ناونیشان: کاریگەری داعش لەسەر سامانی هایدرۆکاربۆنی لە ناوچە جێناکۆکەکان
نووسەر: #فەرهاد حەمزە محەمەد#
پارێزگای کەرکووک:- کێڵگەی کەرکووک(قوببەی بابا، ئاڤانا، خورماڵە)
پارێزگای نەینەوا:- کێڵگەی سوفەییە و کێڵگەی عەین زالە
پارێزگای دیالە:- کێڵگەی نەفتخانە و ناودومان و جەرەبیکە
$کێڵگەی کەرکووک:-$
أ- قوببەی بابا:- 100 هەزار بەرمیل
ب- قوببەی ئاڤانا:- 100 هەزار بەرمیل
ج- قوببەی خورماڵە:- 50هەزار بەرمیل
کێڵگەی بای حەسەن:- 175 هەزار بەرمیل
کێڵگەی خەباز:- 30 هەزار بەرمیل
کێڵگەی جەمبور:- 42 هەزار بەرمیل
کێڵگەی سوفەییەو عەین زالە:- 6 هەزار بەرمیل
بەرهەمی غاز:- 500ملیۆن پێ سێجا لە ڕۆژێکدا
$پارێزگای نەینەوا$
لە سنووری ئەم پارێزگایەدا نزیکەی 50 ستراکچەری جیۆلۆجی تیا دۆزاوەتەوە کە ژمارەیەکیان بیری نەوتی تێدا هەڵکەنراوەو بوونی نەوتی تێدا سەلمێنراوە، چەند دانەیەکیش لەمانە گەشەیان پێدراوە و چوونەتە بواری بەرهەمهینانەوە کەئەمانەی لای خوارەوەن:
1- کێڵگەی گەیارە: ئەم کێڵگەیە ڕووبەرەکەی 50 کم2 دەبیًَت، دەکەوێتە ڕۆژاوای ڕووباری دیجلەوە بە دووری 15 کم لە باشووری شاری موسڵەوە. تا ئێستا 90 بیری تیا هەلکەنراوە یەدەکی سەلمێنراوی لە ملیارێک کەمترە. بە داڕشتنی بەرنامەیەکی پوخت و گونجاو و زانستی لە توانادا هەیە ئاستی بەرهەمهێنان بگەیەنرێتە 120هەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا.
2- کێڵگەی عەین زالە: 29 بیری تیادا هەڵکەنراوە بەرهەمی ئێستای 20 هەزار بەرمیلە لە ڕۆژێکدا لە تواناشدا هەیە زیادبکرێت، یەدەگی نەوت تیایدا نزیکەی یەک ملیار بەرمیلە.
3- کێڵگەی سوفەیە: لە ساڵی 1926 یەکەم ڕوپێوی جیۆفیزیایی لەلایەن کۆمپانیای نەوتی ئێراقەوە بۆ ئەنجام دراوە. یەکەم بیریش لە ساڵی 1973 هەڵکەنراوەو دڵنیابوون لە بونی نەوت تیایدا.
لە ساڵی 1977 کۆمپانیای (تەکنۆ ئیکسپۆرت) ی بولغاری ڕوپێوێکی تری ئەنجامدا 46 بیری تێدا هەڵکەنراوەو یەدەکی نەوت تیایدا نیو ملیار بەرمیلە. کێڵگەکە دەکەوێتە ڕۆژاوای ئێراقەوە لە دوری 100 کیلۆمەتر لە باکووری ڕۆژاوای شاری موسڵەوە، هەروەها لە دوری 15 کیلۆمەتر لە باکووری ڕۆژهەڵاتی شارۆچکەی ڕەبیعەوە، درێژی کێڵگەکە 11 کیلۆمەتر پانیەکەشی 4.4 کیلۆمەتر دەبێت. هەرچەندە بەشێکی کەمی کێڵگەکە بەر سووریا کەوتووە بەڵام حکومەتی سووریا زۆر ئەکتیڤانەبەکاری دەهێنێت و دەیان بیری تێدا هەڵکەندوەو نەوتی لێدەردەهێنێت. ئێراقیش لە بەرنامەیدایە ئەم کێڵگەیە بە کۆمپانیایەکی بیانی بسپێرێت.
(هەردوو کێڵگەی عەین زالەو سوفەیە دەکەونە ناوچەکانی دەرەوەی هەرێمی کوردستان)
4- کێڵگەی ساسان: ئەم کێڵگەیە دەکەوێتە 63 کم ی باکووری ڕۆژاوای موسڵەوە تا ئێستا دوو بیری لێهەڵکەنراوە لە تواناشدا هەیە گەشەی پێبدرێت نەوتەکەشی لە جۆری سوکە.
چەند کێڵگەیەکی تریش وەک نەجمە و بەتمە و جاوان و قەسەب و عەلان و سەرجۆن و خانوقە و نەینەوا هەیە کە تەنها بونی نەوتیان تیا سەلمێنراوە بەڵام گەشەیان پێنەدراوە. بەم دۆخەی ئێستای کێڵگەکان دەوانرێت تا 30 هەزار بەرمیل لەو ناوچانە بەرهەم بهێنرێت بەڵام حکومەتی ئێراق لە بەرنامەیدا بوو لە ڕێگەی کۆمپانیا بیانیەکانەوە بەرهەمی چوار لەو کێڵگانە بگەیەنێتە 170 هەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا.
بە کورتی یەدەکی سەلمێنراوی پارێزگای نەینەوا 3.5 ملیار بەرمیل نەوتە کەدەکاتە 3.2ی یەدەکی هەموو ئێراق.
$پارێزگای سەڵاحەدین$
لەم پارێزگایەدا ژمارەیەک ستراکچەری جیۆلۆجی بەرچاو دەکرێت بەڵام ئەوانەی بەرهەمهێنن ئەمانەن:-
1- کێڵگەی حەمرین: کێڵگەیکی گەورەیەو درێژێکەی 105 کم دەبێت تا ئێستا 81 بیری تیا هەڵکەنراوە یەدەکی سەلمێنراوی 1.3 ملیار بەرمیلە، لە توانایدا هەیە 60-100هەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا بەرهەم بهێنێت لەگەڵ 60 ملیۆن پێ سێجا لە غاز.
2- کێڵگەی عەجیل: (لە سەردەمی ڕژێمی پێشوودا ناوی گۆرا بوو بۆ سەدام) دەکەوێتە دامێنی زنجیرە چیای حەمرینەوە درێژییەکەی 20کم دەبێت ژمارەی بیرەکانی 92 بیرە یەدەگی نەوتیش نزیکەی 1 ملیار بەرمیلە. یەکێک لە خاسیەتە گرنگەکانی ئەم کێڵگەیە توانای بەرهمهێنانییەتی بۆ برێکی زۆر غازی سرووشتی کە ئەمیش ڕۆڵێکی باڵای هەیە لە ئیشپێکردن و بە گڕ خستنی وێستگەکانی بەرهەمهێنانی کارەبا لەگەڵ دابینکردنی بڕی پێویستی ماڵان لە غازی شل. ماوەیەکی دوورە وێستگەکانی بەرهەمهێنانی کارەبا بەغازی ئەم کێڵگەیە کاردەکەن، دوای داگیرکردنی لەلایەن داعشەوە پشت بە غازی کێڵگەی جەمبور بەسترا
3- کێڵگەی بەلەد :دەکەوێتە باشووری شاری تکریتەوە 9 بیری تیا هەڵکەنراوە، ئەگەر گەشەی پێبدرێت بەرهەمی چاکی لێدەسدەکەوێت.
4- کێڵگەی ڕۆژهەڵاتی بەغدا:- کێڵگەیەکی گەورەیە و بەشێکی بەر پارێزگای سەلاحەدین دەکەوێت.
5- کێڵگەی پەڵکانە:- هێشتا پەڕەی پێنەدراوە.
$پارێزگای ئەنبار$
جیۆلۆجییەکان گەیشتوونەتە ئەو ڕاستییەیەی کە خۆراوای ئێراق بە تایبەت ئەو بەشەی لە سنووری وڵاتی ئوردونەوە نزیکە گومان دەکرێت چەندین کێڵگەی غازی لە خۆگرتبێت. ئەگەر ڕووپێوێکی چاکی ناوچەکە بکرێت ئەوا زیاتر ڕاستییەکان ڕووندەبنەوە، لەبەرئەوەی ڕۆژبەڕۆژ پێویستی جیهان بۆ غاز زیاتر دەبێت هەربۆیە وەزارەتی نەوتی ئێرا ق لە بەرنامەیدایە کەبە دەستی شارەزایانی ئێراقی و بەتوانای نیشتمانی هەلبسێت بە ڕووپێوی 42000کیلۆمەتر دووجا لە خاکی خۆراوای ئێراق بە دوو قۆناغ، هەردوو قۆناغەکە نزیکەی 3ملیار دۆلاری تێدەچێت و لە توانادا دەبێت 20 ملیار مەتر سێجا غازی سرووشتی بدۆزرێتەوە.
ئەوەی تا ئێستا لەو ناوچەیە دۆزراوەتەوە و بەرهەمی هەبووە کێڵگەی (عەکاز)ە.
1- کێڵگەی عەککاس کە بە یەکێک لە کێڵگە غازییەکانی ئێراق دەژمێردرێت دەکەوێتە بیابانی ڕۆژاوای ئێڕاقەوە 30کم لە باشووری شارۆچکەی قائیمەوە. درێژی کێڵگەکە 30کیلۆمەترە پانییەکەشی 12کیلۆمەترە
2- کێڵگەی ڕیشە:- ئەم کێڵگەیە هاوبەشە لە نێوان ئێراق و ئوردن مەزەندە دەکرێت 200 بلیۆن پێ سێجا غازی تێدا بێت.
لە ماوەی حوکمی ڕژێمی پێشوودا ئەم کێڵگەیە بە دەست لێنەدراوی مابۆوە و هیچ بەرهەمێکی نەبوو. ئاشکرایە لە دوای پڕۆسەی ئازادی وەزارەتی نەوتی ئێراق کێڵگە نەوتییەکانی خستە بەردەم زیادکردنی کۆمپانیا بیانییەکانەوە بە مەبەستی زیادکردنی بەرهەمی هایدرۆکاربۆنی لە ئێراقدا. لە خولی سێیەمی زیادکردنەکاندا کە لە ساڵی 2010 ئەنجامدرا 3 کێڵگەی غازی گرتەوە کە یەکێکیان کێڵگەی عەککاس بوو، لەو زیادکردنەدا ئەم کێڵگەیە بۆ کۆمپانیای (کۆگاز)ی کۆری (دەرچوو. حسێن شەهرستانی وەزیری پێشووی نەوت وتبووی بەرهەمی غازی کێڵگەی عەککاس تەنها هەناردەی ئەوروپا دەکرێت.
$دووەم شۆرشی نەوتی$
لە پێش پڕۆسەی ئازادییدا وەزارەتی نەوتی ئێراقی بیابانی ڕۆژاوای ئێراقی دابەشی 12 بلۆک کردبوو 6 لەم بلۆکانە دەکەونە سنووری هەردوو پارێزگای موسڵ و ئەنبارەوە ڕووبەرەکەیشی زیاتر لە 46 هەزار کیلۆمەتر دووجایە. بە مەبەستی ڕوپێوکردن (مسح-survey)ی داوای لە ژمارەیەک کۆمپانیای ڕوسی و هندی و ئەندەنووسی کردبوو تا ئەرکی ڕوپێوکردنی تێدا ئەنجام بدەن بەڵام ڕوداوەکانی ساڵی 2003 کارەکەی پەکخست. لە دوای پڕۆسەی ئازادی ئێراق وەزارەتی نەوت لە ڕێگەی خولەکانی مۆڵەت پێدانەوە بابەتەکەی هێنایەوە مەیدان و لە خولی چوارەمی مۆڵت پێداندا زیندووی کردەوەو دەرگای واڵا کرد بۆ کۆمپانیا بیانیەکان تا بکەونە کێبڕکێوە بۆ بەدەست خستنی کارکردن لەو بلۆکانە. ئەگەر ئارامی بۆ ئێراق بگەرێتەوەو کۆمپانیا بیانیەکان دەست بەکار بن ئەوا لە دواییدا دەکرێ بۆری غازی لێوە ڕابکێشرێت ڕوەو ئەوروپا هەروەک بۆریە غازییەکانی ڕوسیا غازی لێوە هەناردە بکرێت کە ڕۆژ بە ڕۆژ داخوازی جیهانی لە سەری لە زیادبووندایە لەبەر ئەوەی هاورێی ژینگەیەو کەمتر پیسی دەکات.
سەبارەت بە نەوتیش ئاژانسی نەوتی ئەمریکی لە ڕاپۆرتێکیدا لە ساڵی 2006 ئاماژە بە بوونی دەیان ملیار بەرمیل نەوت لە بیابانی ڕۆژاوا دەکات.
ئەگەر دۆزینەوەی نەوت لە ساڵی 1927 لە کەرکووک بە یەکەم شۆرشی نەوت هەژمار بکرێت ئەوا بە تەواو بوونی ئەو پرۆژانەی لە سەرەوە باسمان کردن دووەم شۆرشی نەوتی لە ئێراق بەرپا دەبێت.
لە ڕووی دامەزراوەی نەوتیشەوە ناوچەی سووننە نشین خاوەن گەورەترین پاڵاوگەی نەوتییە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەراستدا ئەویش پاڵاوگەی بێجییە کە لە بنەرەتدا لە 5 پاڵاوگە پێکدێت لە توانایدایە ڕۆژانە 400 هەزار بەرمیل نەوت بپاڵێوێت و هەموو بەرهەمە نەوتییەکان هەر لە بەنزینی فرۆکەوە تا قیری شەقامەکان و ڕۆنی ئۆتۆمبێل دروست بکات. جگە لەم پاڵاوگەیە چەند پاڵاوگەیەکی تری بچووکیش لە ناوچەی سووننە نشیندا هەیە وەک پاڵاوگگەی گەیارەو سینییە.
بە پێی سیستەمی وەزارەتی نەوتی ئێراقی هەر پارێزگایەک لە توانایدا هەبێت 100 هەزار بەرمیل نەوت بە سەرەوە بەرهەم بهێنێت مافی پێکهێنانی کۆمپانیای تایبەت بە خۆی دەبێت هەربۆیە پاش پەرەپێدان و گەشەسەندنی کێلًگە نەوتییەکانی سنووری شاری موسڵ دەتوانرێت کۆمپانیای نەوتی موسڵ دابمەزرێنێت.
جگە لە سامانی نەوت و غاز ناوچەی سوننە نشین دەوڵەمەندە بە کانزای گۆگرد لە شاڕۆچکەی (میشراق) لە گەڵ کانزای فۆسفات لە ناوچەی (عەکاشات) لە ڕۆژاوای ئێراق.
لەم چەند دێرەی سەرەوە دەگەینە ئەو ڕاستییەی هەر کاتێک بە پێی دەستووری ئێراقی مافی دامەزراندنی هەرێمێکی تایبەت بە سووننە بدرێت ئەوا دەبینین تەواوی بنەما ئابوورییەکانیان لە بەر دەست دایە هەر لە سەدان هەزار بەرمیل نەوت و بلیۆنان مەتر سێ جا غازی سرووشتی. هەر بەپێی یاسای پەڕڵەمانی ئێراقی پڕۆژەی پترۆ دۆلاریش دەیانگرێتەوە کە بەرانبەر هەر بەرمیلێکی نەوتی هەناردەکراو دۆلارێکیان بەردەکەوێت کە ئەمە خۆی لە خۆیدا داهاتێکی چاکە بۆ ناوچەکە. [1]