خەندان، بە بەڵگەوە زانیاری گرنگ لەبارەی پێدانی بەرهەمە نەوتییەکان بەهەرێم لەلایەن وەزارەتی نەوتی عیراقەوە ئاشکرا دەکات.
لە ڕێگەی بەدەستهێنانی چەند بەڵگەنامەیەکی نهێنی و گرنگ لە وەزارەتی نەوتی عیراقەوە، خەندان چەندین زانیاری لەبارەی نرخی بەنزین و ڕێژەی پێدانی بەرهەمە نەوتییەکان بەهەرێم لە ماوەی ساڵانی 2004 تا کۆتایی ساڵی 2012 دەخاتەڕوو، کە بەپێی یەکێک لە بەڵگەنامەکان، وەزارەتی نەوت بەردەوام بووە لە ناردنی پشکی هەرێم لە بەرهەمە نەوتییەکان، ئەوەش سەرباری بوونی چەند پاڵاوگەیەک لە هەرێمدا.
هەر بەپێی چەند بەڵگەیەک، کە لەسەرچاوەیەکی تایبەتی وەزارەتی نەوتی عیراقەوە دەست خەندان کەوتووە، دەبێت حکومەتی هەرێم نرخی یەک لیتر بەنزین بە بڕی (430) دینار بە بەنزینخانەکان بفرۆشێت و ئەوانیش بە بڕی (450) دینار بە هاوڵاتیانی بفرۆشنەوە، وەک لە هەموو وێستگەکانی عیراقدا به و نرخە دەفرۆشرێتەوە، بەڵام تائێستاش یەک لتر بەنزین لە بەنزینخانەکانی هەرێم بە بڕی (500) دینار دەفرۆشرێتەوە.
بەپێی ڕاپۆرتێک، کە لەلایەن دەستەی ڕاویژکارانی وەزارەتەوە بەرزکراوەتەوە، لە عیراقدا بەنزینی (نایاب و سۆپەر) بوونی نییە، بەڵکو ژمارەیەک لە وێستگەکانی دابەشکردنی سووتەمەنی مادەی (BTX) دەکەنە ناو بەنزینەوە بە مەبەستی بەرزکردنەوەی ئۆکتانی بەنزینەکە، کە ئەو مادەیەش بەپێی پێوەرە جیهانییەکان، دەبێت بەڕێژەی (1%) بێت و لە ئەگەری زیادکردنی ڕێژەی مادەکە، واتە زیادکردنی مادەیەک کە دەبێتە هۆی تووشبوون بەشێرپەنجە.
لە ڕاپۆرتەکەدا، ئەوەشخراوەتەڕوو، کە ئەو مادەیە لەلایەن کۆمپانیای عەرەبی بۆ پاککردنەوەدەفرۆشرێتکە سەر بە (ئەواپک)ە، بەڵام دوای بەدواداچوون، داوا لە کۆمپانیاکە کراوە بەوەی لیستێک بەناوی ئەو کۆمپانیانەی مادەکەیان لێدەکڕن، لەنێو لیستەکەشدا دەرکەوت سێ کۆمپانیای هەرێمی کوردستان بەڕێژەیەکی زۆر ئەو ماددەی (BTX)یان لێدەکڕن، کە ئەوانیش بریتین لە (کۆمپانیای بلاک ئۆیڵ، کۆمپانیای بۆند ئۆیڵ، کۆمپانیای ماجیم مالانیا).
هەر لە ڕاپۆرتەکەدا، پێشبینی ئەوەشکراوە کۆمپانیای دیکەش لە هەرێمدا هەبێت کە ناویان لە لیستەکەدا هەیە ئەو ماددەیە بکڕێت، بەڵام بەبێ ئەوەی ئاماژە بە ناوی پارێزگاکەیان درابێت.
لە ڕاپۆرتەکەی دەستەی ڕاوێژکاری وەزارەتی نەوتی عیراق، ئەوەش ئاشکرا کراوە، کە ئاگاداری هەرسێ پارێزگاکەی هەرێم کراوەتەوە و دەرکەوتووە، کە ئەو سێ کۆمپانیایە لە هەرێمدا بوونیان نییە، هەروەها ئەوەش دەرکەوتووە، ژمارەیەک لە وێستگەکانی هەرێم کە بەنزینی نایابا دەفرۆشن، مادەی (BTX) بەشێوەیەکی هەڕەمەکییانە و بەبێ پشتبەستن بە ڕێژە جیهانییەکە، تێکەڵ بە بەنزین دەکەن.
هەر بەپێی ئەو زانیارییانەی دەست وەزارەتی نەوت کەوتووە، هەندێک جار ڕێژەی تێکەڵکردنی مادەکە لە سەدا (20) زیاتر بووە.
بەپێی بەڵگەیەکی دیکەی وەزارەتی نەوتی عیراق، کە نووسراوێکی وەزارەتە بە ژمارە (و/282) لە ڕێکەوتی 12-08-2013
سەبارەت بە ناردنی بەرهەمە نەوتییەکان بۆ هەرێمی کوردستان، تیایدا دەرکەوتووە، کە لە نێوان ساڵانی (2004 تا کۆتایی 2012) سەرجەم بەرهەمە نەوتییەکان (بەشێوەیەکی دادپەرەوەرانە لە نێوان پارێزگاکانی عیراقدا) ڕەوانەی هەرێم کراوە.
لە نووسراوەکەدا، ئاماژە بەوەدراوە، کە ڕێژەی جێبەجێکردنی پلانی دابەشکردنی بەرهەمە نەوتییەکان پشت دەبەستێت، بە:" بارودۆخی کەش و هەوا، بۆیە تێبینی ئەوە دەکرێت نەوتی سپی زیاتر ڕەوانەی هەرێم کراوە لە بەرسەرمای زستان.
هەروەها ڕێژەی ناردنی بەرهەمە نەوتییەکان لەنێوان ئەو ساڵانەدا، لە چوارچێوەی ڕێژەی قبوڵکراودایە بە بەراورد لەگەڵ پارێزگاکانی دیکەی عیراق.
هەر له و نووسراوەدا، ئەوەخراوەتەڕوو، کە بەهۆی ئەوەی لەلایەن هەرێمەوە زانیارییان پێنادرێت جگە لە دوو نووسراوی هەرێم بۆ وەزارەتی دارایی کە تیایدا وزەی پاڵاوتنەوە بە (53) هەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا لە ساڵی 2011 دانراوە، ئەژمار دەکرێت و کراوەتە بنەما بۆ بڕین لە پشکی پارێزگاکانی هەرێم لە مانگی نیسانی 2012ەوە، ئەوانەی پاڵاوگەیان تێدایەوبەمشێوەیە:
بەنزین (900مەتر سێجا) لە پشکی پارێزگای هەولێر
نەوتی سپی (700 مەتر سێجا) لە پشکی هەردوو پارێزگای سلێمانی و هەولێر
زەیتی غاز (1400 مەتر سێجا) لە پشکی هەردوو پارێزگای هەولێر و سلێمانی
بەردەوامبوون لەسەر پێدانی تەواوی پشکی پارێزگای دهۆک لە بەرهەمە نەوتییەکان و تەواوی پشکی پارێزگای سلێمانی لە بەنزین، ئەمەش سەرباری بوونی دەیان پاڵاوگەی بچووک، کە کاری پاڵاوتنی نەوتی خاو بە میکانیزمینەزانراو دەکەن، کە بەرهەمەکانیان نەخراونەتە چوارچێوەی پشکی هەرێم.
لە نووسراوەکەدا، تەئکیدکراوەتەوە، کە لە ئێستادا هەرێم ڕۆژانە (120)هەزار بەرمیل نەوتی خاو دەپاڵێوێت، ئەوەش وادەکات (3200مەتر سێجا)بەنزین و (59) هەزار نەوتی سپی و زەیتی غازبەرهەم دەهێنێت، ئەمەش پێویستی هەرێمبۆبەرهەمەکان پڕدەکاتەوە.
هاوکات لە ژێر یەکێک لە خشتەکاندا، ئەوە ئاشکراکراوە، کە سەرباری بوونی پاڵاوگە لە نێوان ساڵانی 2010 و 2011 تا نیسانی 2012 بەردەوامی دراوە بە پێدانی بەرهەمە نەوتییەکان بەهەرێمی کوردستان، هەروەها ئەوەشخراوەتەڕوو، کە ڕێژەی نەوتی سپی زیاتر دراوەتە هەرێم بەلەبەرچاوگرتنی بارودۆخی کەش و هەوا و سەرمای زستان لە ناوچەکە.
بەڵام تێبینی ئەوەشکراوە، کە ڕێژەی پێدانی بەنزین و زەیتی غاز بەهەرێمی کوردستان لە چەند ساڵێکدا کەمتر بووە بەهەمان شێوەی پارێزگاکانی دیکەی عیراق، ئەوەش بەهۆی بارودۆخی ئەمنی.
تەئکیدیشکراوەتەوە، کە وەزارەتی نەوت بەردەوام بووە لە پێدانی نەوت بەهەرێمی کوردستان لە ماوەی ساڵی 2013 و بە هەمان پشکی سەرەوە، ئەوەش سەرباری زیادبوونی وزەی پاڵاوتن لە هەرێم بۆ (120) هەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا، کە ئەوەش پێویستییەکانی هەرێم لە بەرهەمە نەوتییەکان، پر دەکاتەوە.
- 18-09-2013