$سیاسەتکردن لە ئاستی نزمدا$
#زوبێر رەسوڵ#
#03-05-2018#
ئاستی نزم و ئاستی بەرزی سیاسەت ئەگەرچی دوو چەمکی تازە نین لە ئەدەبیاتی زانستە سیاسییەکاندا، بەڵام دڵنیام تا ئاستێکی زۆر نامۆن بە پەڕتووکخانە و خوێنەری کورد، بۆیە بە پێویستی دەزانم ڕوونکردنەوەیەکی سەرپێییانەی لەبارەوە بدەم، ئینجا بچمە سەر ئەسڵی بابەتەکە.
هەڵبەتە، لە بواری پێوەندییە نێودەوڵەتییەکاندا بە تایبەتی و زانستە سیاسییەکان بەگشتی، چەمکی سیاسەتە باڵاکان (High Politics ) هەموو ئەو بوارانە دەگرێتەوە کە بواری سەرەکی و جەوهەرین بۆ مانەوەی دەوڵەت، یان هەر کیانێکی سیاسی، وەک پرسەکانی سەروەری و ئاساییشی نەتەوەیی و ئاساییشی جیهانی، ڕوونتر بڵێین هەموو ئەو پرسە گرنگانەی کا کاریگەریی زۆریان هەیە لەسەر دانیشتووانی هەرێمێکی دیاریکراو، مەرج نییە ئەمە تەنیا لە چوارچێوەی بوونی کیانێکی خاوەن دەوڵەت‌ و نەتەوەیەکی دیاریکراودا بێت. بە کوورتی واتا هەموو ئەو جۆرە کاروبارانەی کە لەپێشینەی کارە گرنگەکانی وڵات و سیستمی حوکمن و دەبێت بەهەند وەربگیرێن لەلایەن حکومەت و نوخبەی سیاسییەوە، بێگومان ژینگەی کۆمەڵایەتی و پەروەردە و تەندرووستی و ئاساییشی خۆراک‌ و..تاد، ئەمانە هەموویان دەچنە خانەی سیاسەتە باڵاکان. کەچی لەبەرانبەردا چەمکی سیاسەتە نزمەکان (Low Politics) هەموو ئەو بوارە لابەلایانە دەگرێتەوە کە سیاسەتی سەرەکی و زۆر گرنگ نین بۆ مانەوەی کیانێکی سیاسی و ئاساییشی گەلێک، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا گرنگیی خۆیان هەیە لە بواری حوکمڕانی و کارگێڕیدا.
ئەگەر چی زانستە سیاسییەکان نزیکەی سێ دەیە دەبێت بە زمانی کوردی دەخوێنرێت لە زانکۆکانی کوردستاندا، بەڵام ئەمە هیچی لە دۆخی تێگەیشتنی کورد بە گشتی و نوخبەی سیاسی بەتایبەتی نەگۆڕیوە لە هەردوو بواری تیۆری و کرداریدا، بەڵکوو گەر زیادەڕۆییم نەکردبێت، وێرانتریشی کردووە. بۆ ئەمەش ئاستی ململانێ سیاسییەکان لە کوردستاندا و دواتریش دەزگاکانی ڕاگەیاندن و سۆشیال میدیا هۆکاری سەرەکی بوونە لە وێرانکردنی بواری سیاسی و دواجاریش بواری گشتی (Public Sphere) . بەداخەوە هێز و لایەنە سیاسییەکانی هەرێم کە ئاییندەی نەوەیەکی خێرلەخۆنەدیو و سەرزەمینی نیشتمانێکی لێکترازاویان لەئەستۆدایە، لە ئاستێکی زۆر نالەباردا خەریکی بەناو ململانێی سیاسین، لە کاتێکدا کە ململانێ لەو ئاستەدا هیچ لە کێشە سەرەکییەکانی هەرێمی کوردستان چارەسەر ناکات.
ئەو وتارە زبر و نزمەی لایەنەکان دژی یەکتری بەکاریدێنن، جگە لە خولانەوە بە دەوری بازنەیەکی داخراودا ناتوانێت ئەو دۆخە خراپەی هەرێم بگۆڕێت. دوای نزیکەی سێ دەیە لە دەسەڵاتی خۆماڵیی کوردی، تا ئێستا بوونیادێکی دامەزراوەیی بۆ دەزگا هەرە سادەکانی بەڕێوەبردنی ئەو هەرێمە نەکراوە.
کێشە سەرەکییەکەش ئەوەیە، پێکهاتەی هێزە سیاسییەکانی ئێستا و ئاستی ململانێکانیان جێگای ئەو ئومێدە نین کە چاوەڕێی ئاییندەیەکی باشتریان لێبکرێت لەوەی کە ئێستا هەیە، وتاری سەرەکی ململانێ سیاسییەکان تا ئاستێکی زۆر بریتییە لە سڕینەوەی یەکتری و هەڵنەکردنی لایەنەکان لەگەڵ یەکتر، نە لایەنە بەناو سێکولارەکان و نە لایەنە بەناو ئیسلامییەکانیش خاوەنی وتارێکی پێکەوە کارکردن نین لە بەغدا، ئەمە لەسەر ئاستی دەنگدەریش هەر درووستە، لایەنە سیاسییەکان دۆخێکیان درووستکردووە کە نەک هەر خۆیان، بەڵکوو دەنگدەرەکانیشیان چێژ لە دژایەتی یەکتر وەربگرن، بەشێکی زۆری دڵسۆزیی پاڵێوراو بەستراوەتەوە بە ڕیسواکردن و جنێودان بە ئەوانی تر، تا ئێستا هیچ پاڵێوراوێک جورئەتی ئەوەی نەکردووە پڕۆژەیەکی هەبێت بۆ بوونیاتنانەوەی نێوماڵی لێکترازاوی کورد لە بەغدا، چونکە وتاری جدی و واقیعبینی سیاسی لای دەنگدەرەکانیش هیچ بەهایەکی نییە. بۆ نموونە ناوچە دابڕاوەکان کە بڕبڕەی پشتی ئابووری و سیاسی ئێستا و ئاییندەی هەرێمی کوردستانن، لە کەمپینی هەڵبژاردنەکاندا نە جێگای بایەخی لایەنەکانە نە جێگای سەرنجی دەنگدەرانیش. ئەم دۆخە نموونەیەکی ڕوونە بۆ دابەزینی ئاستی سیاسی لایەنەکان و دەنگدەرانیش لە کوردستاندا کە بەداخەوە لە ئاستی سیاسەتە نزمەکانیشدا جێگای نابێتەوە.
دابەزین بۆ ئەو ئاستە نزمەی لایەنەکان لەکاتێکدایە کە خۆشیان دڵنیان لەوەی هیچ هێزێک لەو هێزانەی لە ململانێدان، ناتوانن بە تەنیا حوکمی کوردستان بکەن. لە چوار ساڵی ڕابردوودا هێزە سیاسییەکانی هەرێم نەیانتوانی چوار ساڵ بە ئاشتیانە کاری دیموکراسی و پەڕڵەمانی پێکەوە بکەن، بۆیە گۆمانم هەیە ئەو پێکهاتەیەی ئێستای گۆڕەپانی سیاسیش بەو ڕوئیا و وتارە نزمەی سیاسەتکردن بتوانن چوار ساڵی داهاتوو بە ئاشتیانە پێکەوە هەڵکەن.
تا ئێستا ئەوەی گشت لایەنە سیاسییە کوردییەکان لەو هەڵبژاردنە وەک موژدە بەگوێی دەنگدەرانی خۆیانیدا دەدەن، ئەوەیە کە بتوانن لەگەڵ ئێراقێکی وێرانتر لە هەرێم ئاشتمان بکەنەوە، درووستە کە ئاشتبوونەوە لەگەڵ بەغدا سەرەتای کارکردنی قۆناغێکی تری سیاسییە، بەڵام هەڵواسینی هەموو کێشەکانی کوردستان بە ئاشتبوونەوە لەگەڵ بەغدا وەهمێکی گەورەیە، چونکە سێیەکی کێشەکانی کوردستان لەناو ماڵی خۆمانن نەک لە بەغدا.
هەرێمی کوردستان پێویستی بە ڕوئیایەکی ڕوون و هاوکاریی هەموو هێزە سیاسییەکان هەیە بۆ دەربازبوون لەو قەیرانە سیاسی و ئابوورییە. دوای شکستهێنانی پڕۆسەی ڕێفراندۆم، ئیتر دەرفەتێک لە بەردەم هەرێم نەماوە بۆ دواخستنی چاکسازی لە بواری حوکمداریدا، هەرێمی کورستان و خەڵکەکەی چیتر بەرگەی ئەو ململانێ ناڕەوایە ناگرن، لایەنە سیاسییەکان دەبێت واز لە مۆبیلیزەکردنی خەڵک بێنن لە دژی یەکتری و تەرکیز بخەنە سەر بوونیاتنانەوەی پڕۆسەی سیاسی و کەرتە ئابووری و کۆمەڵایەتی و خزمەتگوزارییەکانی تر، دیارە زۆر جار ئەو پرسیارە دەکرێت کە چۆن دەتوانین باسی پڕۆسەی چاکسازی و بوونیاتنانەوەی وڵات بکەین بە حزووری پارتی و یەکێتی لە حوکمدا؟ ئەگەر قەدەرێکی تاڵیش بێت، بەڵام وەڵامی ئەو پرسیارە ئەوەیە کە بەلای کەم بۆ چوار ساڵی تریش ناتوانرێت پارتی و یەکێتی وەدەربنرێن لە پڕۆسەی حوکمڕانی، یاخود ڕوونتر بڵێین جارێ کاتی ئەوە نەهاتووە هەموو چاکسازییەکانمان بە نەمانی پارتی و یەکێتییەوە ببەستینەوە و پێمان وابێت گەر ئەو دوو هێزە لە پڕۆسەی حوکمداری وەدەر بنرێن، هەرێمی کوردستان دەبێتە سەنگاپورە. پڕۆسەی ئاوابوونی حوکمی پارتی و یەکێتی نازانم چەندی تر دەکێشێت، بەڵام ئەوە دەزانم کە ئەمە پڕۆسەیەکی هێواشە و کاتی دەوێت، لە هەمان کاتدا زەمینەسازی هەرێمیشی دەوێت، شکستهێنانی ڕیفراندۆم ئەوەی ئاشکرا کرد کە دەستە هەرێمییەکان چەندە بەهێزن لە کوردستاندا، سەرەتای ئەو هەنگاوە بەوە دەستپێدەکات کە پێویستە لایەنەکانی تر پڕۆژە و ڕوئیای جوانتریان هەبێت لەو دوو هێزە، کار لەسەر هۆشیاریی سیاسی تاکی کورد بکرێت، ئەمە بەپەلەپەل و دروشمی قەبە ناکرێت، ساویلکەییە گەر پێمان وابێت بە هاتنەکایەی چەند هێزێکی تازە مۆدێلێکی بێ پارتی و یەکێتی دێتە کایەوە، ساویلکەتریشە گەر پارتی و یەکێتی پێیان وابێت ئەوان هەر هێزە زەبەلاحەکانی جاران دەمێننەوە ئەگەر دوو کورسیش بهێنن! ئێستا هێزی نوێ هاتوونەتە گۆڕەپانی سیاسی و دوو جەمسەری پارتی و یەکێتیش لە 2009 وە نەماوە و ئێستا قۆناغی فرەجەمسەرییە، بە جۆرێک بۆ درووستبوونی هێزێکی سیاسی نوێ هیچ پێویست ناکات کەسەکە خاوەن کاریزمایەکی سیاسی و شۆڕشگێڕی بێت، میدیا و سۆشیال میدیا لە ئێستادا هێز و زانیاری بەرهەم دێنن، نەک مێژووی خەبات‌ و شۆڕشگێڕی. [1]