نامۍ: مەڵڵا مسەفا
نازنام: سەفوەت
نامۊ تاتەی: حاجی مەڵڵا ڕەسووڵ
نامۊ ئەڎێ: ڕەعنا
ساڵۊ پېڎابېیەی: 1907ز.
ڕۊ مەرڎەی: #09-12-1963#ز.
یاگۊ پېڎابېیەی: سلێمانی
یاگۊ مەرڎەی: سلێمانی
$ژیۋاینامە$
نامېش: مەڵڵا مسەفا کوڕو حاجی مەڵڵا ڕەسووڵی دێلێژەیین .
ساڵەو (1907ز.) گەڕەکەو دەرگەزێنی، دلۍ شارو سلێمانی ئامان دلۍ دنیێ. یانەو تاتەیش جە دەگاو دێلێژەی سەر بە قەرەداخی کۊچشان کەردەن پەی شارو سلێمانی و ئەچا مزگینە کە بە نامۍ مزگی حاجی مەڵڵا ڕەسووڵی بەنامبانگەن بییەن ئیمام و مودەڕیس، بەپاو ئا پېوەڼیە تەکو کاک ئەحمەڎی شېخی کە جە نزیک بیەیۆ مەرگو وېشەنە کەردەنش بە خەلیفەو وېش، بییەن بە واعیزو سلێمانی و وېرەگانە دلۍ مزگی گۆرەو سلێمانی وەعزە و مۊچیاری خەڵکیش کەردەن.
حاجی مەڵڵا ڕەسووڵ کوڕو مەڵڵا موحەمەد کوڕو مەڵڵا شەریفیەن.
سەفوەت، جە ئەڎێشۆ کوڕو ڕەعناو شېخ عەزیزی شېخ فەتاحو خانەقایەن، کە برازا و جانشینو مەولانا خالیدی میکایڵیی نەقشبەڼی بییەن.
ماماش جە ئەڎێشۆ، جە ئاغاکانو شیوەکەڵینە، ئی پېوەڼییە قۆمایەتیۍ گرد کارشان جە بنیاڎنیای ژیوای ئی کەسایەتینە بیەن و کارشان وەنەکەردەن و دلۍ ژیوای وېشەنە پېوەڼیێ بە تین و فراوانی قۆمیبیەی تەکو گردو ئی جەمسەرانە بییەن.
سەفوەتی شاعېر، چوار برێش بیېنۍ. یەرېشان جە وېش گۆرەتەرۍ بیېنۍ، پی ناما: مەڵڵا ئەحمەڎ ( فائیز )، مەڵڵا موحەمەڎ (فەیزی)، مەڵڵا مەحموڎ، یۊشان جە وېش گولانەتەر بییەن بە نامۍ نەجمەدین (ن. ئاری). تاقە واڵێوەش بیېنە بە نامۍ (حەپسە خان)، کە هامسەرەو شېخ عارفو دێلێژەی بیېنە.
هەرچەنی حاجی مەڵڵا ڕەسووڵ شاعېر بییەن و دیوانی شېعریش بە نامۍ (موخلیس)، هەم کوڕەکېچش شاعېرۍ بیېنۍ و مێڎانو ئەدەبیاتی و شېعرېنە شان و باڵشان ۋا دان.
سەفوەتی شاعېر، پېسە هەر کوڕە مەڵڵێوە سەرەتا دلۍ حوجرەو مزگیەکانە دەرسی شەرعیش وانان، فېرو ئادابە شەرعیەکاو دماتەر زوانەکانو عەرەبی و فارسی بییەن، چاگۆ لوانەنە دلۍ دنیاو ئەدەبیاتو ئا میللەتا.
سەفوەت، ژیانو فەقییەتیشەنە فرەو یاگا گېڵان، فەترێ لاو مەڵڵا ئەحمەڎو فورقانی ڕۆژبەیانی وانانش، ماوێ جە کەرکووک دلۍ مزگی (منارە نەخشین) کە بە مزگی (فەرهاد)یچ ئەشناسیان، لاو مەڵڵا ڕەزای واعیزی وانانش، هەر بە فەقیی لوان پەی دەگاو (بێژوێ)ی، نزیک بە سەردەشتی، ئەچاگە لاو حاجی مەڵڵا سەعیدی وانانش.
دمای ئا گەشتە فەقیەینە گېڵانۆ پەی شارو سلێمانی و جەلاو مەڵڵا حسێنو پیسکەندی وانانش و دماتەریچ دلۍ خانەقاو مەولانا خالیدی نەقشبەڼی خزمەتو شېخ عومەری قەرەداخی (ئیبنولقەرەداخی) هامۋانەرو مامۊسا مەڵڵا عەبدولکەریمی مودەڕیس و مامۊسا شېخ موحەمەدی خاڵی بییەن، دما پلەو وانایش دلۍ مزگی شېخ عەبدولڕەحمان شېخ ئەبووبەکری بیەن جە سلێمانی کە دلۍ خەڵکینە بە مزگی (بابا عەلی) بەنامبانگەن. هەر ئەچاگە ئیجازەی عیلمیش خزمەتو شېخ بابە عەلی شېخ عەبدوڵڵای تەکیەیی (1885-1940ز.) وەرگېرتەن.
وەختێ تاتەش کۊچی دمایین کەرۊن، سەرەتا مەڵڵا مەحموڎی براش یاگېشەنە منریۊرە، بەڵام مەڵڵا مەحموڎ جە سەردەمو ژیوای تاتەیشەنە دەرس و دۆرو مەڵڵایش تەمامنان، ڕوەش کەردېنە دلۍ دنیاو کەسابەتی و ئا دەمە حاڵ و بارش خاس بییەن، ۋەرو ئانەیە هەر نزیکەو ساڵێ پیشەو مەلاییش کەردەن و دمایی بە ڕازیبیەی و پەسەڼی وېش مزگیەکەش پەی مەلا مسەفای برایش جیائاستەن و ئاڎش یاگۍ وېشەنە نیانەرە.
پی جۊرە ساڵەو ( 1928ز. )نە بە ئیدارەی مەلیکی بیەن بە مودەڕیسو مزگیەکەو تاتەیش و وەرنماییچش هەر ئەچاگە کەردەن و تاکو کۊتاو ژیوایش وەرنمایی ئا مزگیێشە کەردەن،
بەڵام ساڵەو (1956ز.)ینە پاڵو مزگی گۆرەو سلێمانینە،
خانەقاو مەولانایچ بی بە یاگۍ نماو جومعە و جەماعەتی.بە مەڵامەتو ئانەی هەکە تەواناو ڕەوانۋاچیش بیېنە و خانەقایچ یاگۍ بابایاش بیېنە جە ئەڎێشۆ، کریان بە وتارۋانو مزگیەکەی.
گوزەرانو (سەفوەت)ی دلۍ تەمامو ژیوایشەنە هەر بە مەڵڵایی بییەن، زۊرش ئەو وېش کەردەن هەکە پا مووچە کەمەیە بژیوۊن، دەس پان نەکەرۊوە ئەو هیچ کەسی.
سەفوەت فرە قینیش چا مەڵڵایا بیېنە هەکە بە مەڵامەتو کەمی مووچەکەیشان پەناشان بەردەن پەی وەرگېرتەی زەکات و سەرفیترەی، زەڕو مارەبڕیەی و تەڵاق وەشکەردەیۆ.
هەمیشە واچۍ: گەر تەڵاق کۆتەبۊ، ئانە هەرگیز بە مەڵڵای وەشنمەکریۊوە، گەر نەکۆتەبۊچ، ئانە مەڵڵاش گەرەک نییەن. ئی هەقیقەتە و غیرەتشە پاسەش پەنە کەردەبۍکە ساڵانو جەنگی دوەمی جەهانینە کە گرانی و نەبیەی وستەبۍ تالووکە، دەمو مەڵڵاییەکەیشۆ کاسپی بکەرۊن. .
دماجار، تاریخو (#09-12-1963#) زاینی کۊچی دمایینش کەردەن و دلۍ قەبرسانو سەیوانینە بە خاکیشان ئەسپاران .
چن نموونێ جە شیعرەکانو سەفوەتی شاعېری:
خەیاڵی عەشق....
خەیاڵی عەشقی هێندە گەرمە لە سەرما
لە زستانا نییە باکم، لە سەرما
لە هاوینا ئەوەند ساردە هەناسەم
ئەبەد ناکەم شوعووری تینی گەرما
ئەگەرچی گەرمە باسی ئەو ڕەقیبە
لە کەین و بەینی ڕازا بێ خەبەر ما
ڕوە و جەنەت ئەڕۆن وا تیپی ڕەندان
شوکر زاهید لە ناو بیری سەقەر ما
ئەوی پەیمانی دامێ و جێی نەهانی
لە ڕاستم چاوی هەڵنایە لە شەرما
چ زەوقی دیوە، سۆفی بزنە ڕیشە
کەوا هەر وا لە ڕیزی بزن و مەڕ ما
سەرم سەرسامە زاهید چەندە گێژە
لە ڕەنگ و دەنگی تۆ چۆن کوێرو کەڕ ما
بڵێن بەو زاڵمە خوێن خوارە سەهوە
ئەگەر وا تێ ئەگا، خوێنم هەدەر ما
سبەی وەک سەگ پەت ئەکرێ و دێتە مەیدان
تەماشا چەندە پەست و قوڕ بەسەر ما
تەماشای نیکتە بازیی عەشقی من کەن
مەڵێن (سەفوەت) لە عەشقا بێ هونەر ما.
شاهیدی عەشق...
شاهیدی عەشقیم هەیە دێوانەیی و سەحرا نەوەرد
جێ نەما تیا بسرەوم شار و دێهات، چۆڵ و هەرد
هێندە گریام بۆ بیناییم، نابینا بوو چاوەکەم
سا کەرەم فەرموو لەبەر پێت بۆ بیناییم تۆز و گەرد
من سەرم دانا لە ڕێبازا کە تۆ پێی لێ بنێیت
کەوتە ژێر پێی ئەو ڕەقیبە، ئەی سەری خۆم دا لە بەرد
هەڵئەلەرزم بەم چلەی هاوینە من لەم ژوورەدا
زەمهەریرێکە ئەوەندەم هەڵکێشاوە ئاهی سەرد
هێندە تیری گرتە دڵ خاڵ خاڵە مەیلی یاری یە
دڵ ئەکاتە مۆرە، سینەم چاک ئەکا بۆ تەختی نەرد
پێم ئەڵێ بەسیەتی لافی عاشقی، کوا شاهیدت
نیمە شاهید غەیری لێوی وشک و غەیرەز ڕویی زەرد
چیم لە تەڕپۆشی و لە خۆ بادان و کیبرو دەعیەیە
بێ نەوایی و ڕوتبەیی حیشمەت لە لای ئینسانی مەرد
دڵ بە میحنەت شادمانە (سەفوەتا) بیستوومە من
خۆشەویست و هەمنشینی، ئاستانە ئەهلی دەرد.
دولبەرا....
دولبەرا تاکەی بناڵم، دەم بە دەم هەر سوبح و شام
بۆچی ناپرسی لە حاڵم، خۆشەویستی خۆش کەلام
خۆشەویستی خۆش کەلامی شافیعی ڕۆژی جەزامی
هەمنشینی لای خودامی، تو خودا مەیلێ بە لام
تو خودا تۆ واوە مەیلێ، بوو بە مەجنوون، شێتی لەیلێ
گێژو عەوداڵی دوجەیلێ، بۆ بە خۆ نایەیتە لام
گەر بە خۆ تۆم بێە لایە، ئەمە سوڵتان وەک هومایە
ئەبمە نوور عەینی چرایە، سەیری کە چەند بێ چرام
بێ چرا عەینی زەلامم، بگرە دەستم ئەی مەرامم
بێ کەسم، یارم خەرامم، تۆ لە جێی باب و برام
تۆ لە جێی ئیخوان و بابم، زیاتری، بەخودا فیداتم
سینە قەقنەس، دڵ کەبابم، مەلجەئی ڕۆژی جەزام
مەلجەئی ڕۆژی جەزایە، کەس بە کاری ئێمە نایە
غەیری ئەحمەد لەو هەرایە، ئەی خودا چی بێ سزام
چیم سزابێ، لەو هەرایە، ڕۆژی حەشرە و چی جەزایە
ڕووڕەشی وەک من فەنایە، بێ نماز و بێ سییام
گەرچی بێ ڕۆژو و نمازم، سینە بریان جان گودازم
خۆ بە ئەحمەد زۆر ئەنازم، بچمە ناو دار و سەلام
(سەفوەتا) جێگەم سەلامە، شافعێکی وا پەنامە
بۆ نەجاتم لەو مەقامە، بێ حیساب و بێ کەلام.
ئاوی زیندەگانی تۆ...
وتم وێڵی قومێ ئاوم لە ئاوی زیندەگانی تۆ
وتی سەیرێ لەژێر تاریکی گێسوما زەنەخدانم
وتم قوربان ئەڵێن تۆ خاوەنی دوو ڕیزە مرواریت
وتی شێتە تەماشای کە بریقەی هەر دوو لادانم
وتم گیانە لە باخچەی ڕوویی تۆ غونچە پشکوتوە
وتی ئەیزانی سەیریکە، بە وردی لێوی خەندانم
وتم دولبەر، یەکێکی تۆ، دوو شمشێری برۆ بۆچی
وتی شمشێرێ بەش ناکا ئەوەندە زۆرە قوربانم
وتم قوربانە وا قوربان، بەشی ئێمەش هەیە ئاخۆ
وتی قوربانی ئەو قوربانە زۆرن ، تۆش بە قوربانم.
ئالوودەی خەمم:
وەختێ پەی چارەو نەوەشییەکەیش لوان پەی لوبنانی، ئەچاگە نویستېنەش:
پەژموردە و ئالوودەی غەم، دوور لە وەتەن خۆم
پەڕپووت بەدەن، ڕووت و حەزین، غەرقی میحەن خۆم
وەک بولبوولی شەیدا، ئەگریێم و ئەناڵم
گریان و فوغان، زار و زەلیل دوور لە چەمەن خۆم
بێ ڕوویی تۆ ئەی یاری وەفاداری جەفاکێش
قەقنەس دڵ و بوریان جگەر، ئاگر لە بەدەن خۆم
هاتنە هەیە جان لەشکری غەم، سوارە و پیادە
بۆ کیشوەری دڵ وای بەبێ خەیلی شکەن خۆم
تەن خەستەیی خاشاک و دڕو و خاری مەلامەت
مەحروومی ویساڵی گوڵ و ڕێحان و سەمەن خۆم
کەس حاڵی بە حاڵی منی بێچارە نەبێ قەت
دوورکەوتەیی دێوانەیی نیگار لە خوتەن خۆم
سەفوەت، وەرە بگری بڵێ هەر ئان، شەو و ڕۆژ
پەژموردەو ئالوودەیی غەم، دوور لە وەتەن خۆم.
پەرچەمی ڕێحانەیی...
پەرچەمی ڕێحانەیی بۆن خۆشی تۆ تا بۆ نەکەم
شەرتە سەد سونبول، قەرەنفل، یاخۆ شەوبۆ بۆ نەکەم
هەر سەری مانگێ کە قەوسی مانگی یەک شەو دەرکەوێ
خۆشی لەو مانگە نەبینم یادی ئەبرۆی تۆ نەکەم
سەر لە ڕێگەی نیشتمان ڕۆیشتنا سەربەرزی یە
بۆ سەرێ لەو ڕێیە بڕوا عەهد بێ ڕۆ ڕۆ نەکەم
خۆت ئەزانی چەند بریندارم، بە ئازارم ، وەلێ
قەولێکەو کردوومە بۆ تۆ، ئای و ئۆف و ئۆ نەکەم
با من و تۆ ڕێکەوین چیە لە عوسبە و موئتەمەر
شەرتە ئیشی تۆ حەواڵەی سان فەرانسیسکۆ نەکەم
بەردەسی بێگانە و بەد ناو و ڕیسوا بم ئەگەر
حەز لە سەربەستی بەردەستی، لە دەستی خۆ نەکەم
تا سولەیمانیم ببێ، زەڵم و تەوێڵە و سەرچنار
ئارەزووی واشەنتن و، یا لەندەن و مۆسکۆ نەکەم.
نیگارا....
زستانە گوڵ نەماوە نیگارا، لە ناو چەمەن
بێبەرگ و ڕووت و قووتە سەروو داری نارەوەن
بولبول خزاوەتە کون و قوژبن، بە شینەوە
قومری سەیرکە ئەگری لە هیجرانی یاسەمەن
کۆڵان پڕی لە بەفرە ، مەپرسە لە دەشت و کێو
پەردەی سپی بە ڕوویەوە، بەڵکو هەموو بەدەن.
شینی دڵ....
دڵم حەقیێتی گەر شین کا ئەزانی تەیری لاهووتە
پەڕو باڵی سووتاوە کەوتوە، لەم خاکی ناسووتە
گەدای بەردەرگەیی تۆ بم ، شەهنشاهی زەمینم من
لەلام تەختی شەهنشاهی بە وێنەی تەخت و تابووتە
لە لای عاقڵ هەژارە گەرچی بیبێ خەزنەکەی قاروون
لە عەشقا هەرچی بێبەش بێ لە دنیا و دینی نابووتە
وتم سۆفی ئەزانم بۆچی تۆ وا مات و بێدەنگی
وتی دەروێش ئەزانم بۆچی دایم زیکری یا هووتە
بە یەک یەک تاکو ئێستا تیرت هاویشتە دڵی عاشق
بە جووت تیرم ئاهاوێتێ ، دەزانم بۆ دڵم جووتە
لە نازا بوو کە ئەیپۆشی لیباسی سوندوس، ئیستەبرەق
لە شەوقی ڕووتە وا سووتاوە ، ئێستا ڕووت و پەڕپووتە
چ کاسە سەر ، کەساسە دڵ، چ بێ هۆشە لەلام وایە
لە سیحری سامیریدایە، دووچاری چاوی جادووتە
ئەبێتە بولبولێ گاهێ، لەبۆ ئەو باخی ڕوخسارە
مەکە مەنعی لە سووتان ئەمڕۆ پەروانەیی ڕووتە .
باوەشێنی ڕووی....
بە پەرچەم باوەشێنی ڕووی ئەکا تا لێی نەنیشێ مێش
ئەگەر مێشێ لەڕووت نیشێ لە قەدرا خاڵی هیندووتە
ڕەوانە تۆ لەسەر خوانت هەیە هەر جۆرە خۆراکێ
شەرابی من کە خوێناوە ، دڵی برژاوی خۆم قووتە
لە وەعدی یەک لەسەر یەک بێ ئەساست دڵ کە ناڕەنجێ
ئەزانێ وەعدی بێ جێ، پیشەتە تۆ هەر ئەمە خووتە
لە مانگی چواردە دوێ شەو تێفکریم ڕووتم بە دڵدا هات
هیلالی یەک شەوە کاتێ ئەبینم، چەشنی ئەبرووتە
تەماشاکە لە دانەی خاڵی ڕووت و داوی گێسوویی
ئەوەی مونکیر بە باسی سیحرەکەی هارووت و مارووتە
دزی بازاڕی عەشقە دڵ، دەبۆیە ئەمری حەپست دا
لە زیندانی چەناگەتدا و کەلەپچەی موویی گێسووتە
لە ڕیزی ئەو ڕەقیبە (سەفوەت) ی بێچارە ڕامەگرە
کە ئینسان لایقی عەشقە نەوەک هاومل بە گاجووتە .
دڵ....
دڵم کەوتۆتە دەستی بێ میزاجێ
وەکوو یەک سەیر ئەکا کەشکۆڵ و تاجێ
لە بازاڕی ڕەشی ئەهلی زەمانا
عەشق بۆچی ئەبەد نەیدی ڕەواجێ
لە مزگەوت واز ئەهێنم بۆ کڵێسا
کە دڵ کەوتۆتە داوی، زوڵف خاجێ
لە شیعرت دەستت پڕ گەوهەر کە یووسف
لە بازاڕی مەزات، ئەکرێ هەڕاجێ
کە ڕووتبەی عیلم و ئیرشادم عەبەس چوو
سەری ڕێم گرتوە، بۆ سوودی باجێ
لە سایەی عەشقە موستەغنیم و نیمە
بە سامانی جیهانێ ، ئیحتیاجێ
تەبیبی دەردی دڵ تۆی خۆت ئەزانی
بە ساقەی چاوەکانت بم عیلاجێ.
یاران دڵسۆزان....
یاران دڵسۆزان، یاران دڵسۆزان
با بێ لە ئێوە، یەکێکی حاڵزان
تووشی دەردێ بووم نیە دەرمانی
زامێکی پڕ سۆ لە دڵ نیهانی
هەڵس و کوتمە وەک ئینسانی شەل
تەپ و تل ئەدەم کەوتوومە دوی مەل
ئەو مەلەی کە کەس ناوی نازانێ
نەمخستە سەر زار بۆ هەر نەزانێ
پێم ئەڵێن بۆچ وا حاڵت پەشێوە
نازانن ونە، لەو مەلەم شێوە.
ئەسعەد ڕەشید.[1]