ئەدەبیاتی هەرەقەتین شۊڵەن پەی ژیوای

پەرسێوە بنەڕەتیە دایېمە بەرەکۆ گەشاوەزا و لەیەکەوەدەرا وەر مەڎۆ ئانێنە یاوگەو ئەدەبېیاتی چېشا؟ ماوێوی فرەن مەژگوو پەیجۊرهەرمانەکاش پەشۆکنان وېشەرە.بڕېو ماچا ئەدەبېیات ئەرمانای هۆنەری پەی هۆنەریا، یانېو ئەرکش تەنیا کلکەنیشان کەرڎەی جوانخاسیەکان! بڕېوتەریچ ماچا ئەدەبېیات یاگێوەنە پەی واتەی یاوگە بەرزەکا و تاقمیویچ ماچا ئەدەبېیات تێکەڵاوێوا جە هەر دوەی. ڕواڵەتەنە ئی پەرسێ پەرسێوە سەخڵەتە و قووڵە مەڎۆ چەمەوە، بەڵام وەختارێو ورڎ بیەوە و گنی دەسەوەماڕانی چنیش مزانی و میاڤیەنە جوابەوە دای پی پەرسێ یانېو گرڎ چېو و ئەنەیاوای چەنیەتی ژیوای!
ڕاسی ئەدەبېیات چنیای بە باڵاو دڵێوێ قژۍ درێژێ زەڕەدارێ و کېشای وێنەو دیمەنیوی حەنەریا یامکەتی شۆڵەن پەی ئەوەیۆستەی ڕاو سەربەرزانە ژیوای و ئێنسانی ویرەوە کەرڎەی یام تێکەڵ بېیەی و ئامێتە بېیەی جوانخاسی و جوان ویری؟
ڕەنگا ئەر بەیمێ تاریفیوی گرڎین پەی ئەدەبېیاتی بنیەیمێرە بتاومۍ واچمێ ئەدەبېیات واتەی و نویستەی هەستوو دڵی و زیتەوە کەرڎەی حەزەکان پەی یاوای بە ترۆقی فەرهەنگی، کۊمەڵایەتی و سیاسی، بە سەرەنج دای پی تاریفیە فرەو ئا نویستا و بەر و بەرهەما ڕۊنە و ساڵەنە بە نامۆ ئەدەبېیاتیەوە منویسیا تەنیا دەوروو تەیمانەو ئەدەبېیاتیەنە خۆلیاوە و جار جار تەشابیێوی گولالەنە مڎیانە هەیوانەکېش!
ئایا ئێنسانوو ئی سەرەوختیە کە موو ماسەنە کېشۆ! ئانەیە سەلەمیۆ کە ئەدەبېیات هۆنەرێوا پەی واتەی هۆنەرێوتەری؟
چی دنیانە کە داڵغێ، دڵەچرکێ و خەفەتێ دلېنە شېیای یەکجاری گرڎ چیوی پېسە قاژنگێوێ کۆگا ئێنسانیەکېش گېرتێنێنە چنگێ و جە پەل شای وستێنېش ئەرکوو ئەدەبېیاتی تەنیا واتەی مەکینی دیمەنیویا؟ دڵنیایەوە نا. مەکریۆ ئەدەبېیات ئاڼە ڕووت و قووت بۊ و کۆنجێڵێوەنە کزووڵە کەرۊ.
بە ویرم کەڵک گېرتەی جە ئەدەبېیاتی تەنیا پەی ئەرمانای هۆنەریوی هەرمانێوە سەقەتە و لاروچەوتەنە، ئەدەبېیات وەش بېیەن پەی دەسەوامی و یاوەری، دەسەواموو چېشی؟ دەسەوام پەی یاوای بەشەری بە کۊمەڵگایوی حەز پنە کەرڎەی کە چاگەنە ئێنسان، ژیوگا و بووم ئێڼە بێژا هیچکام چېرەخەرێ نەبا و تەشک و دیامانیوی وەش دۊختەنە ژیوەنی دا سەر. هەرچن دیای یەکەمەنە ئینە فرەتەر کۊمەڵگایوی ئارمانیا، بەڵام خۊ ئەدەبېیات بە ویرم فەلسەفەن و فەلسەفەیچ ئاواتش وەش کەرڎەی و ونارای کۊمەڵگایوی بەرزیا و نەیاڤۆچ، پەیش گژیۆ و ملۆ گژێ ئا نەڎامەتیاوە مەیا وەرەڕاش.بە باوەروو نویسەری ئەدەبېیات ئامێتەو هۆنەر پەی هۆنەری و گلێرگایێوا پەی ئەنەیاوای کۊمەڵگاکا و ئەوەتەنای و گەشەوە بېیەی فەرهەنگیشا، هەرپاسە یاگێوەن پەی ترۆقی کۊمەڵایەتی و سیاسیشا.ئەدەبېیاتێو سەربەرزا جوانی و جوانخاسیەکا برمانۆ پاڵیچشەنە ناشیرینیەکا و قیزەونیەکا قاو دۊ تاکو وەردەنگی زیتەڵ و ژووژەڵش بېیاڤۆنە چەنیەتی ژیوای.ئەدەبېیاتی ڕووتەڵ و بۍ ویر پېسەنە تڵفارەی و بێجگەم ئەرەگېرتەی بۍ پیتی قازانجێوتەرشا نیا، ئەدەبېیاتێو چەمو نەوەشیەکا، گێچەڵەکا، نێگبەتیەکا و نەڎامەتەکاو بەشەری نەبۊ و ئانیشا نەڤینۆ و نەواچۊشا بە وەردەنگیش ئەدەبېیات نیا.ئەدەبېیاتێو نەگنۆ وەڵێ کۊمەڵگا و چۆڵەچراڤۆ دەسیشا نەبۊ کەی ئەدەبېیاتا؟ئەدەبېیاتێو دەرەقەتوو ئانەیە نەی جوابوو پەرسێ کۊمەڵگاکەیش دۆوە و مەپەرمۆش پۊرە کەی مەنۆوە و ڕېخێ بەرۆ؟ئەدەبېیاتێو دەمەتەقێ چنی جوانخاسی نەکەرۊ و نەبۊ هەناسەو دەمو دڵداریێوی بۍ درۆ و دەلەسەی کەی مشیۊم تەمەڎاربۊ مەنۆوە و دماڕۆنە چنا باڵاشەورە؟ ئەرۍ بە ویرم ئەدەبېیات یانېو تێکەڵی ئی دوە پەیلوایە.ئەدەبېیات مشیۊم شۆڵەو ڕۊجیاری و تریفەو مانگەشەوۍ چا شەوەزەنگانە کە چەم تەرێقوو چەمیابۊ.ئی ئەرکوو ئەدەبېیاتیە وەڵات بە وەڵاتیچ جیاوازا پەی نموونەی وەڵاتە وەرنیشتیەکانە کە خەڵک یاوان بە فرەو ئازاڎیەکا و مافە ئێنسانیەکێ تاکو ڕادیوی فرە گەرەشێل و پاشێل مەکریا ئا ئەرکە پېسە وەڵاتە وەرهۆرزیەکا کە گولالەتەرین ئازاڎیێ ئێنسانی و کۆگا ئێنسانیەکاچ وەرەچەم مەگیریا و گرڎ چېو قەڎەخەن!ۆرس و پڕووکنەر نېیا چووک چېوێ پەی واتەی و درکنای فرێنێ و پەی هەر لایوی بڎیەی نۆقسانیش چەم پنە گنۆ کە سەرشەوە بنویسۆ!ئیجا چن وەرهۊرزەنە چېو پەی واتەی هەن هەزار ئانەیچ وەرپەنگێ و وەربەسێ پەی نەواتەیشا هەنێ! یانېو چەپەوانەو وەرنیشتی کە ئازاڎی واتەی و نویستەی هەن چېگەنە نە دەم میارۆ بە حەزوو گېڵنەریش گېڵۆ!ە خامەیچ متاڤۆ بە ئاواتوو نویسەریش سووڕیۊ!ئیجا چېگەنە زەریفی و حەنەروو زانایی و چنەئامایی ئەدەبېیاتی وېش مرمانۆ کە بە لار و لەنجیوی سەمەرە و بە هۆنیېوە تامدارە و بە لامشتێو ۋاچۍ پەنگ وارڎێ دلێ تەشکوو ڕۊمانێوێ دلێگردارێبۊ بە مێمانوو خوانەو وەردەنگەکاش و پاڵشانە پاڵ مڎۊوە و پەی هەتا هەتای مسیۆوە و بینێوە مڎۆ.نامۆ ئی ئەدەبېیاتیە ئێتر ئەدەبېیاتی هەرەقەتین ا و ئەدەبېیاتی هەرەقەتین شۆڵەن پەی ژیوای و وېش لکە مڎۆ ژیوەنی کۊمەڵگاکەیشەوە تاکو هاوارشابۊ.
اومید حبیبی فخری.[1]