لاوکی سواره
نووسینی #حەمەفەریق حەسەن#
بابەت: چیرۆک
سەرنج: ئەم چیرۆکە، دوای ساڵێک لە شەهیدبوونی #شەهید ئارام# (شاسوار جەلال) نووسراوە. هەر لەو ساڵەدا، لە باخچەی یەکێتیی نووسەرانی کورد، کە کەوتبووە سەرو سابوونکەرانەوە، لە کۆڕیکدا خوێندوومەتەوە، هەر هەمان ساڵ، لەگەڵ کۆچیرۆکی ڕستێک زەنگیانەی ئاویدا، چاپ و بڵاو بووەتەوە.
هەموو ساڵێک، له ڕۆژێکی سەرتای بەهاردا، گەردوگوڵی بەیان، لە (گۆلی حافزان)، لەبن کەڵەکە بەردێکدا، سوورە گوڵووکێک سەر دەردێنێ. له و دەمەدا، گەواڵە هەورێکی قورس به تنۆکی باران، سەربەکڵاوە دادەکات. کاتێک باران خۆشی کردەوە، پەلکە ڕەنگینەیەکی هێجگار گەورە، سەرێکی لە سێکەلان و سەرەکەی دیکەی لە کەڵەوێ، تاقی سەربازی نەناسراو بەسەر ئه و گوڵووکەدا هەڵدەدات. پەلکەڕەنگینەکە له سەرانسەری ناوچەکەدا دەبینرێ. له و دەمەدا پاڵەکانی گۆلی حافزان، ئەم لاوکەیان وەبیردێتەوە:
دەلێلێ وەرە، لێلێ وەرە، لێلێ وەرە، لێلێ وەرە
تەڕی بەهارە، ئێوارەیە، ئێوارەیەکی درەنگە
چیای سەگرمە، دوندو کڵاوان، خەنەیی ڕەنگە
(سوارە) ی تەڕلان، بەکلکەی چیاوە
لەبۆ گراوی خۆی چاو لەدووە، ڕاوی تەواوە
کێویی هاویشتە پاشکۆی، نێچیری ڕاوه
بۆ دەزگیرانی دەروونی بەتین و تاوە
زووبە لاوۆ، ئەی شاسوارە
هەڵبدەرە تاوی غارە
ڕکێف لێدە له و ئەسپی باڵەبانە
وەک شێرێ دەربچێ لە لانە
ببڕە ئه و چۆم و باسک و شیوانە
بگەرە دەزگیرانت
تەنیا باڵە، بەهیوایە بۆت چاوەڕوانە
خێرا ڕابە شاسوار، قنجەسواری دێ
تێهەڵکە ئاوزەنگی تەقێن، بەرلەوەی تاریکی دابێ
وەک با گوزەر کە، ببڕە ڕەقەن و لاڕێ
ڕۆژت درەنگ کرد، نەبا گراوت دڵی داخورپێ
لە یادت بێ، له و نێرگزجاڕە، چەپکێ بقرتێنە
بۆ دولبەرت بیخەرە بەرپشتوێنە
له و گوڵاڵەی پێدەشتەش چەپکی ببەسته
بەیادی چاوی گراوت، ئه و کیژە چاومەستە.
سوارە چەپکێک نێرگزی لەبەر پشتێنی نا، مەڕەکێویی لە پاشکۆی ئەسپی قایمکرد. کە هەیپای لێ کرد، نەوەستا تا گەیشتە ئاوایی. وەختایێ گەیشتە دێ، سەرنجی دا، ژاوەژاوە، دێ شڵەژاوە. خۆی گەیاندە ماڵ. چاوی گێرا، دەزگیرانی دیار نەبوو جڵەوی لێ بگرێ، بەنسامۆتە بترازێنێ، نێچیر لە پاشکۆی ئەسپ داگرێ، کاسەیەک دۆی سەرتەزێنی بەپێرەوە بێنێ. دڵی داخورپا. زانیی بەڵایەکیان بەسەردا هاتووە. وەختێک سەری کێشایە ژوورێ، دیتی وا دەمڕاستەکانی دێ، چەتۆ و کوردۆ، لە نێوان خۆیاندا ڕاوێژ و تەگبیریانە. حەوشەیش سیڕەی دێ لە سوار و چاوەڕوانی فەرمانن.
دایکی سوارە دەڵێ:
کوڕه لاوۆ، هانە سەد جارانم بۆ تۆ هێناوە هانە؛
ئەم ئێوارەیە لە تەنگی بانگی شێوانە
له و دەمەیدا خۆر له زەردەپەڕە
کاتێک سۆفییان، بۆ خووودای خۆیان ملکەچن و
وەستاون دەستە و نەزەرە
نژدەی ڕمووزن، دەوری گوندیان گرت
نەسەد، نەهەزار
کیژوکاڵی گوندیان لە چەقی ئاوایی ڕاگرت
جوانەژن و سەربە هیزار
لەناو نازەنینان کردیان گوڵبژێر
بردیان دولبەرت بووکەخانی سەربەزێڕ
فریای کەوە، یەخسیرە، وا بەچیاوە
چاویی لەڕێیە بچییە هانای، کاتێ دەگەڕێیتەوە له و ڕاوە
شیری ئەمنت حەڵاڵ بێ، هەڵمەت بەرە، گورگی چیابە
گراوت له چنگی ڕمووزنان یەخسیرە، درەنگە ڕابە.
دەترسێم ڕەنجم بڕوا بە فیڕۆ، ببم سەرگەردان
بووکەخانم لە دەست بچێ، بەترش و تاڵان!
سوارە، کە ئه و هەواڵەی بیست، هەردوو چاوی بوونە ئاگردان. خوێنی گەرم ڕاهات. چەخماخە لە کەللەی دا. مووی جەستەی زیت بوونەوە. قسەکانی دایکی کاریان له دەماری کرد. حەیفی لێهات، به و هەموو عەگید و سواری تەڕلانە نەیانتوانیوە بووکەخانی بۆگلبدەنەوە.
سوارە دەڵێ:
حەیفێکم له دڵدا گرێیە، خەمێک لە دڵم گرانە؛
داخۆ ئێستا، بووکەخانم لە کوێ یەخسیرە، دڵ نیگەرانە؟
داخۆ مەمکۆڵەی یارم، بە دەستی کێ گۆویاوە؟
داخۆ شابسکانی، چلۆن بوون پەرشوبڵاوە؟
گەردنی زەرد بە خاڵی؛
چ ڕمووزنێک تێی ئاڵاندووە باڵی؟
بووکەخان، تۆ باست ناکرێ بە زاری
وێنەت نییە، تاکە جوانی ئاقاری
بووکەخانەکەی من زێدە جوانە
لە دوای باڵای وی، ئەمن بۆچمە ئه و ژیانە؟
هانام بۆلای ئێوەیە، بۆم بکەن ڕاو و تەگبیرە
بووکە خانم له چنگی ڕمووزنان بەند و یەخسیرە
ئەمن هانایەکم هێناوە بۆلای کوردۆیە، بۆ کن چەتۆیە
بێنە کۆمەکم، ڕۆژی مەیداندارییە ئەمڕۆ
ڕۆژی باز و هەڵۆیە.
کوردۆ دەڵێ:
سوارە مەناڵە، هۆ برام مەناڵە، بۆ بووکەخانە
ئه و تەنیا گراوی تۆ نییە، ئەو بووکی کوێستانە
ئه و بووکە خانەم سەرتۆپی دێیە
بۆ ڕستگاری بەهێوایە و چاوی لە ڕێیە
بەڵام قۆشەنی نژدەی دژوێن
لە هەژمار نایە، دوژمن بە ئێمەن، ئەوانە تینوون بەخوێن
تاریکەشەوە، چی بازگە و پردە لێمان گیراوه
هەر چوار کەنارمان، خێڵی نەیارن،
چی ڕێ و بوارە، بەتۆڕ و پێداو، لێمان تەنراوە
لێمان بوەستە تاکو بەیانی
بەچاوی ڕۆشن، له نژدە دەگرین سەری مەیدانی
چەتۆ دەڵێ:
سوارە مەناڵە، هۆ برام مەناڵێنە،
سەرپاکی کوڕانی دێ، بۆ ڕۆژی دەعوا
پڵنگی چنگ بە خوێنە
ئه و بووکەخانەم شاجوانی دێیه؛
شه و بەسەرداهات، ڕزگارمان نەکرد لە چنگی نژدە
دڵ بەگرێیە
بەڵام هاوارە، سوارە هاواره
ئەنگوستەچاوە، ڕێ نادیارە!
سوارە، وەختێک ئه و هەواڵانەی لە کوردۆ و چەتۆ بیست، ئەوەندەی تر دڵ نیگەران بوو. خەیاڵێکی تری کەوتە دڵ. ئەسپی شەتاند و پێی وتن:
بەتاقی تەنیاش بێ من دەچمەوە بەگژ قۆشەنی ڕمووزندا، یان بووکەخان، یان هەڵدێران!
لێ لاوۆ لێ لاوۆ لێ لاوۆ لێ لاوۆ
ئەگەر نەگەمە هانای ئەمشەو، شەوی تەنگانە
نەکەس بەقام پێ دەکات
نە دوژمن بە هێندم دەزانێ
نەبووکەخا‌نم پێم دەکات متمانە
ئەمن سەرێکە و دەیبەم، نایەمە دواوە
بووکەخانم له ڕمووزنان دەفڕێنم، دەگەم بە کاوە
ئەگەر گلایشم، ئازیزان بۆم مەدەن لە سینگ
ئەمەکی ئەوم وا لەبەرچاوە، بەجێم هێناوە
بۆخۆم دەزانم، تاکو بەیانی، ئه و گوڵ ئەندامه
چاوی لە ڕێیە، بەشوێنیا بچم، هەر بەتەمامە
ئه و بووکەخانەم، کابانی پاڵە و کرمانجی دێیه
که لە دەستتان چوو، لە دوای باڵای ئەو
نیازتان بەکێیە؟
سوارە هەیپای لێ کرد. نەوستا تاگەیشتە دامێنی چیای (کەڵەوێ). چوار سواری کرمانجیش بۆ کۆمەک شوێنی کەوتن.
دایکی سوارە دەڵێ:
شیری منت حەڵاڵ بێ سوارە، ئەی شۆڕە لاوه،
بووکەخانم بۆ نەهێنی، نەیەیتە داووە!
ئەگەر پیرۆز بووی کوڕی خۆم، هەتا هەتا دێ
دەبییە خاوەنی بووکەخان، تاجی سەری دێ
ئەگەر گلایشی، کفنت بۆ دەدرووم، لە پەڕەی گوڵووک
بۆ بەخت و مراز، دێنەسەر گڵکۆت
زاوا و تازەبووک!
خەنجەری سوارەم بە جەوهەره؛
بۆ پاڵە و جووتیار، سایە و سێبەرە
سوارەم سوارێکی بەجەرگه
بەزێنەری مەرگە!
ئەسپی کوڕی خۆم کوێتە
سوارە هیوام پێتە
ئەسپی کوڕم باڵەبانە؛
له مەیدانا بە هەڵمەتە ڕۆژی تەنگانە
گەردن کەڵ و کەفەڵ پانە
نەرمەزینی مەرەزییە
ناوقەدی مامزییە
لغاوی مرواری چنه
نژدەی ڕمووزن، لێمان دوژمنە
بووکەخانم زێدە جوانە
لەسەر گۆنای زوڵفی سەیوانە
لە کەمەریدا، پەلکەی سێبەنگی، دەکەن جۆلانە
لێوی سووری هەنارە
شاجوانی ناوچه و ئاقارە
بووکەخانم هێشتا منداڵە
پاو پووزی، بە پاموورە و خڕخاڵە.
خرموهووڕ و تەتەشمی بە پەلەی سمی ئەسپان، له تەک دەنگی ڕەقی تەپڵی سواریدا تێکەڵ یەک دەبوون و ئاوازێکی خێرا و تووڕەیان دەسازاند. ئاوازەکە وەک بەناو تەپ و نمی باو بۆرانێکدا ڕێ بکات و ڕووه و بنارەکان، بە دۆڵی نێوان (سێکەلان) و (کەڵەوێ)دا شۆڕببێتەوە وەهابوو. بەمبەر و ئەوبەری ڕێگاوە شەخەڵ و دەوەن، لە پێشوازیی تیپی سواردا بە ڕیز و بە ڕێزەوە وەستابوون. کاتێک سوارەکان دەگەیشتنە بەرەوە، ئەوان سەری ڕێزیان دادەنەواند و بۆیان دەچەمینەوە. حیلەی ئەسپ و تەتەشمی خێرای چوارپەلیان، تادەهات هەراشتر دەگەیشتنە پەردەی گوێ.
سوارە له بناری کەڵەوێوە، بانگ لە بووکەخان دەکات:
هۆ بووکەخانی سەر بەزێڕ، من ئەگەر بمێنم
بەزەبری بازوو، لە چنگی ڕمووزنانت دەردێنم
ئەمشه و لە سێباری نێوەشەوێ
له و دەمەیدا، نژدە چاویان دەچێتە خەوێ
دەگرەم ملەی (کووپان)، دەگرم چیای (کەڵەوێ).
له دەستی ڕمووزنانت ڕادەفڕێنم
من هەڵوەدای باڵات دەبم، هەتا بمێنم.
بووکەخان وەڵامی دەداتەوە:
هۆ کوڕه لاوەی بەوەفایە
گەر ئازادم بکەی، بەندت بۆ دەڵێم هەتا هەتایە!
بێ ترس شەوانه، بێرە باخەڵم، ببە میوانم
بمژە دوو لێوم، بگوشە بەیانم!
داخێکم لا کەسەرە، دەردێ له دڵم بە برینە
نژدەی ڕمووزن، لێمان بەقینە
کاتێک نژدە پێیان زانین، لەکەند و لەندەوە بۆیان دابەزین و دەورەیان دان. دیمەنەکە له ململانێی نێوان پڵنگ و ئاسک نابرانبەر بوو. نژدە چون گەڵای داران. تەیار و به تفاق. ئەمانیش تەنیا باڵ و به ژمارە کەم. لەگەڵ ئەوەیشدا ئەوەندە بەدەست و برد و بەهەڵمەت بوون، به و شاخسار و قەد پاڵانەوە دیاربوون. حیله و سمکۆڵان و بەیەکدا هاتنی ئەسپان؛ تێکەڵ بە ئاوازی ڕەق و تووڕەی تەپڵی باز دەبوو. دەیدا بەتاش و ڕەوەزەکاندا و دەگەڕانەوە. بای وەشت دەنگەکانی لەگەڵ خۆیدا هەڵدەگرت و دوور دەیبرد. دەیدا بەگوێی گوند نشینەکاندا و دەماری کرژ دەکردن. سوارە و هاوەڵەکانی بە ڕوونی بەرپێی خۆیان نەدەبینی. لەیەک دابڕان و ئیدی یەکانگیر نەبوونەوە.
سوارە دەڵێ:
خۆ من هەڵۆ نیم، باڵم له پەربێ، بفڕم بێم بۆلات
به باز و دەوران، ئاسمان تەی بکەم
ڕزگارت بکەم. لە چنگ مەرگەسات!
بەڵام بووکەخان، بەسەردنیاوە تاکو بمێنم
له هەڵمەت بردن، کول و کاس نابم
تا لە دەست دوژمن، ڕاتدەفڕێنم
له و شەوەزەنگەکە دژوارەدا، له و دەمەدا، کە سوارە مەیدانی لە نژدەیەک دەخواست. بە دەیان نژدە بەرەوڕووی چوون. تێی مرووکان و لایان لێ بڕێ.
سوارە دەڵێ:
نژدەم تێوەربوون له هەرچوارلاوە، لە هەقیان نایەم
لێشیان ناترسم، عەشقە سەرمایەم
هەرچەند دەزانم پێشم هەڵدێرە و هاکا ترازام
بەڵام سەرکەشم، ناگەڕێمەوە،
تەنیا سەرکەشی ساڕێژ دەکات زام
چاوم بەرایی نادا، گراوم مل بەکوێن بێ
لەم سەرانسەرە، تەنیا بووکەخان، بێسەر و شوێن بێ.
تەپڵی سواری بێدەنگ بوو. ئەسپ جووڵەیان نەما. کپییەکی سامهێن، بۆ ماوەیەک چەتری ڕەشی هەڵدا. ئه و شەوە خۆر هۆن هۆن گریا. لەوساوە فرمێسکەکانی، بەچاوە ڕەشەکانی ئاسمانەوە بوون بە ئەستێرە و قەتیس ماون. بەم ڕۆژگارەیش ئه و دەشت و هەڵەتانەی بەشوێندا وێڵە. لەوساوە شۆڕەبییەکانی کەناری چەمی تلێ و باسەڕە و دێوانە، به بای زریان پرچی خۆیان دەڕننەوە. له ئاواییش، چەتۆ و کوردۆ، چاوەڕوانی دەروویەکن.
سلێمانی
#23-01-1979#