.
بابەت: ڕیشەو سەرچەمەو ڕازەو زوحاکی و پېوەڼیش بە نېرگال خوڎاو سەیارەو مەریخەو مارسەو سومریوە.
نویستەی: ئیدریس پیری
چەنی ئامەو نۆرۊز و وەهاری قسۍ و باسۍ سەرەو ڕازەو زوحاکی و مارەکاو سەرەو شانەیش، جە کوردەواری و ناوچەکەنە مەگنوە سەرەو زوانی.
تا ئیسە بە شێوەهایە جۊراوجۊر هەر جە شانامە فردۆسی وە تاکو نووسیەو نویسەرەکا باسەو زوحاک و مارەکاو سەرەو شاناش و کاوەی ئاهەنگەری و فەریدونی مەکریەو کە ئەوپەڕش وېیەردەش مەبیناوە بە دەسەڵاتەو سەردەمەو مادەکاوە، کە تاکو ئیسە وردبېیەیەوە زانستی و بەڵگەمەنی سەرەو ئی باسی وە نەکریان.
چی نووسیەنە گەرەکمانەن وەنەیەتر پێ ڕازەو زوحاکی کەرمۍ و قوڵەرۍ بێمۍ پێ سەرچەمەو ئی ڕازۍ.
جە دلۍ کەلتورەو سومریەکانە و جە زانایی ئا سەردەمەیەو سومریەکانە، حۆت دانۍ سەیارۍ جە ئاسمانوە ئیزیانېوە و نامېشا بېیېنۍ کە ئینە وېش ڕادەو زانستەو فرەو سومرەکا و مێزۆپۆتامیا نشینەکاو ئا سەردەمیە بە هەسارەشناسای نیشانە مەو.
یۊ جە سەیارەکاو مەنزوومەو وەرەتاوی کە ئیسە بە مێڕیخ یا مارس نامېش مەوەرمۍ جە لاو سومرەکاوە نامش (نېرگال) بېیەن. هەرپاسەش هەر سەیارەیەش خوڎایەش بېیەن کە خوڎاو نېرگالی هەمان نېرگال بېیەن و نامۍ سەیارەو نېرگالی جە خوڎاکەو ئا سەیارەیوە گیریان.
پسەو نمونەیەتەر و پەی وەرچەم ڕۊشنی زیاڎتەری جە خوڎاو سەیارەکا جە شارستانیەتەو سومر و بابول و دەسەڵاتەکاو ئا سەردەمینە، متاومۍ ئېشارە بە مەردۆکی مەردۊخ کەرمۍ کە خوڎاو سەیارەو موشتەری بېیەن.
هەرچی پەوەڼیەنە ڕۊوەکاو حەفتەی یۊوەمین گل جە لاو سومرەکاوە نریانېرە و بۊنەیی ئانەیە کە حەفت سەیارېشا بیېنی، هەر ڕۊیەشا پەی سەیارەیە نیانەرەوە و پێ بۊنەوە حەفتێشا نیاینەرە. هەرپاسە حەفت تەبەقەو ئاسمانی کە فرە نامېش مەوریەو و جە ئایینە ئیبرایمیەکاشەنە ئېشارەش پەنە کریان، جە سومرەکاوە سەرچەمە مەگېرۊ و پېوەڼیش هەن بە حەفت سیارەکاو ئاسمانی و حەفت ڕۊ حەفتەی کە سومریەکۍ نیانېشارە. پسەو نمونیەتەری چی بارەوە بە یاگێ عەدەدەو حەفتی جە لاو سومریەکاوە، یاگۍ ویشەن ئېشارە بە تەپەکاو پەرسای کەرو کە سومرەکۍ ئا تەپۍ کە پسە یاگەیە ئایینی و پەی کاروبارەو ئایینی وەششا کەردېبېنۍ، حەفت تەبەقۍ بیېنۍ و پێ پەرساو خوڎاکاشا وەششا کەردېبېنۍ کە پا تەپە ئایینیانە زیگۆراتشا واتەن.
چېگەنە پێ دوورەنەگنای جە باسەکەی مەلمېوە سەرەو باسەو نېرگالی.
نېرگال هەرپاسە جە ئوستوورە و سرودە کۊنەکانە و هەمیش جە لاو بابولیەکاوە و جە زوانی ئاکەدینە و جە لاو ئاشورەکاشوە جە سەردەمە جیاجەیۊوەکانە بە چڼە جۊرۍ نامېش بریان پسەو: خوڎاو جەحەڼەمی و خوڎاو ئاوری و خوڎاو داوای و خوڎاو تاعوونی و خوڎاو دنیاو مەردەکاو و خوڎاو چیرزەمینی و...، کە نیشانە مەو شارستانیەتەو سومری کارتېکەریش بېیەن سەرەو دەسەڵات و شارستانیەت و زەمانە جیاجەیۊوەکاوە.
نەقشە هۊرکنیاکەو نېرگالی سەرەو موزایێکێوە کە وېنەکەش جە واروە مەویندۍ جە شارەو کۊنەو هەترای جە پارېزگاو نەینەواو ئێراقی ئیزیانوە. جە بێنەو ساڵەکاو (2008 تاکو 2010)ەو ئەیابیەو عیساینە دیانێ سیبراندت کە پېسەو وېنەگېریە پێ ڕېکوزیاو یۆنسکۆی هەرمانە کەرۍ، جە سەفەریەشەنە پەی ئا شارېو وەڵۍ ئانەیە داعش ئی ئاسەواریە قەڎیمیە ۋېران کەرۊ، ئی وېنەشە جە نەقشەو نېرگالی گېرت.
هەر پا جۊرە کە جە وېنەکەنە مەوینمۍ نېرگال نیمەش بنیائامەن و نیمەش شېرەن، لاشەش لاشەو پیاین و دەمو چەمش حەیوانەو شېرین. نېرگال دوۍ شاخېش هەنۍ و باڵداریەش هەن سەرەو سەرەیشوە، دوۍ مارۍش پېسەو زوحاکی سەرەو شانیشوە بەر ئامێنۍ، هەمیش دوۍ مارۍ تەرش جە لاو پراسواشوە بەر ئامێنۍ، ماریەتەریش سەرەو تەورەکەو دەسیشوە بەر ئامەن. نېرگال جیا جە چا پەنج مارەیە کە هەنۍ قەڎو ویشوە و تەورەکەیشوە، چنە حەیوانېتەریش هەنۍ چەنی، پېسەو: یەرۍ مارۍ تەرېش جە لەوحەکەنە، یەرۍ دانۍ توتەی، دوۍ دانۍ پەسپەسەکۊڵۍ، کە هەر ئی حەیواناشا جە لەوحەکاو میتراینە مەوینمۍ و یاری میترای ما کە گاوەکەی کۊشا، کە ئینە نیشانە مەو ڕیشەو میترایزمی فرە قوڵتەر و کۊنتەرەن چانەیە کە تاکو ئیسە سەرشوە زانانما و پېوەڼی ڕیشەیش چەنی کەلتورەو سومری و نېرگال و حەیوانەکاو پاڵدەسەو نېرگالی هەن. جیا چا حەیوانانە مێڵە یا چۆیە مەوینمۍ کە حەفت هەڵقېش پوەنۍ و هەرکامشا نیشانەو سەیارەیە ئاسمانین جە کەلتوری سومرینە کە وەڵتەر باسما کەرد.
هەرپاسە جە لای چەپوە وېنەو ژەنیەش مەوینمۍ کە سەرە تەختیەوە نیشتېنەرە، ئی ژەنۍ مەشۊ ئەرشکیگالەبۊ، ئەرشکیگالە ژەنەو نېرگالی بیېنەو هەمیش ئەرشکیگالە جە ئوستوورە کۊنەکانە مەو بە مەلەکەو دنیاو چیرزەمینی کە پاشاکەش نېرگالەن.
ئەرشکیگالە دوۍ بەچکە شېرۍ هەنۍ چیلاوچۆلاشوە و تاجیە هەنە سەرەشەنە و باڵداریە هەن سەرو تاجەکېوە. ئی بەچکە شېرۍ جە ڕاس و چەپەوە ژەنەکېوە مەکریەو زاڕواو نېرگالینۍ بوا کە نېرگال وېچش نیمە بەشەر و نیمە شېرەن، پاسە کە لاشەش بەشەرن و دەم وچەمش شېرن. باڵدارەکاو سەرەو سەرەو نېرگال و ئەرشکیگالێ مەشیەو هەمان قاڵاوەبۊ کە یارمەتی میترای مەو و خەوەرەو یاگۍ گاوەکەی جە مەڕەکېنە مەوەرۊ پەی میترای. هەمیش مەکریەو لاشەوەریشبۊ و لاشەو ئا جەسانا کە نېرگال مەکۊشۊشا بوەرۊشا.
جا با بزانمۍ پېوەڼی زوحاک و نېرگالی چېشەن؟
یوهەم: هەم زوحاک و هەم نېرگال، مارێ هەنۍ سەرەو شانەیشاوە و بەشیە جە لاشەیشانەنۍ.
دووهەم: هەم زوحاک و هەم نېرگال پیاینۍ.
یەرۆم: هەم زوحاک و هەم نېرگال بە کەس و خوڎاو تووڕەیی خوڎاو داوای و جەحەنەم و ناڕەحەتی نامۍ بریاینۍ.
چوارەم: هەم زوحاک و هەم نېرگال سەرچەمەو ڕازېشا میزۆپۆتامیا و ناوچەو کوردەوارین.
پەنجەم: هەم زوحاک و هەم نېرگال پېسەو پاشای و خوای و کەسی دەسەڵاتدار و گەورەی مەشناسیا.
ششەم: هەم زوحاک و هەم نېرگال گېیانەو بەشەری مەسانا و بەشەرۍ مەکۊشا.
حەفتەم: جە ئوستوورە و ڕازە کۊنەکانە هەم زوحاک و هەم نېرگال پەی هەمیشەی زیڼېنۍ و هیچ وەقتیە نمەمرا. نېرگال خوایەین کە پەی هەمیشەی جە دنیاو چیرزەمینینە بەڼەن و بینیانوە، زۊحاکیش کە جە فەرەیدونی شکەس موەرۊ، وەڵۍ نمەمرۊ و بە دەسەو فەرەیدونی پەی هەمیشەی جە مەڕیە تاریکەنە زیڼانی مەکریەو.
وشەنامە: سەیارە: پلەنێت. مریخ: مارس. مەنزوومەو وەرەتاوی: مەنزوومەو شەمسی. موشتەری: جوپیتر.[1]