د. جەبار قادر
لەم ڕۆژانەدا پرسی کەرکووک جارێکی تر بۆتە کرۆکی باس و خواسەکان لە نێوان کورد و عەرەب و تورکمان لە عیراق. کەرکووک پرسێکی هەمیشە ئامادەیە لە ململانێ و بگرە و بەردەکاندا. تەنانەت هەڵتەکاندنی دەوڵەتی عیراقیش باری ئەوەی نەرخسان کە بە شێوەیەکی دادوەرانە ئەم کێشەیە ڕوو لە چارەسەرکردن بکات. مرۆڤ جیاوازییەکی جەوهەری نابینێ لە دید و بۆچونی کاربەدەسەتانی نوێی عیراق لە مەر کەرکووک لە گەڵ دەست و دایەرەکەی سەدام حوسێندا. سەیر لەوەدایە کە دادگای تایبەت بە دادگایی کردنی سەرانی ڕژێمی بەعس ماوەیەکە ئەوەی ئاشکرا کردووە کە یەکێ لەو تاوانە سەرەکییانەی دراونەتە پاڵ سەدام حوسێن و یاوەرەکانی تاوانی پاکتاوکردنی ڕەگەزییە. واتا کاربەدەستانی نوێی عیراق بە دڵخوازی بێ یا بە ناچاری ئەو سیاسەتە بە تاوان دادەنێن و، بە پێویستی دەزانن کەسانی بەرپرس لەو تاوانە دادگایی بکرێن و سزا بدرێن. ئەی چۆنە وا لە گەڵ ئەنجامەکانی ئەو تاونەدا وا بە بێباکی و نامەسئولانە هەڵس و کەوت دەکەن و لە دژی بچوکترین هەنگاون بۆ سرینەوەی شوێنەوارەکانی ؟.
رەنگبێ وەڵامی جودامان هەبێ بۆ ئەم پرسیارە. وەڵام تەنها شۆڤێنیزمی عەرەبی، هەستی سەردەستەیی و بەکەمزانینی ئەوی دی، چاوچنۆکیی و فراوانخوازی و ناکۆکی مەزەبی نیە، بەڵکو تا ڕادەیەکیش لەوەدایە کە زوربەی عەرەبی عیراق و دەرەوەی عیراقیش، بە هەموو ئەوانەشەوە کە تا دوێنی ئاویان لە جامی سەری ڕژێمی سەدامدا دەخواردەوە، دڵخۆشن بەو ئامانجانەی لە بواری سیاسەتی بەعەرەبکردندا هاتونەتە دی و ئامادە نین وا بەئاسانی دەستیان لێ هەڵگرن. ڕۆژانە دەیان بەڵگە و هەڵس و کەوت و گوتاری سیاسی عەرەبی لە ئۆقیانۆسەوە تا کەنداو ئەم بۆچونە پشت ڕاست دەکەنەوە. ئەوەی سەیری کەناڵە تەلەفزیۆنیە عەرەبیەکان بکا، دەبینێ هەموویان لە مەر کەرکووک لە یەک ئاواز دەخوێنن. میوانە هەمیشەییەکانیان چەند عەرەبێکی فاشی و نوێنەرانی بەرەی تورکمانی، ئێستا یەکێتی ئیسلامی تورکمانیشیان هاتۆتە پاڵ و، جار جارەش هەندێ کوردی خۆ خۆر و خۆپەرست یا بێ ئاگا لە پرس و کێشەکانن.
هەروەها ڕاستیەک هەیە کە لە گوتاری سیاسی کوردیدا پشتگوێ خراوە، ئەویش ئەوەیە کە ئەوی دیش سیاسەت دەکا و زۆر جار لە ئێمە باشتری دەکا. با میدیای ئێمەش هەر دەهۆڵی چواردە ساڵ (ئەزمونی دیموکراتی) لێبدا و پێی وابێ ئەوی دی (خەریکی قومارکردنە بە کەرکووکەوە!). جەعفەری کە زانی گوتارە فشەڵ و پر لە پێچ و پەناکەی گران دێتە گوێی خەڵک، لەیس کوبەی ڕۆشنبیر و نەیاری هێنا و کردی بە گوتەبێژی حکومەتەکەی.
نە جەعفەری و نە هیچ سیاسەتمەدارێکی تری عەرەبی عیراقی نە ئەورۆ و نە لە دوا ڕۆژدا زاتی ئەوە ناکا نزیکەی نیو ملیۆن عەرەب لە کەرکووک و دەڤەرەکانی تری کوردستانەوە وا لێ بکا (تەشریف ببەنەوە) بۆ ئەو شوێنانەی لێوەی هاتوون. زۆر بە کورتی ئێمە باس لە سەدان هەزار خێزان دەکەین. ئەگەر هەر یەکێ لەم خێزانانە دە خزمی هەبێ، ئەوا دەکەنە چەند ملیۆن کەسێ. کام سیاسەتمەدار ئامادەیە ئەو هەموو جەماوەرە لە خۆی و حیزب و دەسەڵاتەکەی بتۆرێنێ، بە تایبەتی لە دەمێکدا کە هەڵبژاردن لە بەر دەرگایە ؟. ئەگەر ڕاگوێزراوانی کوردیشیان بخەینە سەر ئەوا کێشەکە ئەوەندە زەبەلاحە کە لە توانای هیچ حکومەتێکدا نیە لە ژێر ئەو بارە دەرچێ، چی جای حکومەتێک کە لە زۆنەی کەسکدا گیری خواردوە و بەرپرسەکانی لە ترسی کوشت و بر و فراندندا ناوێرن سەر دەرکەن.
گریمان هەموو ئەم ئەگەرانەش لە ئارادا نەمان، ئەوا پرۆسەیەکی لەم جۆرە بۆ ئەوەی جێ بە جێ بکرێ پێویستی بە چەندین ملیار دۆلار هەیە. دەوڵەتێک کە داری بە سەر بەردێوە نەماوە و زوربەی خەڵکەکەی ژیانێکی پر لە کۆڵەمەرگی و نەهامەت دەبەنە سەر، کەی دەتوانێ پرۆسەیەکی وا ئەنجام بدا، تەنها مەگەر خوداوەند بۆ خۆی بزانێ.
بۆیە ئەو کەسەی پێمان دەلێ توانای ئەوە لە ئارادایە کە مادەی پەنجاو هەشت جێ بە جێ بکرێ، یا لە مەسەلەکە ورد نەبۆتەوە، یا وردبۆتەوە و لێی نەگەیشتوە یا ڕاستمان لەگەڵدا ناکا. حکومەتی جەعفەری تا ئێستا قایل نەبووە لە سەر ئەوەی لێژنەی ئاسایی کردنەوەی باری کەرکووک پێکبێنێ، ئەگەر پێکیشی هێنا لە توانایدا نیە پارەی پێویستی بۆ دابین بکات. تەنانەت ئەگەر حکومەتی عیراقیش بیەوێ، کە نایەوێ، ئەوا لە دام و دەزگاکانی دەوڵەتدا ئەوەندە کاربەدەستی دژ بەو پرۆسەیە هەن، کە دەتوانن سەدان کۆسپ و تەگەرە دروست بکەن لە بەردەم سرینەوەی شوێنەوارەکانی سیاسەتی پاکتاوکردنی ڕەگەزیدا. ئەوە دوو ساڵ زیاترە کورد لە کەرکووک خاوەن دەسەڵات و هێز و پارە و هاوپەیمانە. مخابن کاتێ لە ئەنجامەکان ورد دەبینەوە، هەناسە ساردە خۆمان !.
هەر لە سەرەتای ئاهەنگ گێرانی کوردی کەرکووکەوە بە بۆنەی مادەی پەنجاو هەشتەوە ئەوەم لا ڕوون و ئاشکرا بوو، کە پرسەکە سەرەخوار کراوەتەوە. واتا لە بەری ئەوەی ئێمە پێ لە سەر ئەوە دابگرین کە کەرکووک و دەڤەرەکانی تر دەبێ بەشێکبن لە هەرێمی کوردستان، ئێمە هاتووین قسە و باسمان لە سەر ئەوە بووە کام گروپ زۆرینەیە و کامیان کەمینەن. شەرە ژمارە و ئامار و ململانێ لە سەر پلە و پایە کەش و هەوای شار و دەڤەرەکەی بە جۆرێک ژەهراوی کرد، کە کورد ئەورۆ نەتوانێ لە زۆر گەرەکی کەرکووک و دەڤەری گەرمیاندا بە ئازادی هات و چۆ بکات.
ئێستاش باس باسی دەستورە. پرسی کەرکووک پرسێکی دەستوری نیە. دەستور قانونی بناغەیی وڵاتە و ناچێتە نێو وردەکارییەکانەوە. دەستور باس لە سیستەمی سیاسی و بەرێوەبەرایەتی وڵات دەکا و دەتوانێ و دەبێ عیراق بە وڵاتێکی فیدیرالی پێناسە بکا. لە دەستوردا دەسەڵاتەکانی حکومەتی فیدیرالی و هی هەرێمەکان و میکانیزمی پەیوەندی و چارەسەرکردنی کێشەکان لە نێوانیاندا و گەلێ پرسی دی هەڵبەتە جێگە دەگرن. لێ جۆری فیدیرالی و سنوری هەرێمەکان و بەشی هەرێمەکان لە داهاتی وڵات و گەلێ پرسی تری لەو جۆرە دەبێ لە ئەنجامی ڕێکەوتنی سیاسیەوە بێنە کایەوە.
کەواتا نەک تەنها کێشەی کەرکووک، بەڵکو دۆزی کوردی عیراق بە گشتی دەبێ بە ڕێکەوتنی سیاسی لە نێوان نوێنەرانی کورد و عەرەب چارەسەر بکرێ. ئەم کارە ناکرێ دوای دەستور ئەنجام بدرێ. لە بەر هۆیەکی زۆر سانا ئەویش ئەوەیە کە دەبێ لە دەستوردا ڕەنگبداتەوە و جێگیر بکرێ.
هەنگاوی یەکەم دەبێ گەرانەوەی چەمچەماڵ، کفری، کەلار، پردێ، و خورماتو بێ بۆ سەر پارێزگای کەرکووک. ئەو هەنگاوە دەتوانێ پێگەی تەعریب لە کەرکووک و دەروبەری لاواز بکا و بە هەمان ئەندازەش پێگەی کورد بە هێز بکات. لە گەڵ ئەمەشدا پرۆسەی گەرانەوەی دەرکراوانی کورد پێویستی بەوەیە پشتگیری لێ بکرێ و پێداویستییە سەرەکیەکانی ڕاگوێزراوان دابین بکرێن. باوەر ناکەم کەس چاورەوانی ئەوە بێ، کە حکومەتی عیراق ئەم کارە ئەنجامبدا.
پێموایە زۆر کورد وەکو من گومانیان لەوەدا نەماوە کە ئەمریکا و بە تایبەتی بەریتانیا هەموو هەولێک دەدەن بۆ ئەوەی کەرکووک هیچ نەبێ وەکو هەرێمێکی سەربەخۆ بمێنێتەوە و نەخرێتە سەر کوردستان. هەبوونی کۆنسولخانەی هەردوو وڵات لە کەرکووکدا و ئامادەبوونی نوێنەرانیان لە هەموو کۆبونەوە ئیداری و سیاسییەکانی شاردا، هەرچەندە گوایە سەرەوەری گەراوەتەوە بۆ عیراقیەکان، و هەڵس و کەوتیان لە دژی بەهێزبوونی پێگەی کورد لە کەرکووکدا، ئیماژگەلێکن ناکرێ مرۆڤ بەهەڵە بیانخوێنێتەوە. هەڵبەتە من لێرەدا باس لە داگرتنی ئاڵا و وێنە و ئەمانە ناکەم، کە گەمەی زۆر بچوکن لە سیاسەتە گەورەکاندا. نابێ ئەوە بە دوور بزانین کە ئەمریکا و بەریتانیا پەیمانیان بە هەندێ لایەنی نێودەوڵەتی و هەرێمی دابێ کە ڕێگە نادەن کورد دەست بگرن بە سەر کەرکووکدا.
پرسی کەرکووک لە چوارێیانێکی زۆر ترسناک و چارەنوسسازە و سەرکردایەتی سیاسی کورد بەرپرسیاری یەکەمە لە بەرامبەر گەل و مێژوودا لەم ئەنجامەکەی.
لێرەوە باسی ئاسایی کردنەوەی باری کەرکووک و دوای ئەوەش ڕاپرسی لە سەر چارەنوسی کەرکووک، فەنتازییاکە هیچی لە سەر سەوز نابێ.