دەنگی ویژدان
#ڕەسوڵ سەرفەریانی#
تۆ هەمیشە ئەمە کارت بووە، بەدرێژای تەمەنت، بە تەمەنی درێژی مێژوو هەر تۆ داردەس و گورز و تەناف و سێدارەت لێدروست کراوە. تۆ هەمیشە ئامادەیت بۆ بەسەرباز بوون. لەلات گرینگ نەبووە و نییە کێ بتکڕێت، ... تۆ کالایت و بۆ فرۆش خۆت داناوە. تۆ بوویت هەموو پاشاکانت خولقاند، دەس و باڵت پێدان، هەزاران چاو و چاودێریان لێدەرهات و تەنانەت توانیان بیرەکانیش پێش دەربڕینیان بخوێننەوە. ئەرێ ئەوە تۆ بوویت و تۆیت کە ئێستایش ئاگری کوانووی زوڵم بە تین دەهێڵیتەوە. مەڵێ کە من بە تەنیا هیچ نیم و بێ منیش ئەم ڕەوتە دەڕوات. تۆی تاکیت کە سپا و لەشکری زوڵم پێک دێنیت. تۆی تاکی کە تاک دەکەیتە دەسەڵات، ئەگینا هەموومان هەر تاکین و کەسیش بە تاک نابێتە دەسەڵات ئەگەر ئێمە خۆمانی پێ نەفرۆشین. ئێستاش جانتایێکت کردووەتە شانت و بەردەوامیت.
جانتاکەی بە دەستەوە و لە بەر دەرکی فرۆکەخانە لە تاکسییەکە دابەزی. درگای تاکسیەکەی داخست، بەڵام پێش هەڵگرتنی یەکەم هەنگاو سەری پڕ لە خەیاڵی بەدەور خۆیدا سوڕاند. پاشان بێ ئەوەی دەنگی لێوە بێت بە خۆی وت: زۆر باشە تا ئێرە کەس دیار نییە و نەمیدیوە. هەرچەند ئەمەی پێ خۆش بووە، بەڵام ئەوەندە مێشکی سەرقاڵی کێشەی نێوخۆیی بوو ڕووداوە دەرەکییەکان زۆر کاری تینەدەکرد. جەدەلێکی ئەبەدی لە نێوان ئەهریمەن و ئەهورامەزدادا. شەڕی چاکە و خراپە و، خێر و شەر.
لەگەڵ یەکەم هەنگاو دیسان هاوارەکە مێشکی پڕ کردەوە و وتی دڵت بەوە خۆش مەکە بەوەی کەس ناتبینێت، خۆت دەزانی من دەتبینم. ئەی چ لەمن دەکەیت. ڕەنگە بتوانی خۆت لە هەموو کەس بدزییەوە، یان درۆیان لەگەڵ بکەیت، بەڵام نە منت بۆ فریو دەدرێت و نە دەتوانیت خۆتم لێ بشاریتەوە.
ئەم قسەیە ئەوەندەی تر دڵی داگرت و قورسایی خەمەکەی زیاد کرد. بە داگیراویەوە هەنگاوە قورسەکانی بەرەو درگای فرۆکەخانەکە هەڵگرت. لە درگا سوڕخۆرەکە چووە ژوورەوە. یەکەم وێنە پڕ لە قەرەباڵغییەکەی نێو هۆڵە گەورەکەی شوێنی تەحویلی بار و سەبتی پاسەکان، بڕێک چرچی خەمباریی و شەرمێونانەی لە ڕوخساری کردەوە. بە چپە وتی ها سەیرکە! بۆ پێت وایە کە هەر تەنیا منم ئەم کارە دەکەم. بڕوانە ئەوانە، ئەو ڕیزی دوور و درێژەی سەرەکە، هەر هەمووی بۆ ئەوێ دەچن و هەمووشیان خەڵکی ئەوێن و وەک من لێرە دەژین.
باشە تۆ دەتەوێت بەم قسانە من فریو بدەیت یان خۆت؟ ئەو کەسانە لەوانەیە زۆریان لە ڕێگەی هاوسەرگیرییەوە هاتبێتن و لێرەیش هات و هاواریان نەکردووە کە ئەگەر بمنێرنەوە ڕژێم دەمکوژێت. ئەوانە بە ئێعتبار و سەرمایەی کەسانی تر درۆی خۆیان نەسەلماندوە. جیا لەوەش بەشێکیش لەوانە ئیش بۆ ئەو ڕژیمە دەکەن کە تۆ خۆت بە دژی لەقەڵەم داوە.
باشە خۆ من قەت کارم بەو ڕژیمە نەبووە و بۆ دەبێ ئێستا خۆم بە تاوانبار بزانم؟ منیش وەک ئەو هەمووە، جیا لەوانە بە نەچوونەوەی من پێت وایە چی دەگۆردرێت. من بچمەوە یان نەچمەوە ئەو خەڵکە هەر دەڕۆنەوە.
با بچنەوە، وەک وتم ئەوانە جیاوازن و دەکرێت دابەشیان بکەیت بە سێ بەش. یەکەمیان ئەوانەن وا بە ئیش کردن یان هاوسەرگیری هاتوون، دووهەم ئەوانەن کە هەر لەسەرەتاوە بە بۆنەی ئیش یان شتی ترەوە هاتوون، بەڵام لە ئەساسدا پیاوی ڕژیمن. بەڵام دەستەی سێهەم ئەوانەن کە وەک تۆ سەرەتا وتویانە گیانمان لەمەترسیدایە، بە هۆی بارودۆخی وڵاتەکەمان و کوشتن و ئێعدام و زیندانی کردنی بەردەوامی گەنجان و کەسانی خەباتگێڕ، باوڕیان بە تۆ و کەسانی وەک تۆش کردوە و ئیجازەی مانەوە و هاوڵاتی بوونیان پێدراوە.
بەڵام من تازە بلیتم بڕیوە و کۆڵێ پارەم سەرف کردووە. ئێستا دەچم وخۆمیان تێکەڵ دەکەم و خۆمیان تێدا وندەکەم. هەر ئەمجارە نەجاتم بێت ئیتر من بێت و قەت کاری واناکەم ڕاست دەکەی منیان نەوتوە و ئەم خێڵە. ئەمانە جگە لە خۆیان بیر لە هیچکەس و هیچ شتێک ناکەنەوە. تەنیا ئەمجارە ئەویش لەبەر دایکم.
تەواوی ڕێگاکە لە ناو خەو و بێداریدا سوڕی دەخوارد. ژاوەژاوی خەڵکەکە و خەیاڵاتی خۆی تێکەڵ بە هەستێکی تایبەت، هەستێک کە پاش ساڵەها باوش بە دایکیدا بکات، هاوڕێکانی ببینێت. ئەوانەی کە سەردەمانێک بە هۆی بەتاڵبوونی کیفەکەی باخەڵی ئەمەوە تیایاندا دایمە جۆرێک لە لوتبەرزی دەبینی. لەبەر خۆیەوە دەڵێت ئێستا ئیتر ناترسم کە بچین بۆ ڕەستوران یان بەستەنی خواردن، ئیتر تەعارفی خاڵی و پڕ لە ترس بە سەر گیرفانی بەتاڵدا ناکەم. ئەسڵەن خۆم داوەتیان دەکەم بۆ ڕێستوران.
هەموو ئەو ڕێگا دوور و درێژەی کە تەیارەکە بڕیبووی بە لاییک، ئەو ماوەش کە لە پاسەکەدا بەرەو شارەکەی خۆیان دەبووا بیبڕێت بە لایێکی تر. جۆرێک لە بێ ئۆقرەی چووبووە گیانییەوە، هەستی دەکرد کات ناڕوات. پاسەکە پڕ بووبوو لە پرخەپرخی موسافیرەکان، ئاخر دووریی ڕێگا و تاریکیی شەو تەنیا بە خەو کورت دەبێتەوە، ئەو شتەی کە ئێستا لە لای ئەم وەک کۆترێکێ تاراو فڕی بوو و نەیدەویست لانیکەمەکەی ئەمشەو بگەڕێتەوە هێلانەکەی. چاوەکانی دەبەست و هەوڵیدەدا وای بنوێنێت کە خەوتوە، بەڵام دڵ پڕ لە تامەزرۆیی دیدار مێشک وا لێدەکات کە وەک دەریای تۆفانی ئۆقرە لە هیچ شوێنێک خۆی نەگرێت.
جادە لە باوشی شاردا و، شەو لە کۆشی بەیاندا ئۆقرەیان گرت و سەفەر لە کۆتاییدا بوو، بەڵام بێ ئۆقرەیی و سترێس لە دڵی ئەمدا گەیشتبوونە لوتکە. هەرچی لە ساتی چاوپێکەوتن نزیکتر دەبووەوە قورسایی جۆرێک لە خۆشی و دڵەڕاوکێ زیاتر دەکەوتە سەر دڵی و دڵیش بۆ خۆڕاگرتن لێدانی توندتر دەکرد، ئەوەندە خێراتر و بەهێزتر کە دەنگی لێدانەکەی دەهاتە گوێی و نیگەرانی دەکرد کە ئەوەی لە نزیکیدا بێت ئەو دەنگە ببیسێت.
پاس گەیشتە تێرمیناڵ و لە هاڕەهاڕ کەوت و ئۆقرەی گرت. مسافیرە خەواڵوەکان بەدەم باوێشک دان و بە بێتاقەتییەوە هەستان و دەستیان دا جانتاکانیان و یەکەیەکە بە خاوەخاو چوونە خوارەوە. ئەم کە نە خەو لەچاوی نیشتبوو و نە باوێشکێک ڕوخساری دەکێشا، بە ڕواڵەتێکی پر لە پەلەوە بە بێ ئۆقرەییەوە هەوڵیدەدا هەر چۆنێک بێت خێراتر ڕێ بۆ خۆ دەربازکردن بکاتەوە.
هەر کە پێی بە عەرز گەیشت بە بێ ماتڵ بوون ملی ڕێگای بۆ دەرەوە گرتە بەر. لەگەڵ بینینی یەکەم ماشینی بەردرگا کە پرسی کار دەکەیت، وەڵامی ئەرێ بوو. بێ چاوەڕوانی دەستی دا درگای ماشینەکەو هاوکاتیش بە سەر ئاماژەی دا بە کابرایش کە لە پەنای ماشینەکەیدا خەریکی جگەرەکێشان بوو، بە دەنگیش وتی با بڕۆین. کابرایش بێ سێ و دوو لەگەڵی سوار بوو.
شوفێڕەکە هاوکات کە ئوتوموبیلەکەی هەڵکرد، پێش ڕێکەوتن پرسیاری کرد: بۆکوێ؟ ئەویش ناوی گەڕەک و کۆڵانەکەی پێ وت. پاش هاتنەدەر لە تێرمیناڵەکە شۆفیرەکە ڕوویکردە ئەو کە لە کورسییەکەی پێشەوە دانیشتبوو
لەوە ناچێت خەڵکی ئەم شارە بیت.
با خەڵکی ئێرەم هەر لێرەش لەدایک بووم. بۆچی پرسیارت کرد؟
یەکەم ئەوەی خەڵکی ئێرە بە گشتی سەرەتا لە قیمەت ئەپرسن، بەڵام ئێوە نەتان پرسی. دووهەمیشیان دەموچاوت ئاشنا نەبوو، ئەتوانم بڵێم قەت نەتمدیوە. خۆت ئەزانی لە شاری بچوک پیاو هەر ڕۆژێک لە شوێنێک بۆ یەکجاریش بووە بە ڕێبواریش بووبێت یەک دەبینێت.
ڕاستە، من لێرە ناژیم.
ئەتوانم بپرسم لە کوێ دەژیت؟ هەرچەند خۆم گومانێکم هەیە؟
گومانەکەت بڵێ.
لە دەرەوەی وڵات، لەوانەیە لە ئورووپا بژیت.
ڕاستە، ڕێک وایە.
ئەوە بۆیە باسی پارەت نەکرد. زۆریش بە پەلە بوویت.
هەم ماندووم و هەمیش زۆر تامەزرۆی بینینی دایکمم. ئاخر نازانێت ئەمڕۆ دێمەوە.
ئێستا لەوانەیە لە خەویش هەڵنەستا بێت. چەند ساڵە نەتبینیوە؟
نزیکەی سێ ساڵە، ئاخر یەک جار هاتوە بۆ لام.
کە وابێت خۆت لە مێژە لە دەرەوەیت.
نزیکەی شەش ساڵ.
سیاسی بوویت؟
پاش کورتە وەستانێک وەڵامێکی سارد و کورت:
نا!
هەر خێرا بەدووایدا بۆ ئەوە باسەکە بگۆڕێت دەڵێت:
شار زۆر گۆڕاوە، پڕ بووە لە بینای تازە. ئا ئەم مەجموعە هەمووی تازەیە. چەندە ئاپارتمانی تیا ڕوواوە.
بەڵێ وایە. فەرموتان کام کۆڵان؟
هەر ئەوەی دووهەم بڕۆ پێشتر.
کابرا ئوتوموبیلەکەی لێخوڕی بۆ نێو کۆڵانەکە و بە ئارامی دەڕۆیشت بۆ ئەوەی ماڵەکەی نەدەزانی. تا ئەم وتی ئا لێرە دەستت خۆش بێت. کابرا بە ئارامی تەقریبەن لە ناوەڕاست کۆڵانە بێ دەنگ و چۆڵەکەدا تورمزی گرت. هاوکات لەگەڵ موسافیرەکەی لە ئوتوموبیلەکەی دابەزی و سەیرێکی خانووەکەی بەرانبەری کرد کە ماڵێکی دوو نهۆمی بوو و ژنێک لە بەر باڵکۆنی ڕوو بە کۆڵان و حەوشەکەی بینی کە ڕاوەستابوو. سەیرێکی موسافیرەکەی کرد کە درگای ئوتوموبیلەکەی داخست و ئەیویست بۆ پارەپێدانەکەی بێت بۆ لای شۆفێرەکە، بەسەر ئاماژەی کرد بۆ باڵکۆنی ماڵەکە و وتی:
دایکت خەبەرە و چاوەڕێتە، سەیری کە.
ئەوە ماڵی ئێمە نییە، ئەمەی بەرانبەری ماڵی ئێمەیە. هاوکات دەستی کرد بە گیرفانیا و بڕێک پارەی دەرهێنا و کرێکەی پێشکەش کابرا کرد و، سپاسی یەکیان کرد و کابرا ڕۆیشت.
دڵەخورپە، کە لە زۆریی تامەزرۆیی دیدارەوە هەموو جەستەی گرتبوو، بە بۆنەی قسەکردن لەگەڵ شۆفێرەکە کەمێک دامرکابوو، ئێستا لەپڕ وەک بورکانێک هەلیدا و جۆرێک لە لەرزین دەستوپێی گرتبوو. بۆ هێوربوونەوە چەند چرکەیێک لەبەر درگا ڕاوەستا و سەیرێکی دەوروبەری کرد، ژنە جیرانەکەیان هەر لەوێ بوو و بێ چرکە سەیری ئەمی دەکرد. ئەم نیگای لە نیگای قورسی ئەو دزییەوە و نوساندی بە زەنگی ئایفۆنی درگاکەوە. ئەمجا دەستی کێشا بۆ دوگمەی زەنگەکە و فشاریدا. دەنگێکی لۆلۆلۆلۆ لای ئەمەوە بیسرا. پەنجەی لابرد و چاوەڕی بوو. لەبەر خۆیەوە وتی ئێستا خەوتویشە. زۆر زووە هێشتا کەس هەڵنەستاوە، جگە لەو ژنە، ئەویش لە ساخ ناچێت. دەستی بەرەوە دوگمەی ئایفۆنەکە ڕاکێشاوە، بەڵام پێش ئەوەی فریا بکەوێت ڤشاری بدات، خرەی هەڵگرتنی گوشییەکە لەوسەرەوە بیسرا.
کێیە؟
منم دایە بیکەوە.
تۆ کێیت بەم بەیانییە زووە؟
دەنگم ناناسی، کوڕەکەت.
چەند چرکەیێک بێدەنگ بوو، پاشان قرتەی کرانەوەی قفڵی درگاکە هات. ئەمیش نەوی لە جانتاکەی و پاڵی لە درگاکەوە ناو بەرەو ناو حەشەکە وەڕێکەوت. چووە حەوشەکە سەری بەرەو درگای هاڵەکە هەڵبڕی، دایکی بینی کە بە حاڵەتێکی ناباوڕانە و سەیر ڕاوەستابوو. کاتێک چاوەکانی دەنگە ئاشناکەی کوڕەکەی تەئید کرد و دڵنیا بوو کە کوڕەکەیەتی، ناباوڕی و سەرسوڕمان ونبوون وجێگەی خۆیان دا بە بزە و خۆشی و قفڵی درگای چوونەژوورەوەی هاڵەکەی کردەوە.
لەباوەشگرتن و ماچبارانێکی دوور و درێژ دەستی پێکرد. پاش ئەوەی هەردووکیان تاسەکانیان بە ماچ ژمارد، کوڕەکەی وتی باشە دایەگیان ئیزنم بدە با پێڵاوەکانم داکەنم. بەم شێوەیە ماچ و لەئامێزگرتنی یەکەم کۆتایی هات. هاوکات کە ئەو خەریکی کردنەوە و داکەندنی پێڵاوەکانی بوو، دایکی وتی تۆ ناترسی من لە خۆشیانا سەکتەبکەم وا بێ خەبەر دیتەماڵەوە.
ڕاستە دایەگیان، بەڵام وتم با زۆر چاوەڕوانی ئازارت نەدات. ئێستاش ئەترسام خەوتبێتی، ئاخر شار چۆڵ و هۆڵە و کەس هەڵنەستاوە، جگە لەو ژنەی بەرانبەرتان کە لەو باڵکۆنە وەستابوو ئیتر یەک تاقە بەشەر دیار نەبوو.
لە ڕاستیدا من هەستام بۆ نوێژی بەیانی، ئیتر هەر لەخۆوە خەوم لێنەکەوتەوە. ئەڵێی دڵم خەبەری دەزانی.
لەوانەیە ئەو ژنەیش دڵی بۆ شتێک لێداوە وا بەم بەیانییە زووە لە باڵکۆن وەستابوو.
کام ژن؟
ئەمەی بەرانبەرتان، ناڵێم هەر ئەو لەبەر باڵکۆنەکە ڕاوەستابوو.
ئەها ئامینە خانم دەڵێیت. ئەو فەقیرە لەو ڕۆژەوە کوڕەکەی گیراوە هەمیشە لەوسەرە ڕادەوەستێت. ئەڵێن هەر چاوەڕوانە.
لەسەر چی گیراوە؟
نازانم ڕۆڵە دەڵێن سیاسی بووە.
بە بیستنی ئەو ڕستە شڵەژا و چووە فکرەوە و چەند چرکەیێک زەینی چووە سەر قسەکانی زەمیری کە پێش هاتنەوەی بەردەوام سەرزەنشی دەکرد و، هەوڵی دەدا پەژیوانی بکاتەوە لە هاتنەوەی.
دایکی ئەو تێکچوونەی لە کوڕەکەیدا هەست پێکرد، بۆیە پرسی:
ئەوە چی بوو کوڕم؟ بۆچی وا چوویتە فکرەوە و شڵەژای؟ کوڕەکەی دەناسی؟ خۆ ئیشەللا تۆ سیاسی نیت.
نا نا هیچ نییە. نا من سیاسی نیم، ... کوڕی ئەویش ناناسم.
نەوەڵلا سیاسی مەبە، دەست بە کڵاوی خۆتەوە بگرە و کارت بە کەس نەبێت. بە خوا بێت و شتێک بۆ تۆ ڕووبدات، من شێت ئەبم و لە ئامێنەخانمم خراپترم بە سەردێت. بە خوا ڕۆڵە ئەڵێن ئەوەندەیان ئەشکەنجە داوە ناتوانێت بڕوات بە ڕێگادا. ئەڵێن حوکمەکەی ئێعدامە. دایکی شێت بووە. هەر دەڵێت کوڕەکەم دێتۆ، خۆی قەولی داوە. توخوا ڕۆڵە ئاگات لەخۆت بێت. دانیشە سەر کار و ژیانی خۆت لە خوا بەزیاد بێت هەموو شتێکت هەیە. هەقت بەسەر هیچۆ نەبێت.
ماندویی ڕێگا و نەخەوتنی شەو و قسەکانی دایکی قورسایێکی خستبوە سەر شانی و هەستی بە بێ هێزی دەکرد. بۆیە بە دایکی وت زۆر ماندووم، ئەمەوێت وەنەوزێک بدەم و بڕێک بحەوێمەوە. دایکیشی وتی وا بکە، تۆ بڕێک بخەوە منیش تەلەفونێک ئەکەم بۆ مناڵەکان با بزانن هاتویتەوە.
دایکی پێخەفی بۆ ڕاخست لە ژورێک و ئەمیش چوو بخەوێت. هەر سەری کردە سەر سەرینەکە جەستەی ماندووی وەک تا ئاردێکی بێ هەست قورس ڕاکشا، بەڵام مێشکی سەرقاڵی تێکەڵاویێک لە ترس و دوودڵی بوو. شتێک بوو کە نەیدەزانی چۆن باسی بکا، یان باشترە بڵیین نەیدەوێرا باسی بکات. شتێک کە بیستبووی، بەڵام قەت کەس بە ڕوونی بۆی نەدرکاندبوو. شتێک کە دەبێت هەرکەسەو خۆی ئەزموونی بکات و لەدڵی خۆیدا حەشاری بدات و شاراوە ڕایبگرێت، وەک ئەزموونەکانی نێوجێگای خەو، بۆ باسکردن نابێت. بۆیە تەنیا دەیتوانی بیشارێتەوە و تەنیا ویژدانی ئاگادار بوو لەو شتە. ئەو کە هەر لەسەرەتاوە دەنگی دەدا و هەموو ئەوانەی بیر دەخستەوە کە ئەمڕۆ وەک نووکەچەقۆ جارجار تا دڵی دەچەقێت. بیری لە ئەوهەموو نووکەچەقۆیە دەکردەوە کە ویژدانی لێیدەدا. هەروەها لەوەی کە دەبێت تا چەند ڕۆژی تر بە سەفەرێک تەکلیفی کێشەی نێوان خۆی و ویژدانی یەکلا بکاتەوە. بە خۆی دەڵێت ژیان وانابێت. وەستان لە نێوان دوو بەردەئاشدا ژیان نییە. ئەبێ یەکیان هەڵبژێرم.
سەیری کاغزەکەی دەستی دەکات، دەبینێ دروست هاتووە، لە تاکسیەکە دادەبەزێت و بە بێ دوو دڵی دەچێتە بەر پرسگەکە و پرسیاری شوینی دیاریکراو دەکات و ڕێنوێنی وەردەگرێت و دەرواتە جێگەکە. پێی دەڵێن دانیشە چاوەڕێ بکە بانگت دەکەن.
زۆر دادەنیشێت، ماندوو دەبێت، ماندووی دەکەن. دەیەوێت پرسیاربکات. جوابی نادەنەوە و ڕایدەگرن. پاشان بانگی دەکەن. لێی دەپرسن چیت دەوێی؟ پاسەکەم. کابرای پشت مێزەکە پیدەڵێت پاس بە بەلاش نادرێتە دەس کەس. تۆ پەروەندەت هەیە لە هەندەران دەژیت و هەزاران کردەوەی نایاساییت بەرانبەر بەم نیزامە کردووە. ئەم دەڵێت من هیچ کارێکی نایاساییم نەکردوە، قەت دژی ئەم نیزامەش نەجوڵاوم. پێی دەڵێن ئەمانە ناخوات یان پاست نابینیت و بە دەیان تاوان لە زیندانت دەکەین یان چیت پێدەڵێین دەیکەیت. ئەم دەڵێت ئێوە لە خۆتانەوە ناتوانن بوختانم بۆ هەڵبەستن من هیچ بۆ هیچ کەس ناکەم. من کەسێکی بێلایەنم و حەزیشم لەمکارانە نییە. کابرای پشت مێزەکە بە سەر ئاماژە بەو سەربازە دەکات کە لە تەنیشت درگاکەدا ڕاوەستاوە کە قۆلبەستی بکەن و بیبەن بۆ زیندان. کابرا دەڵێت با بڕێک لەوێ بیت جا دەزانی کە ئێمە چی ئەتوانین بکەین. ئەم دەنگ بەرزدەکاتەوە، هاوار دەکات و دەڵێت من هیچ تاوانێکم نەکردووە و ئێوە حەقتان نییە من ڕاگرن. سەربازەکە ڕایدەکێشێت و کابرا دەڵێت بیبە با بزانێت حەق چییە. ئەم دەنەڕێنێت و هاوار دەکات و دەیەوێت قسە بکات، بەڵام پێش قسەکردن بە دەنگی براکەی دادەچڵەکێت.
چاو دەکاتەوە دەبینێت هەموو برا و خوشکەکانی لەوێن. لێی دەپرسن ئەوە چی بوو بە دەم خەوەوە دەتناڵاند و هاوارهاوارت بوو. وادیار بوو خەونت دەبینی. ئەمیش کە ئێستا ئیتر خەبەری بووبووەوە و دانیشتبوو، وتی هیچ نییە ڕەنگە هی ماندووی بێت. هەستا و دەستی کردە ملیان و خۆشحالی دەنواند.
پاش ئەو خەوە مێشکی زۆر سەرقاڵی ئەو بابەتە بوو. ویژدانی دایمە دەیپرسی ئێستا دەتەوێ چ بکەی. پێش تێکەوتن بیر لە هەموو شتێک بکەرۆ.
جارجار ئەو کاتانەی وا ویژدانی ماندوو دەبوو بەدەست حەرەکەتەکانی ئەمەوە و سەرخەوێکی دەشکاند، ئەم بەدزییەوە بیری لەوە دەکردەوە لێرە خانوو و دوکان و زەوی بکڕێت. جارێکیان بەخۆی دەگوت کە ویژدان قسەی قۆڕە و پیاو دەبێت بیر تەنیا لەخۆی بکاتەوە و لە داهاتوەکەی. بە ویژدان و ئەخلاق و پرێنسیپ بێت... ویستی بڵێت پیاو بە هیچ ناگات. بەڵام وشەی پرێنسیپ بۆ یەک چرکە بردیەوە بۆ هەندەران، بۆ ئەو شەوەی وا لە لای هاوڕێیەکی میوان بوو، ئەو کاتە هێشتا ئێقامەی وەرنەگرتبوو، باسی هاتووچۆی هاوڵاتیانیان دەکرد. ئەم بە تووڕەییەوە دەیگوت: ئەگەر ئەو خەڵکە تەنیا تۆسکاڵێک پرێنسیپیان ببێت لەبەر ڕێزی خۆشیان بێت قەت ناڕونەوە بۆ وڵات. ئەمە یانی چی ئەگەر خۆتانیش درۆتان کردبێت و موشکلەتان نییە، لانیکەم پرێنسیپتان هەبێت و ڕێز لەوانە بگرن کە ئێستا گیانیان لە مەترسیدایە. هاوڕێکەیشی بەگەرمی قسەکانی ئەمی تەیید دەکرد و دەیگوت ئەگەر ئەوانە مۆراڵیان ببێت و درۆکانی خۆیان بەم ڕۆیشتنەوەیان بۆ ئیدارەی مهاجرەت نەسەلمێنن و ئێعتمادیان بە ئێمە کەم نەکەنەوە، ئیتر ئەوندە بۆ کەسانی وەک تۆش سەختی ناگرن. ئەم ڕستانە وەک بروسکە بە ئاسمانی ئاڵۆزی مێشکیدا تێپەڕی، بەڵام خێرا خۆی لێدزییەوە و بیری بردەوە سەر ئاکامی کڕینی ملک و پارە خەواندن لە وڵات.
دووانیوەڕۆ بە مەبەستی سەردانی هاوڕێکانی لەماڵ هاتەدەر، بە بێ ئەوەی خۆی بیەوێت نیگای لەودیو درگای حەوشەکەیانەوە وەک تۆپێک کەوتە بالکۆنی ماڵەکەی بەرانبەریان. دایکەکە هەر لەوێ بوو، بە خێرایی چاوەکانی بەدەم تروکاندنەوە کێشایەوە نێو کۆڵانەکە، بەڵام خەیاڵی بۆ ماوەیێک لەوێ مایەوە. هەوڵیدا بە بیرکردنەوە لە یەکەم دیداری لەگەڵ نزیکترین هاوڕێی سالانی زووی بێتەوە ژیانی خۆی. حەزیدەکرد بە پەلە بچێتەوە ئەو کۆڵانانەی وا منداڵی خۆی تێدا بەجێ هێشتبوو، بەڵام هاوکات زۆر تامەزڕۆی دیداری هاوڕێکانیشی بوو. حەزیدەکرد پێش ئەوەی ئاگاداری هاتنەوەی ببن، بیانبینێت و سورپرایزیان بکات. بۆیە بە تاکسی چوو بۆ دوکانی هاوڕێ نزیکەکەی. دەیزانی کە بە عادەت ئەوانی تریش دەهاتن بۆ ئەوێ. بە پەلە لە تاکسییەکە دابەزی و سەرێکی بەدەوروبەری خۆیدا سوڕاند، خەلکێکی زۆری بینی، بەڵام کەسی نەدەناسی. خۆی گەیاندە دوکانی هاوڕێکەی، چووە ژوورەوە و لەناو درگاکەدا ڕاوەستا. بە هاوڕیی خاوەن دوکانەکەیەوە سێ کەسی لێ بوو، سەرقاڵی قسە بوون. ئەم وەک تارماییێک سێبەری خستە سەر چاوییان. لایان کردەوە، چەند چرکە باوڕیان بە چاویان نەدەکرد. ڕەنگە تەنیا لێکچوونێک بێت، بەڵام نا خۆیەتی. بێدەنگیێک خۆی دەسەپێنێت بەسەر جەوەکەدا، پاشان گۆڕینەوەی چەند نیگا لە نێوان هەرچوار کەسەکەدا و لە کۆتاییدا هەر سێ کەسەکە پێکەوە و بە حاڵەتێکی سەرسووڕمانەوە ڕوو دەکەنە ئەم و دەڵێن: تۆۆۆۆیش!
تۆۆۆیش، تۆیش، ... ئەم وشەیە و دەنگی هاوڕێکانی، سێ هاوڕێی کۆن هەر لە مێشکیدا کە وەک ئەشکەوتێکێ چۆڵ هەستی بە بەتاڵی دەکرد، دەنگی دەدایەوە و پرسیاری دروست دەکرد. مەبەستیان چی بوو لە وتنی بەو شێوەی تۆیش؟... منیش چی؟ منیش...
هەر بەم بیر وخەیاڵانەوە هەموو ڕێگاکەی لە هەوای تاریک و لێڵی ئێوارەدا بەرەو ماڵی دایکی کوتا. لە چەند مەتری ماڵەوەدا وەک بڵێی دەنگێک بانگی بکات ملی بەرەو بالکۆنی جیرانەکەیان وەرسوڕاند، ژنەکە هەر لەوێ بوو.
لە ماڵەوە براکانی و خوشکەکانی و ماڵ و مناڵیان کۆببوونەوە و، دەنگە دەنگ و قرم و قاڵێک ڕێکەوتبوو کە کەس ئەمی لەبیر نەمابوو. ئەمیش مێشکی پڕ بوو لە دەنگەکەی ئێوارە. حەزیدەکرد باسی بکات بەڵکو ئەوان بزانن ئەمە یانی چی، بەڵام هاوکاتیش دەترسا لەوەی ئەم تۆیشە جۆرە تەوسێکی خراپ بێت بۆیە بڕێک سڵی دەکرد لە گێڕانەوەی، بۆ ئەوەی کەس نەزانێت نزیکترین هاوڕێکانی چۆنیان لەگەڵ هەڵس وکەوت کردووە. جگە لەم، هەموو خێزانی ماڵەکە قسەیان دەکرد و پێدەکەنین. دایکی جاروبار دەهات و ماچێکی دەکرد. براکەی سەرنجی بێدەنگییەکەی ئەمی دابوو، بۆیە پرسیاری کرد بزانێت بۆ وا ماتە. ئەم کە وەسوەسە و خەیاڵی پاسەکەی و هەڵسوکەوتی هاوڕێکانی وەک خەمێکی قورس سەر دڵ و لێوی گرتبوو و نەیدەتوانی لێیان دەرباز بێت، هەلەکەی قۆستەوە و بە زەردەیێکی سارد و بێ ڕەگەوە ڕوویکردە براکەی و وتی هیچی وا نییە تەنیا بیر لەڕابردوو دەکەمەوە. دەبینم هەموو شتێک گۆڕاوە، تەنانەت ئینسانەکان، هاوڕێکان، شار و کۆڵان و... تەنانەت گاڵتە و مەتەڵەکانیش. ئەرێ ڕاستی ئەمە یانی چی کە بە حاڵەتێکی کێشدارەوە پێت بڵێن تۆۆۆییش؟
بۆچی، ... کێ وای پێوتی؟
هاوڕێکانم ئێوارە کە منیان بینی واقیان وڕما و پاشان پێکەوە وتیان تۆۆیشش و، پاشان دایان لە قاقای پێکەنین.
لێیگەڕێ کاکە هیچ نییە گاڵتەیان لەگەڵ کردووی.
باشە دەزانم گاڵتە بوو، بەڵام یانی چی؟ منیش چی؟
ئێستا هەر کەس کە لێرە هەڵاتووە و لە هەندەران ئێقامەی وەرگرتوە و دەگەڕێتەوە پێی دەڵێن ئەویش تەقاندی.
تەقاندی یانی چی؟
لێگەڕێ کاکە گیان، ئیتر با زۆر شی نەکەینەوە. گوێی مەدەرێ.
کاکە مات بوو. بیری لەوە دەکردەوە کە ئەم چەندە تامەزرۆی دیداری ئەوان بوو. لای وابوو ئێستا دەبێ ئەوانیش هەر وەک ئەم شاگەشکە بن و فرمێسکی شادی بە دیداری بڕێژن. بەڵام کەس وای نەکرد، کەس. هاوکات بە خۆی دەگوت لێرە ئەمان پێکەوەن و هەست بە نەبوونی ئەم ناکەن، بۆیە ئەو تامەزرۆیی و حەزی دیدارەیان قووڵ نییە.
مێشکی ئاڵۆز و مەلی خەیاڵ هەر تاو لە دارێک دەنیشت. وڵاتی خۆی و هەموو شتەکان، تەنانەت هاوڕێکانی لێ نامۆیە. تەنیا چەند ساڵ دووری و ژیان لە دونیایێکی تر خۆڵی فەرامۆشی داوەبەسەر هەست بە بوونی ئەودا لە هەموو بارێکەوە. لای ئەم تاسە و تامەزرۆیی و نوستالژی، لەوبەرەوە لەبیربردنەوە و فەرامۆشی و نەناسینەوە. خەیاڵ لە سەر بیری بەیانی نیشتەوە، بەیانی کە دەبێت وەڕێکەوێت بۆ ئەوەی دووبەیانی بۆ وەرگرتنەوەی پاسەکەی لە شوێنی دیاریکراو بێت.
لەم بیرانەدا بوو کە دایکی هات و لەلای دانیشت، ماچێکی کرد و وتی ئەرێ ئەوە بۆ وا داڵغە لێیداوی. بیر لە چی دەکەیتەوە؟
شتێکی وا نییە دایەگیان. کە هاتمەوە لە تەیارەخانەی ئێرە پاسەکانمیان گلداوەتەوە و کاتیان بۆ دیاریکردووم کە دووبەیانی بچم وەریبگرمەوە. ئێستا بیرم لەوە دەکردەوە کە بەیانی بچم بلیتێک بکڕم و ئێوارەکەی ڕێکەوم بۆ ئەوەی بەیانییەکەی زوو لەوێ بم.
بۆچی گلیانداوەتەوە؟ مەگەر خۆیان پیان نەداویت؟
نازانم، بەڵام هیچ نییە وەریدەگرمەوە.
خوا هۆشی پێتەوە بێت و بتپارێزێت. لەوانەیە داوای بەرتیل و شتی وا بکەن، بیاندەرێ و خۆت دەرباز بکە. شاخ مەگیرێنە شاخیان.
سپاس دایەگیان! تۆ نیگەران مەبە هیچ نییە، پێم ئەدەنەوە.
بەیانییەکەی بلیتی کڕی و ئێوارە بەرەو ئەوێ وەڕێکەوت. ڕێگاکە دوورودرێژ و ئەمیش لە موسافیرەکان کەسی نەدەناسی. بۆیە زۆرتر بە چاوی قونجاوەوە خەریکی بیرکردنەوە بوو. بیری لەوە دەکردەوە کە ئەگەر ئاکامی ئەم پاسە وەک خەوەکەی لێبێت چ بکات. ئەگەر وای لێ بێت و ڕایگرن بڵێی چەندەی پێ بچێت تا بەریدەن. لەوە خراپتر ئەوەیە کە ئەگەر شتی وا ڕووبدات و پاش ماوەیێکی درێژ بەریبدەن هەم ئیش و کارەکەی هەندەرانی لە کیس دەچێت و هەمیش ئیتر ناتوانێ هاتووچۆ بکات. هاوکات وڵاتی جێ نیشتەجێ بوونی دەزانێت کە ئەم هاتووچۆ دەکات، مەترسی لێسەندنەوەی ئێقامەکەی ئەبێت. جیا لەوە خۆ ئەگەر ئەمان بمگرن وڵاتی نیشتەجێ بوونم هەوڵ بۆ ئازادیم نادات چون ئەوان پێمیان وتوە بۆ هەموو شوێنێکی ئەم دونیا بڕۆیت وەک شارۆمەندی ئێمە ئازادیت، ئێمەش لە کاتی موشکلەدا پشتگیریت دەکەین جگە لە وڵاتی خۆت. بیری لەو پارانەی دەکردەوە کە بە ڕەش و سپی کۆی کردبووە و ناردبووی بۆ براکەی و ئەویش ملک و خاکی بۆ کڕیبوو، چی لێ دێت و چۆن بیانکات بە ناوی خۆیەوە. ڕێسی خەونەکانی هەمووی دەبێتەوە بە خوری. بەڵام ئەگەر...
ئەگەر چی؟ ئەگەر چاو ببەستی و بیر لە هیچ نەکەیتەوە و پێ بنی بە سەر ئەخلاق و شەرەف و مۆڕاڵ و ویژدانتا و بیانخنکێنیت و دەنگیان ببڕی بۆ ئەوەی نەبنە لەمپەری ڕێگەت، بۆ ئەوەی تۆ بتوانی پاساوی کردەوە چەوت و ناشرینەکانت بدەیتەوە.
تۆ بێڵا من خەیاڵەکەم بکەم. مەگەر تۆ نابینیت ڕۆژانە چەندەها کەس وەکوو من و گەورەتریش لە من دێنەوە و هاتوچۆ دەکەن و مەعامڵە دەکەن و...
با دەیبینم و دەیشزانم هەمووی ئەوانە سەرەتا دەستی دڕندانەیان ناوەتە بینی تەنیا جیاوازی ئینسان و حەیوان بوونی خۆیان. دەبینم و دەشزانم کە ئەم کۆمەڵگای ئێمە بۆیە وا بێ ڕۆح و سەرناکەوتوە چونکا هەموویان چەقۆی تەماحیان ناوەتە ملی ئەخلاق و ویژدان و خۆیان لەوانە بەتاڵ کردوەتەوە. ئەوانە تۆ دەیانبینیت لە مرۆڤ بوون تەنیا شکلەکەیان لای خۆیان هێشتوەتەوە.
باشە لە وەها کۆمەڵگایێکدا بە تەنیا من چم پێ دەکرێت جگە لەوەی قوربانی دەبم و هیچم بە هیچ نابێت. بۆیە ئەگەر منیش وەک ئەوان نەکەم، دەبم بەژێرەوە.
ئەمڕۆ دەڵێیت من هیچم پێ ناکرێت چوار ڕۆژیتر کە منت لە کۆڵ خۆت کردەوە دەڵێیت بە من چی ئەوخەڵکە چییان بەسەر دێت. پاشان وەک ئەو بەتاڵ لە ئەخلاقانە دەبیتە دڕندە و بۆ قازانجی خۆت دەیانکەیت بە پرد و بەسەریاندا دەڕۆیت. بەڵام با بزانیت کە هەر ئینسانێک بەرپرسایەتی ئەخلاقی خۆی هەیە و بە هیچ پاساو نادرێتەوە. ئەخلاق بناغەی ژیانی کۆمەڵایەتییە، بە بێ ئێمەی ئەخلاق ئێوە تەنیا کۆمەڵێک حەیووانی ترسناکن کە بە چەکی عەقڵ نەک هەر بۆ خۆتان بەڵکو بۆ بوون بە گشتی مەترسیسازن.
لێرەدا پاسەکە گەشتە بەرەوە و، کاتی دابەزین بوو. ئەمیش هەلەکەی گواستەوە بۆ خۆی، بە پەلە دابەزی و هەوڵیدا بەم شێوە خۆی لە دەنگ و نوتقی ویژدانی دەرباز بکات. چوو بەرەو شوێنی تاکسییەکان و بەرەو شوێنی مەبەست ڕێکەوتن. ویژدانی بەپەلە و هەڵاتن خۆی کرد بە تاکسییەکەدا و وتی چییە خەریکی بەجێم دێڵیت و لەکۆڵ خۆتم دەکەیتەوە. بەڵام ئەم هەرچی زۆرتر لە هەوای ئەو وڵاتەی هەڵدەمژی ئاسانتر بیری لە لەقەبرنانی ویژدانی دەکردەوە. گۆێی خۆی لێ خنیبوو و دەنگی ویژدانی نەدەبیست و وەک لەمپەرێک و موزاحمێک دەهاتە بەرچاوی. ویژدانیشی هەر درێژەی دەدا و دەیگوت: تەنیا پێویستیت بە هانێک و پاساوێکە تا بچێتە ڕیزی ئەو سەربازانەی کە بە فرۆشتنی ئەخلاقیان هیتلر و ئاغەکان و شاکان و دیکتاتۆرەکانیان خولقاند. ئەخلاق تەنیا لەمپەری سەر ڕێگای بەرەو خراپە ڕۆیشتنە. تەنانەت زانست و زانیاریش ناتوانێت مرۆڤایەتی بپارێزێت.
ئەخلاق تا بەر دەرکی شوێنی دیاریکراو لە گەڵی بوو، هانیدەدا بۆ ئەوەی کە نەکات، لێی دەپارایەوەو وەگ سەگ دەیقروسکاند و هەوڵیدەدا ساحێوەکەی بپارێزێت لە فەساد و بەتاڵبوونەوە، بەڵام لەبەر درگاکەدا بەستیوە بە داربەرقێکەوە و خۆی چووە ژوورەوە. پاش وەرگرتنەوەی پاسەکانی لە درگایێکی ترەوە بەرەو شەقام بووەوە.[1]