لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان لە ساڵی 660 پ.ز لە دایک بووە و لە ساڵی 583 پ.ز لە ناوبراوە.
مێری بۆیس: لەسەرەتای یەکێک لەکتێبەکانیدا لەسەر زەردەشتایێتی دەڵێ: '' زەردەشتاێتی بەهۆی دێرینی و ونبوونی زۆر لەدەقە پیرۆزەکانی ئاینەکە و گۆڕانکارییەکانی بەسەریدا هاتوون دژوارترین بڕوای زیندووە بۆ لێکۆڵینەوەو تێگەیشتنی''. لەڕاستێشدا هەر وەهایە. هەتا ئێستا سەتان کتێب لەسەر ئاینەکە نووسراون، کە مەخابن هیچیان نە بە کوردین و نە لەلایەن شارەزایەکی کوردەوە نووسراون. دەیان نووسەرو شارەزای بیانی کاتێکی زۆری ژیانی خۆیان بۆ لێکۆڵینەوە لەسەر ئاینەکە تەرخان کردووە. هەر یەک لەو نووسەر و شارەزایانە لەروانگە و ڕێچکەی لێکۆڵینەوەی خۆیەوە سەردەمێکی بۆ زەردەشت و زادەگاکەی دیار کردووە و مشتومڕێکی زۆر لەنێویانیاندا بەرپا بووە کە هەتا ئێستاش بەردەوامە. ناوی زەردەشت و باوکو باپیرو بنەماڵەکەشی، بە شێوەی جیاوز و مانای جیاواز لەسەرچاوکاندا دەکەونە بەرچاو. بۆ نموونە، یۆنانییەکان وەک ''زۆرواستەر'' ناویان هێناوە و زۆربەی نووسەرانی ڕۆژئاواییش دەقیان پێوەگرتووە، فەیلەسوفی ئەڵمانی بەناوبانگ'' نیچە/ نیتشە'' لەکتێبێکیدا '' وەهای گوت زەردەشت'' بە'' زەراثوشترا'' ناوی دەبات، عارەبیش بە''زڕادەشت'' و فارسیش بە زەرتوشت.
بنەماڵەی زەردەشت:
زۆربەی شارەزاو لێکۆڵەرانی بیانی لەسەر ئاینەکە کۆکن لەسەر ئەوەی، زەردەشت کوڕی'' پۆروشاسپ/ پورشاسپ'' ە و لەخێزانی'' سپیتامان / سپیتەمان / ئەسپێنتمان '' ە و دایکی ناوی'' دۆگدوا/ دەخدۆ'' یە، باپیرە گەورەشی ناوی ''هیچتسپ'' بووە. هەندێ لە سەرچاوەی زەردەشتییان، باوک و باپیری دەگێڕنەوە بۆ مەنوچێری پێشدادی. مامۆستا مەردۆخ لە مێژووی کورد و کوردستان دا نووسێویێتی(زەردەشت کوڕی پێرسپ، کوڕی کیدا، کوڕی ئاریاک، کوڕی ئاگەند، کوڕی ئاگیر، کوڕی مامیر، کوڕی هەرزیان، کوڕی ئەسپیتەمانە.) گشت سەرچاوەکان دەڵێن زەردەشت، سێ جاران هاوسەرگیری بەستووه. ناوی هاوسەری یەکەم و دووهەمی زەردەشت هەتا ئێستا نەزانراوە، وەلێ ئەوەندە زانراوە کە لە هاوسەری یەکەمیان کوڕێک و سێ کچی هەبووە. کوڕەکەی ناوی ''ئیستواسترا'' بووە و سێ کچەکەش ناویان '' فرینی و پڕیتی و پوروچێستا'' بووە. لە هاوسەری دووهەمی دوو کوڕی هەبووە ناویان'' ئورتتنەتر و هوروچیستەر'' بووە. هاوسەری سێهەمی زەردەشت کە هێچ منداڵی نەبووە ناوی'' هوفوڤی/ هەفوڤی / هووی'' وکچی فرشوسترەی بنەماڵەی '' هووگوا'' بووە.
هەر لایەنەو بەشێوەیەک واژەی زەردەشت، لێکدەداتەوە. لێکۆڵەرە ڕۆژئاواییەکان کە بەزۆری دەقیان بە ناوە یۆنانییەکه'' زۆرواستەر''ە وە گرتووە وا لێکیدەدەنەوە کە زۆرواستەر، مانای'' خاوەن وشتری زۆر'' دەگەیەنێ. دەشا ئەم لێکدانەوەیە جۆرە لۆجیکێک لەخۆبگرێ ئەگەر ئێرانییەکانیش هەر بە''زۆرواستەر'' ناویان هێنابا. بەرای من ئەم لێکدانەوەیە ئەنجامی بێ ئاگاییانە لە زمانی کوردی. نووسەری کورد '' عیمادەدین دەوڵەتشاهی'' لەو بڕوایەدایە کە واژەی زەردەشت لە'' زەرەتاوشەتەرئائی'' یەوە وەرگیرابێت کە '' زەرە'' مانای ''زێڕ'' ەو'' تا'' مانای تابان و درەوشانەوەیە و '' وشەتەر '' بەمانای بارین و'' ئائی'' بەمانای'' هاتن'' دێت و لەزمانی هەورامی کۆندا مانای '' بارین و درەوشانەوەی تیشکی زێڕینی ڕۆژ'' دەگەیەنێ و زەردەشت، نازناوێکە هەوادارانی پێان داوە. عیمادەدین دەڵی'' پیرشالیاری زەردەشتی'' لە بەرهەمەکەیدا بەناوی'' ماریفەت'' زەردەشت بە'' سیمیار'' ناودەبات.
هەندێک لەو بڕوایەدان کە ناوی باوکی زەردەشت'' پورشاسپ'' مانای '' پڕ ئەسپ'' دەگەیەنێ و لەوانەیە پیشەی بەخێوکەر و بە ڕەسەنکردنی''برید'' ی ئەسپ بووبێ.
سەردەمی زەردەشت:
سەردەمی زەردەشت لێکۆڵینەوەیەکی زۆری لەسەر کراوە. وەلێ هەتا ئێستاش شارەزایانی فەرهەنگی ئێرانی دێرین هاودەنگ نین. سەردەمی زەردەشت لەچەند ڕوویەکەوە لێکۆڵینەوەی لەسەر کراوە و چەند سەردەمێکی زۆر جیاواز و دوور لە یەکدی لەو لێکۆڵینەوانەدا بەدی دەکرێ و خوێنەرەوە ناتوانێ لێیانەوە بە ئەنجامێکی درووست بگات.
هەندێک سەردەمی زەردەشت دەگێڕنەوە بۆ نزیکەی 700 ساڵ پێش سەردەمی ئێستا'' بەواتای پێش لەدایکبوونی مەسیح''، هندێکیش دەیگێڕنەوە بۆ نزیکەی دووهەزار ساڵ پێش کاتی ئێستا و هەندێکیش بۆ شەش هەزارساڵ و بەرەوژورتریش دەڕۆن.
سەردەمی زەردەشت لەسەر بنەمای ژمارە.
ئەوانەی سەتەی شەشهەم بۆ سەردەمی زەردەشت بەڕاست دەزانن، پشت بەو ژمارە و ڕووداوانە دەبەستن کە لە کتێبە عارەبی و پەهلەوی و هەندێ سەرچاوەی یۆنانیدا هاتوون، ئەوان ئەو باسە مێژووییانەی لەو کتێبانەدا هاتوون بەڕاست دەزانن و ئەنجامگیری خۆیانیان لەسەر بنیاتناوە. ''بوندەهیشن'' کە لەسەردەمی ساسانییەکاندا نووسراوە دەڵێ، کە هەزارەی دەهەم گەیشت و زەردەشت لەلایەن پەروەردگارەوە کرا بە پەیامبەر، گشتاسپ دوای ئەوەی چووە سەر ئاینەکەی 90 ساڵی دیکەش فەرمانڕەوایی کرد، دواتر ژمارەی ساڵانی هەر فەرمانڕەواێکی ئێرانی هەتا کۆتایی فەرمانڕەوایی دارای سێهەم بەدەستی ئەسکەندەر، تۆمار کردووە کە کۆی هەمووی دەکاتە 258 ساڵ. بیڕۆنی و مەسعودیش هەمان ڕۆژگاریان بۆ نێوان زەردەشت و ئەسکەندەر داناوە. لێرەدا مەبەست لەسەردەمی زەردەشت ئاشکرا نییە، نازانین مەبەست لەسەردەمی لەدایکبوونیەتی یان سەردەمی بڵاوکردنەوەی نامەکەیەتی کە 40 ساڵیان بەینە. بە هەمان شێوە، سەردەمی ئەسکەندەریش ڕوون نییە. پڕۆفێسۆر'' هێنینگ'' لەو باوەڕەدایە مەبەست لەسەردەمی ئەسکەندەر، ساڵی مردنی دارای سێهەمی دوا پادیشای هاخامەنشییەکانە. هێرتسفیڵد؛ لەو بڕوایەدایە کەمەبەستی مێژووەکە لەدایکبوونی زەردەشت بێت. بەهەرحاڵ، ئەوانەی پشتگیری ئەم مێژووەش دەکەن لەناوخۆشیاندا مشتومڕیان هەیه. جگە لەوەش بەڵگەی ئاڕهیۆلۆجی تازە بەدەستەوەن کە سەردەمی زەردەشت دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمێکی زۆر کۆنتر. لێرەدا شایانی باسە ئاماژە بۆ ئەوە بکەین کە ئاڕهیۆلۆجیستی ڕووسی'' ڤیکتۆر ساریانیدی'' لە ساڵی 1978-1979 دا لە'' تیلیان تەپە'' لە باکووری ئەفگانستانی ئێستا، ئاگر گەدەیەکی زەردەشتیانی دۆزیوەتەوە کە سەردەمەکەی دەگەڕێتەوە بۆ زێدە لە 1000 ساڵ پێش سەردەمی نوێ''پێش هاتنی مەسیح''. ئەمەش بە تەواوی بیرۆچکەی پان ئێرانی 600 ساڵ پێش سەردەمی نوێ پووچ دەکاتەوە.
کۆمەڵێک لێکۆڵەرانی دیکەش پشت بەئەو ژمارانە دەبەستن کە لە باس وخواس و سەرگورشتە یۆنانییەکاندا هاتوون مێژوو نووس ''خانتوس''ی لیدی کە هاوچەرخی ئەردەشێری هەخامەنشی بووە نووسیوێتی (زەردەشت 600 ساڵ پێش داگیرکردنی یۆنان لەلایەن خشایەر شاوە، ژیاوە). هەندێ سەرگورشتەی یۆنانی دیکە سەردەمی زەردەشت دەگێڕنەوە بۆ 6000 ساڵ پێش پلێتۆ / ئەفلاتون و هەندێکیش بۆ 5000 ساڵ پێش شەڕی یۆنان و تڕۆیا '' تەڕوادە''. بە شێوەیەکی گشتی ئەو زانایانەی لەسەر باسە یۆنانییەکان بۆچوونی خۆیان بنیاتناوە، زیاتر پشتگیری600 ساڵەکەی خانتوس دەکەن.
شەهبازی: پشتبەست بەنووسینەکانی ''بێڕوونی'' ئەوسەردەمەی خانتوس دەستنیشانی کردووە بە ڕاست دەزانێ و بەو پێیەش سەردەمی زەردەشت دەگەڕێنێتەوە بۆ 1080 ساڵ پێش کاتی سەردەم. لێرەدا ئەو پرسیارە دێتە پێش.(ئەگەر سەتەی حەوتەمی پێش سەردەمی نوێ، سەردەمی زەردەشت بووبێ وەک ئەو ڕا پشتبەستانەی بەو مێژو و ژمارانەی لە بوندەهیشندا هاتوون، ئەوا دەبوو لە گاتاکاندا ئاماژەیەک بۆ ئێزدانەکانی بابلی و ئاشوری بکرایه. وەلێ بە پێچەوانەوە، نە ئەو میللەتانەو نە ئێزدانەکانیان باسیان نەهاتووە، لە هەمان کاتیشدا بە ڕوونی ناوی ئێزدانەکانی هیندستانییەکان هاتووە کە دەگەڕێنەوە بۆ سەردەمێکی پێشتر........نووسەر.)
دیۆژنس لاریتۆس: پێش 200 ساڵ لەسەردەمی ئێستادا ژیاوە وپشتبەست بەو دەستنووسانەی'' ئیکسان تۆس'' کە کۆنترین نووسەری یۆنانیی بووە ناوی زەردەشتی هێنابێ، سەردەمی زەردەشتی گێڕاوەتەوە بۆ 6000 ساڵ. جگە لەوەش، هیرمۆدۆرەس و ئەڕستۆ و باقی شاگردەکانی '' پلێتۆ / ئیفلاتوون'' سەردەمی زەردشت دەگێڕێتەوە بۆ 6000 ساڵ پێش مردنی پلێتۆ، بەواتای 6347 ساڵ پێش سەردەمی ئێستا.
پلینیۆس: ناسراو بە پلینیۆسی ڕۆمی مەزن، لە کتێبەکەیدا '' مێژووی سرووشت'' نووسیویەتی، موساچەند هەزارساڵ دوای زەردەشت هاتووە. پلوتارکیش سەردەمی زەردەشت دەگێڕێتەوە بۆ 5000 هەزارساڵ پێش جەنگی تڕۆیا. ڤۆڵتێریش سەردەمی زەردەشتی بە شەش هەزارساڵ پێش سەردەمی '' کۆڕش'' زانیوە.
بۆ یەکەم جار لە وڵاتی چین ناوی زەردەشت لە ساڵەکانی نێوان''571- 545 '' ی پێش سەردەمدا وەک زانایەکی وڵاتی میدیا ناوی هاتووە، و زەردەشتایێتیشیان بە '' تاو کۆان'' بەواتای، ئاینی ئاسمانی، ناوبردووه.
سەردەمی زەردەشت بەپێی نزیکی زمان و بەڵگەی مێژوویی
بەڵگەی مێژوویی و نزیکی زمان، ڕێگەیەکی دیکەیە هەندێک لە شارەزایان بۆ دەسنیشانکردنی سەردەمی زەردەشت پەنایان بۆ بردووە. شارەزایانی وەک '' وزندۆنگ و شێدەر و مایەر و بۆیس'' بە پەنابردن بۆ بەڵگەی مێژووی و زمانەوانی، سەردەمی زەردەشت دەگێڕنەوە بۆ زێدە لە هەزار ساڵ پێش مەسیح و'' بارتەلۆمه'' ش دیگێڕێتەوە بۆ 900 ساڵ پێش هاتنی مەسیح. ئەم بۆچوونەش لەسەر بنەمای لێکدانەوەی'' یەشتە'' دێرینەکانی ئاوێستاوە هاتووە. بۆیەکە'' باڕۆ'' دەڵێ(ئەو زانیاریانەی لەناو یەشتەکاندا هاتوون هەموویان پێوەندیان بە خۆرهەڵاتی ئێرانەوە هەیە. هیچ زانیارییەکی لەسەر شوێنەوار و ڕووداوی خۆرئاوای ئێرانیان تێدا نییه، لەبەر ئەوە ئەو بەرهەمانە، بە واتای یەشتەکان، بەرهەمی ڕۆژهەڵاتی ئێرانیانن پێش کۆچکردنیان بۆ خۆرئاوای ئێران.) جگەلەوەش نەبوونی ناوی ماد و فارس لە نووسراوە ئاشورییەکاندا هەتا نیوەی سەتەی نۆهەم دەکاتە بەڵگەیەکی دیکە. لەبەر ئەو هۆیانە باڕۆ سەردەمی زەردەشت دەگێڕێتەوە بۆ 1100 ساڵ پێش سەردەمی نوێ. لەلایەکی دیکەشەوە دەیەوێ بڵێ زادەگەی زەردەشت ڕۆژهەڵاتی ئێرانە نەک ڕۆژئاوای ئێران وەک هەندێک لەشارەزایان ئاماژەیان بۆ کردووە.
مێری بۆیس: شارەزایەکی ئاینی مازدانیانیزمە و دەڵێ(ناتوانرێ سەردەمی زەردەشت بە تەواوی دەستنیشان بکرێ، لەبەر ئەوەی لەسەردەمێکدا ژیاوە کە سەردەمی بەردینی نەتەوەکەی بووە. زمانی گاتاکان زمانێکی زۆردێرە و نزیکە لە زمانی'' ڕیگ ڤێدا/ ڕیگ وێدا'' ی ئاینی هیندۆیزم کە لە 1700 ساڵ پێش سەردەمی ئێستاوە نووسراون. هەروەها دەڵێ وێنەی ئەو دنیایەی زەردەشت لە گاتاکاندا کێشاوێتی، وێنەی کۆمەڵگەیەکی دەوری بەردە.....لەوانەشە خەڵکی ئاوێستا زمان خەڵکێکی هەژارو دوورەپەرێز بووبن و بە زوویی پێشڤەچوونەکانی سەردەمی مس کاریگەر نەبووبێ لەسەریان. لەبەر ئەوەش هەر دەتوانین ئەوەندە بڵێین کە زەردەشت لە نێوان ''1700- 1500'' ساڵ پێش سەردەمی ئێستا ژیابێت.)
بەشێوەیەکی گشتی زۆربەی سکۆلار و لێکۆڵەرانی ئاینەکە سەردەمی زەردەشت دەگێڕنەوە بۆ زێدە لە هەزار ساڵ پێش سەردەمی ئێستا، ئەوانەی سەردەمەکەی دەگێڕنەوە بۆ 600 ساڵ پێش سەردەمی نوێ، بەڵگەکانیان زۆر لاوازە و بەشێوەیەکی سەرەکی لە بوندەهیشنەوە کەلەسەردەمی ساسانییەکاندا نووسراوە سەرچاوەی گرتووه. سکۆڵارە ڕۆژئاوییەکان زۆر بەشک و گومانن لە نووسراوە ساسانییەکان، لەبەر ئەوەی لایان ئاشکرابووە کە ئاینەکەیان بۆ دەستکەوتی سیاسی بەکارهێناوە.
بە بۆچوونی شارەزایانی زمانە ئێرانییەکان، سروودەکانی زەردەشت شێوازە زمانێکی زۆر دێریان هەیە کە ئێستا لە ئارادا نەماوە و ناویان ناوە زمانی ئاوێستایی، هەندێک لە شارەزایانی ئاینەکە دەیگێڕنەوە بۆ سەردەمی هیندۆ ئەورووپایی یەکان.
زمانی گاتاکان زۆر نزیکە لە زمانی'' ڕیگ- ڤێدا''وە جا لەبەر ئەوەی ڕیگ- ڤێدا نزیکەی 1700 ساڵ پێش کاتی سەردەم نووسراوە، بۆیە ئەو شارەزایانەی پشت بە زمانی گاتاکان دەبەستن لەو بڕوایەدان، سەردەمێ زەردەشتیش لەنێوان'' 1700 تا 1500'' سالان پێش کاتی سەردەم بووبێت.
بەکورتی وبە شێوەیەکی ڕوونتر دەتوانین بۆچوونی شارەزاو لێکۆڵەران لەسەر سەردەمی زەردەشت، لەسەر بنەمای میتیۆلۆجیای ئێرانی، سەرگورشتە یۆنانییەکان، '' ئاڕهیۆلۆجی و فیلۆلۆجی'' هەروەها مێژوویی و تڕادیسیۆناڵ(بەواتای نووسینە پەهلەویەکان و دوای هێرشی عارەب)، بەم شێوەیەی خوارەوە دابەش بکەین.
سەردەمی زەردەشت بە پشتبەستن بە میتیۆلۆجیای ئێرانی.
ئێچ. ئێس. سپێنسەر......ئینسایکلۆپیدیای ئاریان....................................7129 ساڵ پێش سەردەمی نوێ
جەی.کەی. کاتڕاک.......پشتبەست بە شاهنامە.......................................6600
پیتەوالە...........................................................................................6312
لەسەر بنەمای سەرگورشتە یۆنانییەکان.
خانتوسی لیدی.................................................................................. 6480
ئیۆدۆکسۆس و پلینوس لە زاری''ئەریستۆتالەوە......................................6350
هێرمۆدۆڕەس.......................................................................................6200
پلوتارک.............................................................................................6000
لەسەر بنەمای ئاڕهیۆلۆجی و فیلۆلۆجی
کاڤۆسجی وبهاروچە................................................................4000 – 6000
فیرۆز ئازارگۆشاسپ.............................................................................3500
ئەسکەرۆف، لەسەر بنەمای دۆزینەوەیەکی ئاڕهیۆلۆجی لە ئوزبێکستان
ساڵی 1984........................................................................................2000
لەسەر بنەمای زمانی ڕیگ ڤێدا و کۆچی ئارییەکان.......................1500 - 2000
مۆڵتن.......................................................................................900 -- 1800
زەبیح بەهرۆز، لە ڕێگەی تیکنۆلۆجیای ئەستڕۆلۆجییەوە...........................1767
جەی. ئاشتیانی، لەسەر سەردەمی ڕیگ وێدا و گاتاکان..................1400 –1700
میلس.................................................................................................1500
مێری بۆیس.............................................................................1000 – 1400
تۆماس بۆڕۆ، بەلێکدانەوەی فرەوەردین یەشت و کۆچی ئارییەکان...1100-- 1200
لە ڕوانگەی مێژوویی یەوە
شاپور شەهبازی، بەهۆی نووسراوە فارسییەکانی دوای ئەسکەندەرەوە.........1080
پورداوود.............................................................................................1080
دهالە................................................................................................ 1000
لومێڵ، لەسەر بنەمای نووسینی سەر '' پاپیر'' ە میسریە کۆنەکان..............1000
ڕادوڵف و دەنخەر و گێڵدنەر و جاکسن.....................................................1000
ویزندۆنک..................................................................................900 – 1000
بارتەلۆمە و ویدنگرین.............................................................................900
ڕوانگەی تڕادیسیۆناڵ:
تڕادیسیۆنالەکان ئەوانەن پشت بە باسەکانی بوندەهیش دەبەستن وەک لەپێشدا باسمان لێوە کرد
ئی. دبلیو. وێست.............................................................................583 – 660
دەبلیو.بی. هێنینگ..........................................................................541 – 650
هێرتزفیڵد.......................................................................................550 – 570
لەم تابلۆیەی سەرەوەدا دەردەکەوێ که، جگە لە تڕادیسیۆنالیستەکان، هەموو ئەوانی دیکە سەردەمی زەردەشت دەگێڕنەوە بۆ زێدە لە هەزار ساڵ پێش سەردەمی ئێستا.
زادەگای زەردەشت
زادەگای زەردەشت وەک سەردەمەکەی مشتومڕی لەسەرە، بەپێی سەرچاوە پەهلەوی وعارەبییەکان کە من لەو بڕوایەدام سەرچاوە عارەبییەکانیش هەر لە سەرچاوە پەلەوییەکانەوە زانیارییەکانیان وەرگرتووە، خاکی ''ئێرانفاج/ ئیرانواج/ ئیرانویج'' کە لەدەقە ئاوێستاییەکاندا ناوی هاتووە و مانای نیشتیمانی هۆزە ئێرانییەکان دەگەیەنێ. لەو خاکەدا'' ئەهورا مەزدا'' ئاینەکەی بە زەردەشت ڕاگەیاندووە، ئەو سەرچاوانە ئێرانفاج بە ناوچەی ئازەربایجانی ئێستا دەزانن.
بەلای ئەم بۆچوونەوە، ئاینەکە لە ناو کۆمەڵگەی '' موغان'' دا سەری هەڵداوە کە لەناوچەی ماد دا ژیاون. بەڵام زەردەشت لەکۆچکردندا بەرەو ڕۆژهەڵاتی ئێران چوەو لە شاری بەڵخ گیرساوەتەوە. هیڕۆدۆت، میژوو نووسی بەناوبانگی یۆنانیش تیرەی مۆغی وەک یەکێک لە شەش تیرەکەی ماد ناوبردووە. وەلێ زۆر لە شارەزایانی ڕۆژئاوایی بە هۆی بەڵگەی زمانەوە، ئازەربایجان بەزادەگای زەردەشت نازانن. بەڕای ئەوان زمانی ئاوێستا بە بەراوردکردنی لەگەڵ زمانەکانی دیکەی ئێراندا، زمانێکە زیاتر پێوەندی بە ڕۆژهەڵاتی ئێرانەوە هەیە. بەڕای ئەوان زمانی ئاوێستا پێوەندی بناغەیی زمانەوانی لەگەڵ واژەکانی زمانی فارس و ماد دا نییە.
موسا خوڕنی، مێژوو نوسی ئەرمەنی کەلەسەتەی پێنجەمی سەردەمدا ژیاوە ناوی ناوچەی ''توور'' ی لە خوارزمدا بردووە. ئێرانی ناس '' مارکوات '' موسا خوڕنی بەڕاست دەزانێ و بە بۆچوونی مارکوات وشەی'' تویرا'' و ''تورانی'' یەکن. هەندێ نووسەری کۆنی دیکەش وەک '' بێیلی و هێنینگ'' پشتگیری مارکواتیان کردووە.
نیۆلی: بۆچوونێکی جیاوزی هەیە کە بۆچوونەکەی مارکوات پووج دەکاتەوە. بە بۆچوونی نێۆلی زادەگای زەردەشت لە نێوان هیندوکوش و هامون هێرماند دا بووە. نیۆلی پشتی بە ناوە جیۆگڕافیاییەکانی ئاوێستا و نووسینە یۆنانییەکانی دەربارەی ڕۆژهەڵاتی ئێران نووسراون، لەگەڵ قووڵی نەریتی زەردەشتاێتی لە سیێستان بەستووە. بەڕای مێری بۆیسیش زادەگای زەردەشت باکوری ڕۆژئاوای ئێرانی دێرینە. بەواتای ڕۆژهەڵاتی کوردستان.
بە بۆچوونی نووسەری بەناوبانگی #کرماشان#ی '' عیمادەدین دەوڵەتشاهی''، زەردەشت یەکەمجار ڕوودەکاتە زۆزانی'' ئەوشێدرینە'' کە ئێستا وەک'' ئاوێدەر یان ئاویەر'' ناودەبرێ، دواتر دەچێتە چیای ''هۆگر'' کە دوواتر ناوبراوە بە چیای'' هەژیر، هەجر، هەجیر'' ئەو ناوچەیەش ئێستا لە ڕۆژهەڵاتی کوردستانە و بە '' دینەوەر'' بەناوبانگە. شوێنی کۆشکی پادیشا ''کەی گوشتاسپ'' کە ئاینی بەهدینی پەژیراند و بووە پاڵپشتی زەردەشت، ئێستا لە باژێڕی ''سەحنە''یە و لەو سەردەمەدا بە'' شاهێندژ – شایییندژ – ساییندژ'' بەناوبانگ بووە.
بە بۆچوونی زمانناس '' محەمەد ئەمین هەورامی'' ئاویەدەر، یەکێک لەو جێگا پیرۆزانە بووە کە زەردەشت لە هاتوچۆی نێوان '' شیز '' و '' #لوڕستان#'' دا چەند ڕۆژێک بۆ پشوودان ماوەتەوە و لەهاتوچۆ دا بە لێواری ڕوباری سیروان دا تێپەڕیوە. بە باوەری ئەو، گوندی بەڵخە لە هەورامان لەسەر سنوورە دەستکردەکەی ئێران و ئێڕاقەو ئێستاش ماوە. سەردەمی خۆی باژێڕێکی مەزن بووە و کۆشکی بەناوبانگی '' کەی گوشستاسپ'' ی لێبووە.