هاتوچۆ (منع التجول) بوو. پێش باسکردن لەم دەستەواژەیە، ئەم بەناو مرۆڤانە، خاوەنى جۆرێک لە قارەمانێتین، ئەویش کوشتنى مرۆڤ لەسەر کاڵا و جلوبەرگ، زیندەبەچاڵکردنى مرۆڤ، کە ڕەگە مێژووییەکەى لایان باو بووە، هەرچەندە لە مێژووی تاریکدا ئەم زیندەبەچاڵە تەنیا تایبەت بووە بە (ئافرەت) ، یان ڕەگەزى (مێ) ، بەڵام بە حوکمى پێشکەوتن و هەڵکشانى مێژووى وەچەکانى سەردەم‌ى پێشوو، گۆڕیان بۆ هەموو جۆرێکى مرۆڤ (بە نێر و مێ و پیر و گەنج و منداڵ و پەککەوتەش) هەڵکۆڵی.
ئەم مێشک بەستووانە هەموو جیهان بە موڵکى خۆیان دەزانن، لە ڕۆژاوا بۆ ڕۆژهەڵات، گشت مرۆڤ بە کۆیلەى خۆیان دەزانن، ڕۆژێک (شکسپێر) ئەکەنە (شێخ زوبێر) یان (شیونە و مەدرید) بە ماڵى بابیان دەستنیشان دەکەن، (بیردۆزى ڕێژەیی) بە داهێنانى ڕەنگە (عەنتەرى کوڕى شەداد) بزانن، بەڵام ئەوەى جێگەى پرسیارە ئەوەیە، چۆن و بۆچى ئەم جیهانەى، کە بە موڵکى خۆیانى دەزانن، کاولى دەکەن؟ ئەم مرۆڤانەى، کە بە کۆیلەى خۆیانى دەزانن، بۆ زیندەبەچاڵیان دەکەن و بە وشەى خۆیان (قەتڵ و عام) یان دەکەن؟“
ڕوونیشی کردەوە: ”ئەم شارە و گشت شار و شارۆچکەکانى کوردستان ناسنامەکەیان (کوردایەتى) بووە، دەستکەوتى لە داگیرکەران چى بووە؟ بە درێژایى تەمەنى، سلێمانى چقڵێ بووە لە چاوى داگیرکەر و دوژمنانی نەتەوەکەمان، هەر بۆیە ئەگەر تەمەنى داگیرکارییان درێژەى بکێشایە بۆ ئەمڕۆ، چۆن دێهات و کانیاو و دار و درەختیان سووتاند و لەگەڵ زەویدا تەختیان کرد، بە هەمان چەشن ئەم شارەیشیان بە هەمان چارەنووسى دێهات و شارۆچکەکانى دیکەى کوردستان دەبرد.“
ئنجا لەبارەی ڕۆژى کارەساتەکەی 9ى حوزەیرانى ساڵى 1963، مامۆستا یاسین عەبدوڵڵا گوتی: ”لەگەڵ ئەوەى ئەم شارە بەتایبەتى و کوردستان بەگشتى لەگەڵ ئازار و ئەشکەنجە و نەهامەتى و کوشتن و بڕین و دایکى جەرگسووتاو و خانمى هاوسەر شەهید و ڕۆڵەى باوک زیندەبەچاڵکراو نامۆ نەبوو، چەندین دایک دواى شەهیدبوونى ڕۆڵەکەیان لە بەردەمیاندا، لاشەکەى دەبەسترایەوە بە و تانک و ئامێرە سەربازییانەى، کە بە دیارى، یان بەنرخى هەرزان لەلایەن دۆستانى کۆترى ئاشتى! دەدرانە داگیرکەر و لە بەردەم دایکیاندا بە شەقامەکانى شاردا ڕادەکێشران. ئەم بەناو مرۆڤانە نەریتى دیکەیان داهێنا، جۆرێکى دیکە لە هەوڵدان بۆ قەڵاچۆکردنى نەتەوەیەک، کە تەنیا تاوانى ئەوە بوو پێى دەگوترا کورد. بەرانبەر بە نەتەوەیەک، کە وەک هەموو نەتەوەکانى سەر ئەم ڕووى زەمینە، ئەیویست بە ئاسوودەیى بژى. ئەو نەریتە تازەیە پێى دەگوترا (قەدەغەکردنى هاتوچۆ- منع التجول) ، هیچ مرۆڤێک بۆى نەبوو لە دەرکى ماڵى خۆیشى، تەنانەت بۆ هەوا هەڵمژینیش سەروەر بێت. هەرچى کووچە و کۆڵانی شار هەبوو پەستێنرابوو بە (برا و برازا و کەسوکارى قەحتان و سەگبان) و ئەوانی دیکە. ترسنۆکییان بە جۆرێک بوو، تەنانەت سڵیان لە منداڵانیش ئەکردەوە، سڵیان لە جلى کوردییش ئەکردەوە، سڵیان لە کراسى ڕەشى دایکى ڕۆڵەى شەهیدکراو دەکردەوە، سڵیان لە مەلى سەر دارتووەکانیش ئەدەکردەوە، چونکە بە ڕەچەڵەک ترسنۆکن. ئەگەر ترس نەبێت، چى وا دەکات لەسەر قاتێ ڕانک و چۆغەى شاڵ کەسێک شەهید بکرێت؟!“
بەردەوام دەبێ و دەگێڕێتەوە: ”ماڵ بە ماڵ دەستیان کرد بە گەڕان و پشکنین، بەدواى چیدا ئەگەڕان؟ هەرچى پەیوەندیى بە کوردەوە هەبێت، بۆ پارچەیەک جل، بۆ پشتێنى پشت، بۆ پەڕەکاغەزێک. هەرچى نێرینە هەبوو ئەیانگرت و لە ماشێنە سەربازییەکانیان دەئاخنین، کەس بۆى نەبوو بڵێ نا.. بە چەندین دیوارى ماڵانیان ئەکردە دیوارى مەرگ و لەپاڵیدا گەنجانى ئەم شارەیان گوللەباران دەکرد، گۆڕى ڕۆڵەکەى لە ماڵێ بۆ هەڵدەکەنرا و تێیدا ئەنێژرا. ئەو قارەمانانە شەڕیان لەگەڵ کۆلارە هەواییەکان نەدەکرد، بەڵکوو لە سێبەرى کوردیش ئەترسان. ئەوەى جێگەى سەرسوڕمان بوو، سەرەتا لەو جێگایانەوە دەستیان پێ کرد، کە نزیک مۆڵگەکانیان بوو، بۆ ئەوەى دەریبخەن، تەنانەت دراوسێیەتیش لاى ئەوان واتاى نییە، هەرچى نێرینەى ئەم شارە هەیە کۆیان کردنەوە و بەرەو مۆڵگەکانیان بردن و کۆمەڵێکى زۆریان لێ شەهید کردن. ئەو قارەمانانە تەنانەت لە ناویش ئەترسان، وشەى (مەلا) قەدەغە بوو، (مستەفا) ئاگر بوو لە جەستەیان بەرئەبوو، ترسنۆکییان بە ڕادەیەک بوو، هەموو کوردیان بە مەلا مستەفا ئەزانى، لە ڕاستیدا تەنیا ئەم ترسەیان ڕاست بوو.“
لە درێژەی وەڵامەکەیدا، مامۆستا یاسین عەبدوڵڵا گوتی: ”لە و سەردەمەدا، ئێمەى منداڵ و مێردمنداڵ لە کۆڵانەکانى سەرشەقام، تا ڕادەیەک کەمتر (منع التجول) و ئەم باسە لامان ماناى هەبوو، ئەویش بەهۆى ئەوەى، کە کەمتر ئەو دڕندانە گەڕەکەکەى ئێمەیان لا نامۆ بوو، لە لایەک و لە لایەکى دیکەیشەوە لە ترسى ئەوەى گیان لەسەردەستەکانى کورد لەو گەڕەکەداین، بەڵام ئەوەى لاى ئێمە دیار بوو، شەپۆل و لێشاوى ئەو خەڵکە بوو، کە لە گەڕەکەکانى دیکەى شارەوە ڕزگاریان دەبوو و ڕوویان لە کۆڵانەکانى لاى ئێمە دەکرد. دوای حەوانەوەیان، ئێمەى منداڵانى گەڕەک وەک شارەزا پێشەنگیمان بۆ ئەکردن بەرەو ئەو دۆڵەى، کە (شیوى جوولەکان) ى پێدا ئەڕۆیشت. لە هەر چوار لاوە، لە سەربانە بەرزەکان وەک سەربانى (قوتابخانەى سەرشەقام و یاریگاى سلێمانى) ، کە زاڵ بوو بۆ بینینى هەموو جموجۆڵێک، ڕەبیە و سەربازگەیان دانابوو، هەر جووڵەیەکیان ببینیایە، ئەگەر ئاژەڵیش بوایە، بەر دەستڕێژى گوللەیان دەدا، ئەم هۆیە بوو، کە لەو شیوەوە لەگەڵ کاروانى خەڵکدا ڕێگەمان ئەگرتە بەر، تا لە سنوورى شار دەرئەچووین، تا ئەو شوێنەى پێى ئەگوترا (مەولانە و گردى کاک ئەحمەدى بۆنخۆش) ، لە ڕۆژێکدا چەند جارێک گرووپ گرووپ ئەم کارەمان ئەکرد.“
لە کۆتاییدا، مامۆستا یاسین عەبدوڵڵا، لەبارەی ئەو ڕۆژەوە گوتی: ”ئەو بەرگرییە گەورەیە و ئەو ستەمە زۆرەی ئەو داگیرکەرانە بەرانبەر بە خەڵکى بێبەرگریى شار، چەند ڕۆژێکى خایاند و هەموویان لە تەویلە و جێگەى نەشیاودا، بەبێ نان و ئاو بەند کردن. تا کار گەیشتە ئەوەى چەندان کەس تووشى چەندین جۆرى نەخۆشى بوون و چەندینى دیکەیش گیانیان لەدەست دا. لەو دەمەدا باسى (دۆڵى مەرگ) بە کزى بەرگوێ ئەکەوت، دواتر باسەکە زۆر زیادى کرد. (دۆڵى مەرگ) ئەو جێگەیە بوو، کە ڕۆڵەکانى ئەم شارەیان تێدا گوللەباران کرد، لەناو ئەو جێگەیەى پێى دەگوترا (حامیەى سلێمانى) ، کە ئێستا جێگەى پارکى ئازادییە. بە و بیانووەى ئەندام و لایەنگرانى پارتى دیموکراتى کوردستان، داوایان لێ دەکرا وشەى نەشیاو بە سەرکردەى کورد بڵێن، ئەو کەڵەپیاوانەیش مەرگیان هەڵئەبژارد، نەک سووکایەتى بەرانبەر بە سەرکردەکەیان. ئا ئەمە بوو هەڵوێستى قارەمانێتیى خەڵکى قارەمانى ئەم شارە و دڕندەیى ڕژێمى ئێراقى ئەو سەردەمە. خۆزگە هەزار خۆزگە نەوەى نوێمان، ئەم ڕاستییەى ئەهێنایە بەر دیدى خۆى، بۆ ئەوەى بزانێ ئەوەى ئەمڕۆ ئەو چێژى لێ دەبینێ، بە ڕووبارێک خوێنى ئەم نەتەوەیە هاتووەتە دى، نە کەس خێرى پێ کردووین، نە بەدیارى وەرمانگرتووە. بۆ ئەوەى ئەگەر کەمێکیش بێت، هەستى نەتەوایەتى بزانن، کە لە چ ئاستێدا بووە و چۆن خەڵکى لەپێناویدا قوربانیى داوە.
پێم باشە لەکۆتایى ئەم دیدارەدا، وەک شاعیر کامەران موکرى دەڵێ:
چاوم هەڵهێنا دیم ئەم میللەتە
دیمەنى ژینى قەنارە و پەتە
گوێم بە دەنگى ئاخ زرنگایەوە
دەمم بە هاوار هەڵهێنایەوە
بۆیە هەر ئەبێ پشکۆى تۆڵە بم
قوربانى خاک و هى ئەم خۆڵە بم.[1]